سید محمد اعظمی نژاد* منبع: Mindtools نیروهای پنجگانه پورتر، ابزاری ساده اما کارآمد، برای درک مناسب از قدرت نهفته در وضعیت کسب‌وکار است. این ابزار به شما کمک می‌کند تا از موقعیت رقابتی فعلی خود و موقعیت رقابتی که باید به سمت آن حرکت کنید، آگاه شوید. معمولا این ابزار برای تشخیص پتانسیل سودآوری محصولات، خدمات یا کسب‌وکارهای جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد، علاوه بر آن به شما کمک می‌کند تا درک بهتری از تعادل قدرت در شرایط آتی کسب‌وکار خود به دست آورید. با استفاده از این ابزار قادر خواهید بود ماهیت رقابتی سازمان خود را مشخص کنید، در مورد ورود یا خروج از یک کسب‌وکار تصمیم گیری و میزان سودآوری احتمالی بنگاه خود را تعیین کنید. معرفی ابزار در این ابزار، فرض می‌شود که پنج نیروی رقابتی، به شناسایی قدرت رقابتی یک موقعیت کسب‌وکار کمک می‌کنند؛ برای استفاده از این ابزار باید درک عمیقی از هریک از عوامل ارائه شده به دست آورید. ۱) قدرت جایگزینی محصولات- این قدرت به عنوان یک تهدید تلقی می‌شود و به میزان سهولت مشتری برای جایگزینی دیگر محصولات با محصولات رقبای شما گفته می‌شود. این تهدید در این مواقع شکلی جدی به خود می‌گیرد: زمانی که برای محصولات جایگزین‌های زیادی در بازار وجود دارد. مشتری به آسانی می‌تواند محصول یا خدمتی که شما ارائه می‌کنید را با قیمت یکسان یا کمتر پیدا کند. کیفیت محصول رقبای شما بهتر باشد. در شرایط ذکر شده بالا، شرکت رقیب به آسانی می‌تواند محصولات جدید را جایگزین محصولات شما کند به همین خاطر این موضوع می‌تواند تهدیدی مهم برای شرکت شما باشد. زمانی که محصولات جایگزینی بالفعل یا بالقوه در دسترس موجود باشد، فعالیت اقتصادی در این بخش بازار غیرجذاب خواهد بود. سود و قیمت نیز تاثیری مستقیم برای جایگزینی محصول دارد و به همین دلیل، نظارت دقیق بر روند قیمت‌ها یک ضرورت است. در صنایع جایگزین، اگر رقابت افزایش پیدا کند یا تکنولوژی ارتقا پیدا کند، قیمت و سود بنگاه شما کاهش پیدا خواهد کرد. ۲) قدرت تازه‌واردها- ورود یک رقیب تازه‌وارد در بازار نیز برای شما یک تهدید محسوب می‌شود. جدی بودن این تهدید بستگی به موانع ورود و خروج برای رقیب تازه وارد دارد. این تهدید در شرایط زیر جدی تلقی می‌شود. میزان سرمایه مورد نیاز برای ورود به کسب‌وکار شما، کم باشد. دستیابی به فرآیندهای کلیدی شما خیلی سخت نباشد یا به خوبی محافظت نشده باشد. محصول شما متمایز نباشد. تنوع در میزان جذابیت بخش بندی بازار بستگی به موانع ورودی و خروجی دارد. بدیهی است آن بخش از بازار جذابیت بیشتری دارد که موانع ورود به آن سخت و موانع خروجی آن (وجود مشتری) کم باشد. بدترین حالت زمانی اتفاق می‌افتد که موانع ورود یک تازه کار به بازار شما کم باشد و موانع خروجی سخت باشد، در این صورت رقابت برای شما بسیار سخت‌تر خواهد شد. ۳) قدرت رقابت رقبای موجود- این نیرو شدت رقابت بین رقبای موجود را نشان می‌دهد که بستگی به تعداد رقبا و توانایی آنها دارد. قدرت رقابت میان رقبای موجود در شرایط زیر بالاتر خواهد بود: تعدادی رقبای کوچک یا مساوی وجود دارند که به دنبال یک رهبر شناخته بازار در حرکت هستند. صنعت شما در حال رشد و توسعه باشد. موانع خروج از بازار زیاد باشد و رقبا در بازار باقی بمانند. این شرایط موجب جنگ تبلیغاتی، جنگ قیمت و تغییرات می‌شود که خود باعث بالا رفتن هزینه‌ها شده و رقابت را دشوارتر می‌کند. ۴) قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان- این نیرو مشخص می‌کند که تامین کننده شما تا چه اندازه در موضع قدرت قرار دارد و اینکه به چه میزان تامین کننده شما، کنترل افزایش قیمت را در دست دارد. تامین‌کنندگان شما در موارد زیر قدرت چانه‌زنی بالاتری خواهند داشت: وقتی تامین کننده به خوبی متمرکز عمل کند و به طور مناسبی سازماندهی شده باشد. جایگزین مناسب و در دسترسی برای تامین کننده وجود نداشته باشد. محصول تامین کننده شما، انحصاری باشد. هزینه استفاده و انتقال به تامین‌کنندهای دیگر بالا باشد. اساسا زمانی که یک تامین‌کننده بر دیگر تامین‌کنندگان و قیمت محصول کنترل دارد، این بخش از بازار کمتر برای او جذاب خواهد بود. بهترین رویکرد در تعامل با تامین‌کنندگان رویکرد برنده-برنده و استفاده از دو یا چند تامین‌کننده است. ۵) قدرت چانه زنی خریداران- این نیرو به معنی توانایی خریدار برای کنترل قیمت فروش شما است. قدرت چانه‌زنی خریداران در این مواقع بیشتر خواهد شد: تعداد کمی خریدار برای محصولات انبوه تولید شده شما وجود داشته باشد. محصولات شما متمایز یا کلیدی نباشد. هزینه‌های تغییر تامین کننده برای خریدار پایین باشد. آنچه معرفی شد می‌تواند ورودی خوبی برای تجزیه و تحلیل(SWOT) و ابزاری قوی در تجزیه کسب‌وکار باشد. فراموش نکنید که شناخت‌وآگاهی از شرایط است که به تصمیم‌گیری درست منتهی خواهد شد. *عضو هیات رییسه کمیته تخصصی توسعه-انجمن مدیریت منابع انسانی ایران (hrjournalist.blogfa.com)

ابزار ارزیابی توازن قدرت در کسب‌وکار