مسوولیت اجتماعی شرکت و دلایل توجه به آن

نویسندگان: ساسان قاسمی* وحید شکری علی آبادی* مســوولیت اجتمــــاعی شــرکت یا CSR و(Corporate Social Responsibility) مفهومی است که چندی است در دنیای امروز و به ویژه‌سازمان‌های بزرگ جایگاهی برای خود پیدا کرده است. فجایع زیست محیطی که برخی‌سازمان‌های بزرگ مانند شرکت نفت بریتانیا به وجود آوردند یا رعایت نکردن حقوق افراد از سوی شرکت‌ها مانند رسوایی که برای شرکت معروف IKEA به وجود آمد، بر اهمیت و توجه به مسوولیت‌های اجتماعی که شرکت‌ها برعهده دارند افزوده است. از این‌رو،‌ سازمان‌های بزرگ جهانی نیز این موضوع را جدی گرفته و به طور سالانه گزارش‌هایی را پیرامون فعالیت‌ها و خدماتی که در این زمینه و در ارتباط با جامعه انجام می‌دهند با عنوان «گزارش مسوولیت اجتماعی شرکت» یا «CSR report» منتشر می‌کنند.

نویسندگان: ساسان قاسمی* وحید شکری علی آبادی* مســوولیت اجتمــــاعی شــرکت یا CSR و(Corporate Social Responsibility) مفهومی است که چندی است در دنیای امروز و به ویژه‌سازمان‌های بزرگ جایگاهی برای خود پیدا کرده است. فجایع زیست محیطی که برخی‌سازمان‌های بزرگ مانند شرکت نفت بریتانیا به وجود آوردند یا رعایت نکردن حقوق افراد از سوی شرکت‌ها مانند رسوایی که برای شرکت معروف IKEA به وجود آمد، بر اهمیت و توجه به مسوولیت‌های اجتماعی که شرکت‌ها برعهده دارند افزوده است. از این‌رو،‌ سازمان‌های بزرگ جهانی نیز این موضوع را جدی گرفته و به طور سالانه گزارش‌هایی را پیرامون فعالیت‌ها و خدماتی که در این زمینه و در ارتباط با جامعه انجام می‌دهند با عنوان «گزارش مسوولیت اجتماعی شرکت» یا «CSR report» منتشر می‌کنند. امروزه به راحتی می‌توان با مراجعه به وب‌سایت شرکت‌های بزرگی مانند IBM، SAMSUNG، Adobe، Coca Cola و... گزارش‌های مذکور را مطالعه و دریافت کرد. اما مسوولیت اجتماعی شرکت چیست؟ اگر بخواهیم به طور ساده بیان کنیم، مسوولیت‌ اجتماعی شرکت روش یا راهکاری است که شرکت‌ها به کار می‌گیرند تا علاوه بر اینکه به خود سود رسانند، برای جامعه نیز سودمند باشند. البته باید توجه کرد که CSR قرار نیست مشکلات دنیا را حل کند، بلکه راهکارها و تعهداتی را برای‌سازمان به منظور تعامل با ذی‌نفعان و به‌ویژه جامعه اطراف خود ایجاد می‌کند. برخی ممکن است با شنیدن این مفهوم تنها به یاد کمک‌های خیریه‌ای که‌سازمان‌ها به برخی مراکز توانخواه در جامعه ارائه می‌دهند یا فعالیت‌های نمادینی که این‌ سازمان‌ها در مورد محیط زیست انجام می‌دهند، بیفتند؛ اما باید گفت که CSR تنها انجام فعالیت‌های ساده‌ای مانند آنچه گفته شد نیست، CSR چیزی فراتر از اینها است، این مفهوم به معنی پذیرفتن تعهداتی است که‌سازمان‌های عادی در شرایط عادی حاضر به پذیرفتن آنها نیستند. واژگان CSR با واژه «مسوولیت» آغاز می‌شود؛ یعنی‌سازمان این مسوولیت را می‌پذیرد که