پیاده‌سازی مسوولیت اجتماعی در سازمان‌های کوچک و متوسط

ساسان قاسمی و وحید شکری علی‌آبادی* مسوولیت اجتماعی شرکت یا Corporate Social Responsibility: CSR به این معنی است که سازمان‌ها به‌طور داوطلبانه دغدغه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را در عملیات‌ها و کسب‌و‌کار خود و همچنین تعاملاتشان با گروه‌های مرتبط با کسب‌و‌کار در نظر بگیرند. به‌طور کلی می‌توان موارد زیر را در توصیف مسوولیت اجتماعی شرکت در نظر گرفت: • کارآفرینی مسوولیت‌پذیر • ابتکارات داوطلبانه فراتر از الزامات قانونی و تعهدات قراردادی • انجام فعالیت‌های سودآور برای کارکنان، گروه‌های مرتبط با کسب‌و‌کار، جامعه و محیط زیست • مشارکت مثبت در گروه‌های اجتماعی همراه با کاهش یا حداقل کردن اثرات منفی شرکت • فعالیت‌های منظم و مداوم به جای فعالیت‌های موقتی و رویدادهای یک‌روزه و یکباره.

ساسان قاسمی و وحید شکری علی‌آبادی* مسوولیت اجتماعی شرکت یا Corporate Social Responsibility: CSR به این معنی است که سازمان‌ها به‌طور داوطلبانه دغدغه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را در عملیات‌ها و کسب‌و‌کار خود و همچنین تعاملاتشان با گروه‌های مرتبط با کسب‌و‌کار در نظر بگیرند. به‌طور کلی می‌توان موارد زیر را در توصیف مسوولیت اجتماعی شرکت در نظر گرفت:

• کارآفرینی مسوولیت‌پذیر

• ابتکارات داوطلبانه فراتر از الزامات قانونی و تعهدات قراردادی

• انجام فعالیت‌های سودآور برای کارکنان، گروه‌های مرتبط با کسب‌و‌کار، جامعه و محیط زیست

• مشارکت مثبت در گروه‌های اجتماعی همراه با کاهش یا حداقل کردن اثرات منفی شرکت

• فعالیت‌های منظم و مداوم به جای فعالیت‌های موقتی و رویدادهای یک‌روزه و یکباره.

مفهوم مسوولیت اجتماعی در ابتدا توسط سازمان‌های بزرگ دریافت و به کار برده شد. سازمان‌های بزرگ به جهت توانایی‌ها و قابلیت‌های بیشتر خود در پیاده‌سازی ابتکارات مسوولیت اجتماعی، بهره بیشتری از این مفهوم به منظور ایجاد تصویر مثبت از خود برده‌اند. این سازمان‌ها از مفهوم مسوولیت اجتماعی به منظور پشتیبانی از تصویر برند خود و همچنین ارتقای جایگاه خود در ذهن عموم مردم و افراد جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند، استفاده می‌کنند.

گره خوردن مفهوم مسوولیت اجتماعی و نام سازمان‌های بزرگ ممکن است این فکر را به ذهن متبادر سازد که مسوولیت اجتماعی و مفاهیم مرتبط با آن تنها تعلق به اینگونه سازمان‌ها دارد، در حالی که سازمان‌های کوچک و متوسط یا SME ها هم می‌توانند در این زمینه حضوری فعال داشته باشند. مسائل اجتماعی و زیست محیطی در دنیای امروز به گونه‌ای پیش رفته‌اند که سازمان‌های کوچک و متوسط را با اصول رفتار اخلاقی و پایداری سازمان درگیر کرده‌اند. امروزه مسوولیت اجتماعی برای اینگونه سازمان‌ها تنها یک گزینه نیست، بلکه جزئی کلیدی از استراتژی کسب‌و‌کار و پایداری آنها است. در واقع مسوولیت اجتماعی جزء مهمی از برنامه‌ریزی و استراتژی بلندمدت کسب‌و‌کار هر سازمان است. اما سازمان‌های کوچک و متوسط چه نوع سازمان‌هایی هستند و چرا توجه به مسوولیت‌های اجتماعی برای آنها دارای اهمیت است؟

سازمان‌های کوچک و متوسط آن دسته از سازمان‌ها هستند که تعداد کارکنان تمام وقت آنها از یک تعداد محدود و تعیین شده کمتر باشد، کمیسیون اروپا در سال ۲۰۱۲ این تعداد محدود را۲۵۰ نفر تعیین کرده است.

نتایج پژوهشی که توسط کمیسیون اروپا در مورد سازمان‌های کوچک و متوسط اروپایی انجام شده است، نشان می‌دهد که حدود نیمی از آنها به گونه‌ای در شکلی از فعالیت‌های مسوولیت اجتماعی و به نفع جامعه محلی خود درگیر هستند. این اقدامات به طیفی از فعالیت‌ها از پشتیبانی از ورزش و فعالیت‌های فرهنگی مانند کمک‌های خیرخواهانه یا حمایت مالی گرفته تا فعالیت‌های داوطلبانه کارکنان در کمک به مدارس، دانشگاه‌ها و سازمان‌های غیرانتفاعی محدود می‌شوند.

