یک تجربه موفق در مدیریت نوآوری

الهام جوادی

شرکت۳M یک شرکت آمریکایی چند ملیتی با بیش از ۷۶ هزار کارمند است که بالای ۵۵ هزار نوع محصول از جمله انواع چسب، مواد ساینده، لمینیت، محافظ‌های ضد آتش برای دیوار و در، محصولات دندانپزشکی، محصولات الکترونیک، مدارهای الکترونیک و فیلم‌های نوری و غیره، تولید می‌کند. ۳M در بیش از ۶۰ کشور جهان فعالیت کرده و محصولاتش در بیش از ۲۰۰ کشور جهان از طریق توزیع‌کنندگان مختلف در دسترس است. همچنین مشتریان می‌توانند به صورت آنلاین از شرکت خرید نمایند.

۳M در سال ۱۹۰۲ در مینه‌سوتا آمریکا شروع به کار کرد. این شرکت با بیش از ۱۰۰ سال سابقه، شهرت ویژه‌ای به عنوان یک نوآور بزرگ کسب کرده است. در واقع مزیت رقابتی و قابلیت فنی این شرکت به واسطه تعهد بلندمدت به انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه به‌وجود آمده که این امر ۳M را جزو ۱۰ شرکت برتر آمریکا قرار داده و همچنین باعث خلق محصولات و بازارهای کاملا جدید شده است.

آنها چطور فرآیند نوآوری را مدیریت می‌کنند؟

ایده ای که سازمان در برابر مطبوعات و افکار عمومی بر آن تاکید می‌کند این است: موفقیت در نوآوری نتیجه خلق فرهنگی است که در آن نوآوری بتواند اتفاق بیفتد. در واقع فرآیند نوآوری تبدیل به بخشی از کارهای روزانه تمام افراد این سازمان شده است. این فلسفه در بسیاری از نقل قول‌ها و داستان‌های شرکت مشاهده می‌شود. کلید موفقیت ۳M خلق شرایطی است که در آن نوآوری بتواند توسط هر فردی در سازمان و به هر طریقی (حتی به شکل یک خوش شانسی اتفاقی) روی دهد. به علاوه در ۳M تلاشی عمدی برای اجتناب از بوروکراسی بیش از حد صورت می‌گیرد، به این دلیل که اعتقاد دارند ساختارهای سازمانی خشک باعث محدود شدن نوآوری می‌شوند.

استراتژی و رهبری نوآوری

شرکت ۳M همواره برای نوآوری ارزش قائل بوده و نوآوری به عنوان خط مشی کلیدی و همیشگی شرکت از همان ابتدا مطرح بوده است. رهبران شرکت نیز همواره به دنبال نهادینه کردن فرهنگ نوآوری و حمایت از آن بوده‌اند. استراتژی کلی نوآوری شرکت بر دو موضوع اصلی تمرکز دارد: مزیت تکنولوژیکی و قابلیت‌ بالا در توسعه محصول. آنها این دو عامل را برای ارائه رشته ثابتی از محصولات کاملا جدید و گسترش خط و بهبود محصولات موجود ترکیب می‌کنند. یکی از عوامل قدرت شرکت این است که بخش‌های فنی و بازاریابی با یک همکاری خلاقانه ترکیب قدرتمندی از اطلاعات نیازهای مشتریان و ابزارهای مناسب را فراهم می‌کنند.

از جمله عواملی که باعث توانمندشدن استراتژیک شرکت شده‌اند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- تعیین اهداف چالش‌برانگیز و بلندپروازانه: این کار پیام واضح و پایداری را به تمام سازمان ارسال و افراد را حول هدف سازمان متمرکز می‌کند.

- تخصیص منابع اضافی (از لحاظ زمان و فضا): برای کارکنان سازمان فضا و زمان‌های اضافی‌ای در نظر گرفته شده است تا بتوانند روی ایده‌های نوآورانه‌شان کار کنند.