تعهداتی در قبال جامعه دارد و خواهد داشت؛ اما این مساله زمانی ارزشمند خواهد شد که‌ سازمان مذکور در برابر مسوولیتی که پذیرفته است، پاسخگو نیز باشد. در واقع پاسخگویی یکی از اصول مسوولیت اجتماعی شرکت است و این پاسخگویی نشان می‌دهد که‌سازمان به تعهداتی فراتر از تعهدات عادی پایبند است. دو اصل بااهمیت دیگر CSR را می‌توان «پایداری» و «شفافیت» بیان کرد. «پایداری» به این معنا است که‌سازمان تنها به زمان خود فکر نکند و نسل‌های آینده را نیز در نظر بگیرد.‌ سازمان باید ببیند که اثرات فعالیت‌هایش روی نسل‌های آینده چیست؟ یک‌ سازمان متعهد باید ببیند که چه اقداماتی در راستای مسوولیت‌های اجتماعی خود برای جامعه می‌تواند انجام دهد که برای نسل‌های آینده نیز سودمند باشد. «شفافیت» یعنی اینکه ‌سازمان در مورد فعالیت‌های اثرگذار خود روی جامعه به گونه‌ای اطلاع‌رسانی کند که برای همه قابل فهم باشد و نکته با اهمیت این است که در این اطلاع‌رسانی، نباید چیزی را پنهان کند. در واقع گزارش‌هایی که‌سازمان‌ها در راستای مسوولیت‌های اجتماعی خود ارائه می‌دهند، باید آیینه تمام‌نما و شفافی از فعالیت‌هایی باشد که به هر نحوی ممکن است روی جامعه و محیط اطراف اثر بگذارند. اما چه چیزی باعث شده است که‌ سازمان‌ها امروزه به فکر مسوولیت‌های اجتماعی خود باشند؟ یکی از دلایل توجه بیش از پیش‌سازمان‌ها به مفهوم مسوولیت‌های اجتماعی، می‌تواند افزایش حساسیت جامعه نسبت به فعالیت‌هایی باشد که‌ سازمان‌ها انجام می‌دهند. بحث‌ها و مناقشاتی که در پی حوادثی مانند آنچه که در ابتدای این مطلب بیان شد، به وجود آمد و خسارت‌هایی که این حوادث هم برای جامعه و محیط زیست و هم برای شرکت‌ها ایجاد کرد، همه و همه باعث شده است که ‌سازمان‌ها این مساله را جدی بگیرند؛ اما دلایل دیگری نیز‌سازمان‌ها را به این اندیشه وادار ساخته است که آنها نیز همانند یک شهروند در برابر جامعه خود مسوول هستند برخی از این دلایل را می‌توان این‌گونه بر شمرد: ۱. نوآوری: در زمینه CSR، نوآوری مزیت بزرگی برای یک شرکت و جامعه است. به طور مثال شرکت یونیلور با تولید محصولاتی بهداشتی که باعث می‌شود آب کمتری مصرف شود، نوآوری ایجاد کرده که هم برای خود و هم برای جامعه سودمند است. بدون توجه به مفهوم «پایداری» تلاش‌های تحقیق و توسعه شرکتی مانند یونیلور ممکن نیست که به محصولاتی مانند آنچه که گفته شد منجر شود. ۲. صرفه‌جویی در هزینه‌ها: یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای شرکت به منظور پایدار بودن، استفاده از پایداری به عنوان روشی برای کاهش هزینه‌ها است. چه این کار استفاده کمتر از بسته‌بندی باشد و چه مصرف کمتر انرژی، همه به صرفه‌جویی در هزینه‌ها منجر خواهند شد. ۳. تمایز برند: در گذشته تمایز برند یکی از دلایل اولیه‌ای بود که شرکت‌ها را ترغیب به توجه به مفهوم CSR می‌کرد؛ اما هر چه به فراگیر‌تر شدن این