فندکی که هیچ گاه با وزش باد خاموش نشد

کوشان غلامی

سال‌ها قبل، فندک به عنوان وسیله‌ای قابل حمل‌ونقل برای روشن کردن آتش، جای خود را در میان مردم جهان باز کرد و مردم آن را به رسمیت می‌شناختند. وسیله‌ای که راحت‌تر از سنگ چخماق و کبریت، به کار مردمانی می‌آمد که محتاج آتش بودند. تنها مشکل فندک‌ها این بود که همانند کبریت، با وزش باد خاموش می‌شدند. جورج بلیزدل (George G. Blaisdell) تصمیم گرفت فندک ضدبادی طراحی کند که هم ظاهری زیبا داشته باشد و هم استفاده آسان. وی در سال ۱۹۳۲ با الهام گرفتن از یک فندک مشابه اتریشی، نخستین فندک زیپو را در پنسیلوانیا تولید کرد و آن را به قیمت یک دلار و ۹۵ سنت فروخت. او نام زیپو را به این دلیل برای این فندک انتخاب کرد که از صدای کلمه «زیپ» خوشش می‌آمد و «زیپو» صدای مدرن‌تری داشت.

زیپو با بنزین مخصوص به خود روشن می‌شد و برای روشن کردن آن فقط کافی بود یک بار فتیله‌اش آتش بگیرد. فندک که روشن می‌شد،‌ دیگر نیازی به نگه ‌داشتن چیزی وجود نداشت. فتیله ‌از بنزین مخصوص زیپو تغذیه می‌کرد و روشن می‌ماند.

طراحی و تزئینات زیپو، یکی از خصوصیاتی بود که این فندک را از سایر نمونه‌های خود متمایز کرد. اولین نشانه‌های توجه سازندگان زیپو به طراحی در فندک، در سال ۱۹۳۵ نمایان شد. در این سال بود که قطعه‌های تزئینی آهنی به آن اضافه شد تا زیباتر و خاص‌تر باشد. یکی از خصوصیات زیپو این است که همه فندک‌هایش، یک شماره اختصاصی دارند. اولین زیپویی که با شماره مخصوص تولید شد، در سال ۱۹۳۶ به بازار آمد. شماره این زیپو ۲۰۳۲۶۹۵ بود. این کدگذاری در طول سالیان تغییر کرد و حتی به جایی رسید که روز و سال تولید آن نیز با کدهایی قابل فهمیدن بود. زیپو روی فندک‌هایی که زندانیان آن را تولید کرده‌اند، کدگذاری‌هایی کرد که نشان دهد این فندک را آنها ساخته‌اند. حتی نوع جرم و طول مدت زندانی بودن سازنده هر کدام از این فندک‌ها نیز با این کدها مشخص می‌شد.

سال ۱۹۳۶ نخستین باری بود که زیپو از یک آرم روی فندک‌های خود استفاده کرد. زیپو، ۵۰۰ فندک را برای شرکتی که همسایه جنوبی‌شان بود تولید کرد. روی این فندک‌ها آرم شرکت «کندل» با رنگی قرمز چاپ شد.

زیپو از سال ۱۹۳۴ تا ۱۹۴۰، ۳۰۰ هزار فندک خود را با شیوه‌ای منحصر به فرد فروخت. آنها نوعی بازی را تبلیغ کردند که باید با این فندک انجام می‌شد. این بازی از سال ۱۹۴۰ غیرقانونی اعلام شد. در طول جنگ جهانی دوم، زیپو نیاز بسیاری از سربازان را برآورده کرد و بدون اینکه قراردادی با ارتش داشته باشد اکثر سربازان را به خرید محصول خود ترغیب کرده بود. تا دهه ۱۹۷۰، کمپانی زیپو شکل‌های مختلفی را برای فندک‌هایش امتحان کرد، اما از آن تاریخ تا به امروز، هیچ تغییری در ساختار این فندک‌ها ایجاد نشده است و فقط در آنها تغییرات و اصلاحات فرعی مثل طرح‌های ‌نقش‌بسته روی هر سری و بهبود کیفیت سنگ فندک صورت گرفته است.

در سال ۲۰۰۳، زیپو تولید ۴ میلیون فندک خود را جشن گرفت. این کمپانی در حال حاضر، سالانه ۱۲ میلیون فندک زیپو تولید می‌کند، یعنی تقریبا ۱۴۰۰ فندک در هر ساعت! کمپانی زیپو، ضمانت مادام‌العمر فندک‌های خود را تامین کرده است. در صورتی که این فندک‌ها خراب شود یا بشکند، کمپانی آن را به رایگان، با یک فندک جدید تعویض می‌کند و این برای افراد سیگاری که همواره بر روی پاکت سیگارهای خود جملاتی درباره کوتاهی عمر و مرگ زودرس می‌بینند، می‌تواند نوعی امید به زندگی ایجاد کند که مثلا عمر طولانی این نام تجاری به استفاده‌کنندگان آن نیز منتقل می‌شود.

این فندک هواداران زیادی در آمریکا و سایر نقاط جهان دارد. یک موزه با حدود ۱۴۰۰ مترمربع زیربنا نیز در برادفورد پنسیلوانیا ساخته شده که حاوی فندک‌های زیپو کمیاب و دست‌ساز بوده و حتی سری کامل محصولات زیپو را برای فروش آماده کرده است. همچنین ۱۵ باشگاه کلکسیون زیپو در جهان وجود دارد که در آمریکا، اروپا و آفریقا قرار دارند. ضمن اینکه ۲۱ درصد از دارندگان زیپو، کلکیسیونرهای این فندک‌ نیز هستند. در سال ۲۰۰۹ زیپو قصد خرید رقیب دیرینه خود در بازار فندک، یعنی «رونسون» را داشت که این تصمیم در فوریه امسال محقق شد. از فندک‌های زیپو در فیلم‌های سینمایی زیادی استفاده شده است. مایکل داگلاس و هریسون فورد، دو بازیگری‌اند که در چندین فیلم معروف خود، از زیپو استفاده کرده‌اند. از زیپو در فیلم‌های درخشان تاریخ سینما استفاده شده است. حتی در انیمیشن جدید «وال-ای»، یکی از یادگارهای به جا مانده از مردم زمین، یک فندک زیپو است و روبات‌هایی که صدها سال بعد آن را در دست می‌گیرند، از روشن کردن آن به وجد می‌آیند. هنوز هم مشهورترین کارخانه‌ای که در تولید فندک به موفقیت رسیده، زیپو است. ایده ساخت فندکی که بر اثر وزش باد خاموش نشود، باعث شده تا پس از گذشت حدود ۸۰ سال از تولید اولین زیپو، این برند، هنوز هم مهم‌ترین و پرفروش‌ترین مارک فندک در جهان باشد.