پوریا اولادزاد

امروزه سازمان‌ها با تغییرات شگفت‌آوری روبه‌رو هستند و این امر سبب شده است مدیران بیشتر از گذشته به تعیین و تبیین درازمدت اهداف و ماموریت‌های سازمان توجه داشته باشند. آنها نیاز دارند که بیش از گذشته جهت‌گیری‌های خود را برای آینده معین کرده و سازمان خود را در مقابل تحولات فردا مجهز نمایند. این موضوع سبب شده است که برنامه‌ریزی استراتژیک به عنوان ابزاری برای مقابله با این تغییرات اهمیت فراوانی یابد. برنامه‌ریزی استراتژیک به شکل‌های مختلف و در قالب‌های گوناگون ارائه شده است که در اینجا یکی از متداول‌ترین آنها بیان گردیده است، این مدل SWOT نامیده می‌شود‌. SWOT ابزاری برای ممیزی سازمان و محیط آن است. این اولین مرحله از برنامه‌ریزی بوده و به مدیران کمک می‌کند تا بر مسائل کلیدی تمرکز کنند. این کلمه در واقع از کنار هم قرار دادن ابتدای چهار کلمه انگلیسی قوت‌، ضعف‌، فرصت‌ها و تهدیدها حاصل شده است. نقاط قوت و ضعف عوامل داخلی سازمان بوده و فرصت‌ها و تهدیدات عوامل خارجی سازمان محسوب می‌شوند. به عنوان مثال در یک واحد بازاریابی نقاط قوت می‌تواند: تخصص متخصصان بازاریابی سازمان شما، محصولات و خدمات جدید و نوآورانه سازمان‌تان، کیفیت فرآیندها و روش‌های مورد استفاده یا هر جنبه از کسب و کار شما که برای محصولات و خدمات ارائه شده توسط سازمان‌تان ارزش افزوده ایجاد می‌کند، باشد. نقاط ضعف می‌تواند فقدان تخصص بازاریابی، محصولات یا خدمات غیرمتمایز در مقایسه با رقبا‌، محل استقرار کسب و کار‌، کیفیت ضعیف محصولات یا خدمات یا شهرت آسیب دیده سازمان‌تان باشد. فرصت‌ها می‌توانند‌ بازار در حال توسعه مانند اینترنت، ادغام‌، سرمایه‌گذاری مشترک یا تبانی استراتژیک، ورود به بخش جدیدی از بازار که میزان سود در آن بهبود یافته‌، بازار بین‌المللی جدید یا فضاهای خالی بازار که در آن رقبای بی‌اثر حضور دارند، باشد. تهدید‌ها می‌توانند‌: ورود یک رقیب جدید در بازار کسب و کار شما، جنگ قیمتی با رقبا، دستیابی رقبا به محصولات یا خدمات جدید و نوآورانه، دسترسی بیشتر رقبا به کانال‌های توزیع یا تغییر میزان مالیات بر محصول جدید شما باشد. برای داشتن یک آنالیز SWOT موفق بایستی به موارد زیر توجه نمود. در مورد نقاط قوت و ضعف سازمان به هنگام انجام تجزیه‌وتحلیل SWOT باید واقع بین بود و در برآورد قوت اغراق نکرد و ضعف‌های سازمان را نادیده نگرفت. تجزیه و تحلیل SWOT باید بین وضعیت فعلی سازمانتان و وضعیتی که قرار است در آینده در آنجا قرار گیرد تمایز قائل شود. تجزیه و تحلیل SWOT باید کاملا مشخص و شفاف بوده و تا آنجا که امکان دارد فاقد نقاط مبهم باشد. آنالیز SWOT در مقایسه با رقیبان سازمان صورت گیرد و نقاط ضعف و قدرت از طریق مقایسه سازمان با رقبا مشخص گردد. آنالیز SWOT ساده و کوتاه بوده و تاحدممکن از پیچیده کردن و آنالیز افراطی اجتناب شود. مدیریت از طریق یک آنالیز SWOT مناسب و با توجه به موارد ذکر شده در بالا‌، با بررسی‌های درونی و بیرونی سازمان به تببین استراتژی‌های سازمان بر اساس امکانات واقعی درونی سازمان و نیز فرصت‌های واقعی بیرونی بپردازد. در واقع این هنر برنامه‌ریز استراتژیک است که بتواند از طریق بهترین ترکیب چهار حالت موجود در آنالیز SWOT موفقیت سازمان را در شرایط رقابتی امروز فراهم آورد. اما باید توجه داشت که کار با مدل SWOT سبب ایجاد مشکلاتی نیز می‌شود که ریشه این مشکلات همان مزایای کلیدی این مدل است. مزیتی چون انعطاف پذیری زیاد این مدل که این امکان را فراهم می‌کند که در حوزه‌ها و سناریو‌های مختلف از آن استفاده شود که البته مشکلات این مدل اولیه SWOT توسط مدل POWER SWOT به میزان زیادی برطرف شده است.