- تشویق افراد با انگیزه و خلاق به انجام فرآیندها و پروژه‌های نوآورانه (bootlegging): کارکنانی که در پروژه‌های نوآوری همکاری می‌کنند می‌توانند در زمان خودشان و به منابع سازمان دسترسی غیررسمی داشته باشند. این کار را به اصطلاح اثر «نادیده گرفتن خیرخواهانه» (benevolent blind eye effect) می‌نامند.

- تدارک منابع به شکل مرحله به مرحله برای پشتیبانی از نوآورانی که می‌خواهند ایده‌هایشان را پیش ببرند: این کار باعث افزایش کارآفرینی درون‌سازمانی و مانع از ایجاد این تفکر در کارکنان می‌شود که برای پیش بردن ایده‌هایشان باید سازمان را ترک کنند.

توانمندسازی فرآیند نوآوری

شرکت ۳M به دلیل سابقه طولانی فعالیت در زمینه نوآوری، مجموعه‌ای از ساختارها و سیاست‌هایی را برای هدایت فعالیت‌های نوآورانه از همان مرحله آغازین تا مرحله اجرا ایجاد کرده است. آنها همچنین اجازه می‌دهند نوآوری از کانال‌های موازی مثل تعامل با بازار، تحقیقات تکنولوژیکی در آزمایشگاه‌ها، شکل‌های مختلف همکاری یا حتی کشفیات اتفاقی کارکنانشان، صورت بگیرد.

بسیاری از محصولات جدیدی که ۳M خلق کرده است، حاصل همکاری کارکنانی که دانش فنی بالایی دارند با کارکنانی است که از نیازهای واقعی و پنهان بازار آگاهی دارند. نتیجه این همکاری یک ترکیب خلاقانه برای شرکت است.

علاوه بر وجود سیستم خاصی برای نوآوری بر پایه محصولات موجود شرکت، یک مسیر پیشرفت مشخص هم برای ایده‌های رادیکال‌تر در سازمان وجود دارد که این ایده‌ها را از مرحله آغازین به‌وجود آمدن تقویت کرده و منابع و وجوه لازم را برایشان فراهم می‌کنند تا به مرحله ارزیابی و اجرا در خط تولید برسند. در ۳M المان مهمی به نام «قهرمانان نوآوری» وجود دارند که این افراد هم مشوق انجام نوآوری هستند و هم ایده‌ها را در طول سیستم پیش می‌برند. این افراد از سیستم‌های موازی‌ای استفاده می‌کنند که برای هرکدام فیلترهایی مثل قیف وجود دارد که ایده‌ها باید از این دروازه‌ها عبور کنند. به ایده‌هایی که از این مرحله عبور کنند، منابع بیشتری برای پیشرفت اختصاص داده می‌شود.

ایجاد یک سازمان نوآور

روش‌هایی که ۳M برای ایجاد سازمانی نوآور استفاده می‌کند به شرح زیر هستند:

- شناخت و پاداش: در سرتاسر شرکت طرح‌های مختلفی وجود دارد که فعالیت‌های نوآورانه را تایید و تشویق می‌کند. از جمله این طرح‌ها می‌توان به جایزه نوآوری اشاره کرد که تلاش‌های نوآورانه افراد را به جای دستیابی‌هایشان شناسایی می‌کند.

- تقویت ارزش‌های سازمانی: نوآوری در ۳M مورد احترام است. برای مثال یک «تالار مشاهیر» در شرکت وجود دارد که اعضای آن بر اساس دستاوردهای نوآورانه شان انتخاب می‌شوند.

- انجام چرخش شغلی: در ۳M همواره جابه‌جایی و ترکیب افراد با دیدگاه‌های گوناگون به منظور ایجاد گروه‌ها و ترکیب‌های خلاقانه صورت می‌گیرد که این کار امری کلیدی در چنین سازمان‌های بزرگ و پراکنده‌ای می‌باشد.

- تخصیص منابع و زمان اضافی: در سازمان به افراد اجازه داده می‌شود که بخشی از زمان کاری شان را صرف انجام فعالیت‌های کنجکاوانه شان کنند. این فعالیت‌ها ممکن است منجر به هیچ اتفاق خاصی نشوند، اما گاهی هم ممکن است باعث خلق محصولات نوآورانه و کاملا جدید شوند.

