مدیریت استراتژیک: تدوین پیاده‏سازی و کنترل

محیط به سرعت در حال تغییر کسب‏وکار، عرصه مدیریت را پرچالش ساخته است. یک تفاوت اساسی مدیریت امروز با گذشته در الزام به پایش مستمر متغیرهای محیطی و لحاظ کردن آنها در فرآیند تصمیم‏گیری و برنامه‏ریزی است. «فعالیت‏های مدیریتی درون یک شرکت فقط بخشی از مسوولیت‏های یک مدیر اجرایی امروزی هستند. مدیر اجرایی امروزی باید پاسخی برای چالش‏های تحمیل‌شده از سوی محیط خارجی نزدیک و دور شرکت داشته باشد.» غفلت از تغییرات محیطی و تاثیرات آنها بر کسب‏وکارها، سودآوری و حتی بقای شرکت‌های فراوانی را به خطر‌انداخته است. «برای اقدام موثر در قبال هر آنچه که بر رشد و سودآوری یک شرکت تاثیر می‏گذارد، مدیران اجرایی از فرآیندهای مدیریتی استفاده می‏کنند که ممکن است از طریق پیش‏بینی تغییرات محیطی و تقاضاهای غیرمنتظره داخلی و رقبا، شرکت را در جایگاه مطلوب قرار دهند.» برای کسب سود، شرکت‌ها نیاز به تکمیل فرآیندهایی دارند تا بتوانند به افزایش‌اندازه و تعداد شرکت‌های رقیب؛ نقش رو به گسترش دولت‌ها به عنوان خریدار، فروشنده، قانون‏گذار و حتی در سیستم‏های تجارت آزاد به عنوان رقیب؛ و پیچیدگی‏های بیشتر کسب‏وکار در تجارت بین‌المللی پاسخ بدهند. شاید مهم‏ترین پیشرفت در این فرآیندهای مدیریتی هنگامی پیش آمد که «برنامه‏ریزی بلندمدت»، «برنامه‏ریزی کلان، برنامه‏ریزی تفصیلی، بودجه‌بندی» و «سیاست‏های کسب‏وکار» با تاکید بیشتر بر پیش‏بینی محیطی و ملاحظات خارجی در تدوین و پیاده‏سازی برنامه‏ها با هم ترکیب شدند. حاصل این ترکیب مدیریت استراتژیک است. «مدیریت استراتژیک مجموعه‌ای از تصمیمات و اقداماتی است که نتیجه آنها تدوین و پیاده‏سازی برنامه‏هایی برای دستیابی به اهداف سازمانی است.» این برنامه‏ها زیرمجموعه جهت‏گیری کلان شرکت قرار می‏گیرند، که همان استراتژی شرکت است و جوهره استراتژی نیز رویارویی با رقابت است. همچنین، امروزه بر مدیریت مشارکتی و تفویض اختیار به زیردستان تاکید فراوانی می‏شود و پژوهش‏های معتبر متعددی نیز این موضوع را تایید می‏کنند. «با استفاده از رویکرد مدیریت استراتژیک، مدیرانی از همه سطوح شرکت در برنامه‏ریزی و پیاده‏سازی با هم تعامل می‏کنند. ازاین‏رو، نتایج رفتاری مدیریت استراتژیک مشابه نتایج تصمیم‏گیری مشارکتی خواهند بود. بنابراین، برآورد دقیق تاثیر تدوین استراتژی بر عملکرد سازمان نه تنها نیاز به معیارهای ارزیابی مالی دارد، بلکه مستلزم معیارهای ارزیابی غیرمالی، یعنی سنجه‏های تاثیرپذیری از جنبه رفتار نیز می‏باشد. در واقع، تقویت نتایج رفتاری مثبت شرکت را قادر به دستیابی به اهداف مالی خود نیز می‏سازد.» برای آموزش و یادگیری مدیریت استراتژیک کتاب‏های فراوانی به چاپ رسیده‏اند. کتاب «مدیریت استراتژیک: تدوین، پیاده‏سازی و کنترل» که اخیرا توسط انتشارات سازمان مدیریت