مفهوم نزدیک می‌شویم، ایجاد تمایز برای برندها در این حوزه دشوارتر می‌شود. کوکاکولا و پپسی دو شرکتی هستند که همواره در جنگ با یکدیگر بوده و هر یک سعی در تصاحب سهم بازار دیگری داشته‌اند. در زمینه CSR نیز این شرکت‌ها رویکردهای مشابه ولی با اندکی تفاوت اتخاذ کرده‌اند، هر دو بطری‌های آبی را ارائه می‌دهند که از بسته‌بندی دوستدار محیط زیست در آنها استفاده شده است. توجه و اهمیتی که این دو شرکت به موضوع مسوولیت‌های اجتماعی اختصاص داده‌اند و اینکه هیچ‌یک آن را تنها هوسی زودگذر ندیده‌ است، باعث شده است که این شرکت‌ها نتوانند تمایز قابل توجهی برای برند خود نسبت به یکدیگر در این زمینه ایجاد کنند. ۴. تفکر بلند مدت: جف مک‌ دونالد، معاون شرکت یونیلور در حوزه منابع انسانی، بیان می‌کند که «تنها دلیلی که ما به مقوله «پایداری» توجه داریم توسعه رشد شرکت یونیلور است». در حقیقت، CSR تلاشی برای نگریستن به منافع بلندمدت شرکت و اطمینان از این مساله است که آینده شرکت خوب و پایدار باشد. به همین دلیل است که برخی تمایل دارند که از واژه «پایداری» به جای «مسوولیت‌های اجتماعی شرکت» استفاده کنند. ۵. درگیر کردن مشتری (یا مشارکت مشتری): در سال‌های اخیر شرکت والمارت جایگاه خود را به عنوان رهبر در زمینه توجه به مسائل زیست محیطی مطرح کرده است. در سال ۲۰۰۸، والمارت کمپین تبلیغاتی را به منظور افزایش آگاهی‌ها نسبت به مسائل زیست محیطی و انتخاب‌هایی که مشتریان در مورد محصولات با توجه به این مسائل می‌توانند انجام دهند، به راه انداخت.به این ترتیب که استفاده از CSR می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا با مشتریانشان به روش نوینی تعامل کنند. ۶. درگیر کردن کارکنان (یا مشارکت کارکنان): همسو با دلیل پیش، اگر کارکنان شرکتی ندانند که چه اتفاقاتی در آن می‌افتد، می‌توان گفت این شرکت فرصتی قابل توجه را از دست داده‌ است. برخی شرکت‌ها، تیم‌های کاری میان وظیفه‌ای‌ به منظور ایجاد استراتژیی برای پایداری تشکیل داده‌اند. این شرکت‌ها این کار را به این منظور انجام داده‌اند، تا کارکنان خود را در خدمات جامعه محور در مورد اولویت‌های مسوولیت‌های اجتماعی شرکت درگیر کنند. همان‌طور که گفته شد، شرکت و‌سازمان‌های بزرگ و جهانی امروزه به دلایلی که برخی از آنها در بالا معرفی شد، توجه زیادی به مفهوم «مسوولیت‌ اجتماعی شرکت» از خود نشان می‌دهند؛ اما باید دید که ‌سازمان‌های ایرانی در این زمینه چه کاری انجام داده‌اند، آیا به این مساله توجه دارند؟ هر چند تلاش‌هایی از سوی برخی شرکت‌ها در حوزه مسوولیت‌های اجتماعی در کشور صورت گرفته است، اما با توجه به همه گیر شدن این مفهوم به طور جهانی، وقت آن رسیده است که‌ سازمان‌های بزرگ ایرانی نیز به این مقوله مهم که هم می‌تواند باعث سودآوری‌سازمان شود و هم می‌تواند به جامعه سود برساند، توجه دقیق‌تری کنند. ([e-mail])*