بسیاری از این کارهای یاد شده در حوزه فعالیت‌های مسوولیت اجتماعی بر اساس رویکردهای مدرن این مفهوم قرار نمی‌گیرند. اینگونه فعالیت‌ها به روش استراتژیک انجام نمی‌شوند و ضمن اینکه دارای دیدگاه بلندمدت نیستند، غالبا با کسب‌و‌کار محوری سازمان نیز ارتباطی ندارند. علاوه بر این در بیشتر موارد این فعالیت‌ها مورد اطلاع‌رسانی نیز قرار نمی‌گیرند. چالش کنونی این است که راهکارهایی برای سازمان‌های کوچک و متوسط به منظور به‌کارگیری مفهوم مسوولیت اجتماعی از منظر این سازمان‌ها توسعه داده شوند که نشانگر ارتباط بین کسب‌و‌کار مسوولیت‌پذیر و سودآوری باشند.

اهمیت مفهوم مسوولیت اجتماعی

برای سازمان‌های کوچک و متوسط

رویکرد استراتژیک نسبت به مفهوم مسوولیت اجتماعی می‌تواند از آن ابزاری راهبردی به منظور تقویت رقابت‌پذیری سازمان‌های کوچک و متوسط بسازد. به‌طور کلی مفهوم مسوولیت اجتماعی می‌تواند به‌طور مثبت رقابت‌پذیری این سازمان‌ها را به روش‌های زیر تحت تاثیر قرار دهند:

• بهبود محصولات و فرآیند تولید که به رضایت بیشتر مشتری و وفاداری آن منجر می‌شود.

• انگیزه و وفاداری بالاتر کارکنان که به خلاقیت و نوآوری بهتر منجر می‌شود.

• حسن شهرت بیشتر سازمان که به علت مزیت‌های ناشی از نقل دهان‌به‌دهان فعالیت‌های مثبت آن بوجود می‌آید.

• موقعیت بهتر در بازار کار و شبکه‌سازی بهتر با شرکای کسب‌و‌کار و مسوولان که موجب دسترسی بهتر به کمک‌های عمومی به علت تصویر بهتر سازمان می‌شود.

• صرفه‌جویی در هزینه‌ها و افزایش سودآوری به علت به‌کارگیری کارآتر منابع انسانی و تولیدی.

• افزایش گردش مالی یا فروش به علت مزایای رقابتی حاصل از توجه به مسوولیت‌های اجتماعی.

نقشه راهی برای پیاده‌سازی مسوولیت اجتماعی در شرکت‌های کوچک و متوسط

گام‌های زیر می‌توانند به پیاده‌سازی مفهوم مسوولیت اجتماعی در سازمان‌های کوچک و متوسط کمک ‌کنند:

۱. افزایش آگاهی از پیشینه سازمان و فعالیت‌هایی که پیش از این انجام شده است و به نوعی با مفهوم مسوولیت اجتماعی مرتبط بوده و سازمان در آنها مسوولیت اجتماعی خود را ایفا کرده است.

۲. مشخص کردن اقدامات کوچک در حوزه‌هایی مانند منابع انسانی، زنجیره تامین، جامعه یا محیط‌زیست که می‌توانند به موفقیت‌های سریع و افزایش انگیزه کارکنان در زمینه مسوولیت اجتماعی سازمان منجر می‌شوند.

۳. همسو کردن سنجه‌های مسوولیت اجتماعی سازمان با اهداف و شایستگی‌های محوری بنگاه.

۴. جاری‌سازی مفاهیم و استراتژی‌های مسوولیت اجتماعی در همه حوزه‌های عملیاتی کسب‌و‌کار.

۵. جایگذاری مفهوم مسوولیت اجتماعی در فرهنگ سازمان.

۶. استفاده از استراتژی‌های مرتبط با مسوولیت اجتماعی به منظور افزایش رقابت‌پذیری سازمان.

توصیه‌های کاربردی

در آخر باید گفت که توصیه‌های زیر می‌توانند در کاربرد مفهوم مسوولیت اجتماعی در سازمان‌های کوچک و متوسط مفید باشند:

• سازمان‌ها باید به مفهوم مسوولیت اجتماعی به عنوان یک فرصت نگاه کنند.

• مسوولیت اجتماعی گزینه‌ای برای رشد بیشتر و پایدار ارائه می‌دهد. سازمان‌های کوچک و متوسط باید در مورد این مفهوم یادگیری داشته باشند.

• افزایش آگاهی در مورد مزایا و نقش حیاتی مسوولیت اجتماعی سازمان در بهبود رقابت‌پذیری و ارتقای استانداردهای اجتماعی مؤثر است.

• آموزش‌ها در این حوزه نه تنها باید برای مدیران ارشد، بلکه برای کارکنان نیز طراحی شده و به کار برده شوند. کارکنان باید به‌طور جدی در مباحث مرتبط با این مفهوم شرکت کنند، زیرا آنان رابط بین سازمان و محیط اطراف آن هستند.

• سازمان‌های کوچک و متوسط به ویژه از بخش‌های صنعت و خدمات باید بدانند که سرمایه‌گذاری روی این مفهوم می‌تواند به سودآوری در بلندمدت منجر شود. در حقیقت سرمایه‌گذاری روی مسوولیت اجتماعی، سرمایه‌گذاری در پایداری و رقابت‌پذیری است.

*[e-mail]