صنعتی و با ترجمه محمدحسین بیرامی به چاپ رسیده است، کتابی است جامع که مفاهیم، نظریه‏ها و ابزارهای مورد نیاز در فرآیند مدیریت استراتژیک را تشریح می‏کند. این کتاب با رویکرد کتاب‏های درسی به نگارش درآمده و در هر ویرایشی تجربیات نویسندگان از تدریس بر آن افزوده شده و مثال‏های آن به روز شده‏اند. از آنجا که مدیریت استراتژیک یک فرآیند متوالی است، به طور معمول برای شرح و بسط مفاهیم و نظریه‏ها و سپس تجمیع و نتیجه‏گیری از یک مدل استفاده می‏شود. همان مدل، در مرحله عملی نیز مورد استفاده قرار می‏گیرد. این کتاب نیز از یک مدل بهره می‏گیرد و «به دلیل شباهت میان مدل‏های عمومی فرآیند مدیریت استراتژیک، می‏توان مدلی ترکیبی را بسط داد که نمایانگر مهم‏ترین تفکرات در حوزه مدیریت استراتژیک باشد. این مدل در ابتدای این کتاب نشان داده شده است. این مدل سه نقش عمده را به عهده دارد: (۱) توالی و روابط بین اجزای عمده فرآیند مدیریت استراتژیک را نشان می‏دهد. (۲) این مدل طرح کلی کتاب است. فصل اول مروری کلی بر فرآیند مدیریت استراتژیک را ارائه می‏کند و هر یک از اجزای عمده مدل عناوین اصلی فصل‏های بعدی خواهند بود. (۳) این مدل رویکردی را برای تحلیل مورد کاوی‏های کتاب پیشنهاد می‏کند و بنابراین به توسعه مهارت‌های تدوین استراتژی تحلیلگران کمک می‏کند.» مدل ارائه شده در کتاب دربرگیرنده اجزایی است که در طی ۱۴ فصل و بالغ بر ۷۱۲ صفحه هر یک به طور تفصیلی مورد بررسی قرار گرفته، ارتباط آنها با یکدیگر تشریح می‏شود. فهرست اجزا شامل این موارد می‏شود. ماموریت شرکت، تجزیه و تحلیل داخلی، محیط خارجی، تجزیه و تحلیل و انتخاب استراتژیک، اهداف بلند مدت، استراتژی‏های عام و بزرگ، اهداف کوتاه مدت، برنامه‏های عملی، تاکتیک‏های وظیفه‏ای، خط‏مشی‏ها، ساختار سازمانی، رهبری و فرهنگ، کنترل استراتژیک، نوآوری و کارآفرینی. از ویژگی‏های بارز این کتاب ساختار موازی آن است که مفاهیم اصلی را به صورتی برجسته نمایش می‏دهد. این ساختار موازی یادگیری را آسان‏تر و جست‌وجو در کتاب را ساده‏تر می‏سازد. علاوه بر آن، از کارهای تحقیقی ارزشمند مقاله‏نویسان مجلات کسب‏وکار در سراسر جهان به منظور تهیه ده‏ها نمونه استراتژی در عمل استفاده شده است تا مباحث کلیدی هر فصل به صورتی موجز، مستقیم و روزآمد به تصویر درآید. علاوه بر نمونه‏های استراتژی در عمل، یک یا چند قاب استراتژیست برتر نیز در هر فصل آورده‏ شده‏اند که داستان شخصی یک رهبر شرکت یا صنعت را بازگو می‏کنند که رفتار، شیوه عمل، یا اقدامات وی یک مفهوم کلیدی از فرآیند مدیریت استراتژیک مربوط به همان فصل را به تصویر می‏کشند. همچنین، وب‌سایت مفصلی برای کمک به خواننده در استفاده از این کتاب طراحی‌شده است که شامل قسمت‏هایی است که فقط در دسترس مربیان و استادان است و قسمت‏هایی که مخصوص کمک به دانشجویان طراحی شده‏اند.