- بردباری: مدیران سازمان نیاز به ایده‌های نوآورانه برای تکمیل و شکل‌گیری آنها را قبول می‌کنند. برای مثال محصولات جدیدی مثل کاغذهای کوچک چسب دار برای یادداشت یک شبه به وجود نیامده‌اند، بلکه ۲ تا ۳ سال طول کشید تا برای ورود به بازار کاملا پخته و آماده شوند.

- قبول اشتباهات و تشویق ریسک‌پذیری: نقل قول مشهوری از مدیر ارشد اجرایی قبلی شرکت وجود دارد که بیان می‌کند که اشتباهات همیشه رخ می‌دهند، اما اگر فردی که اشتباه می‌کند انسان درستی باشد اشتباهی که می‌کند نمی‌تواند آنقدر جدی باشد. اگر مدیریت در هنگام رخ دادن خطاها به‌شکل مخربی منتقدانه رفتار کند باعث از بین رفتن ابتکارات و قوه خلاقیت افراد می‌شود و اگر ما بخواهیم به رشدمان ادامه دهیم، داشتن افرادی مبتکر و خلاق امری ضروری است.

- تشویق افراد با انگیزه و خلاق به انجام فرآیندها و پروژه‌های نوآورانه (bootlegging): دادن قدرت انتخاب به افراد و چشم‌پوشی از استفاده غیررسمی آنها از منابع برای انجام فعالیت‌های خلاقانه، به شکل مانعی برای رویه‌های بوروکراتیک خشک عمل می‌کند.

- سیاست استخدام افراد نوآور: رویکرد استخدامی در شرکت به این شکل است که به دنبال افرادی می‌گردند که تمایلات و ویژگی‌های شخصیتی نوآورانه داشته باشند.

شبکه‌های ارتباطی

یکی از عوامل موثر در موفقیت شرکت ۳M در نوآوری ایجاد شبکه‌های ارتباطی گسترده و مختلفی است که امکان دسترسی و جریان روان اطلاعات را برای این شرکت بزرگ فراهم می‌کند. از جمله فعالیت‌هایی که در این شرکت برای گسترش تبادل اطلاعات و شبکه‌های ارتباطی صورت گرفته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- شناخت قدرت همکاری: در ۳M به طور عمدی تلاش می‌شود که کارهای مختلف از هم جدا نباشند، بلکه تیم‌ها یا گروه‌هایی تشکیل می‌شوند تا کارهای مختلف در کنار هم و با هماهنگی و همکاری انجام شوند.

- تقویت و تشویق دیدگاه‌های گسترده: برای مثال برای توسعه محصول پروژکتور ۳M، ارتباطات نزدیک و تماس‌های تلفنی توسط کارکنان توسعه فنی محصول با کاربران صورت گرفت که باعث شد محصول را به گونه‌ای تغییر دهند که استفاده از آن ساده‌تر شده و به موفقیت بیشتری دست پیدا کند.

- جلسات و کارگاه‌های غیررسمی: این جلسات و کارگاه‌های غیررسمی در گروه‌ها، کمیته‌ها و غیره و تحت‌نظارت «مجمع تکنولوژی» (که برای تشویق تبادل رایگان و فعالانه اطلاعات و پرورش اطلاعات یکدیگر ایجاد شده است) صورت می‌گیرد. این کار یک فعالیت داوطلبانه بوده و باعث ایجاد یک «کالج» در سطح سازمان می‌شود که در آن تبادل روان ایده‌ها و دیدگاه‌ها صورت می‌گیرد.

- به‌کارگیری داوطلبان: مشارکت مشتریان و دیگر افراد خارج از شرکت به عنوان تیم‌های توسعه، به ویژه برای یافتن حوزه‌های جدید فعالیت برای سازمان، از آنجایی که باعث ترکیب دیدگاه‌ها و نظرات می‌شود، بسیار مورد تشویق و حمایت قرار می‌گیرد.

بحران اقتصادی در دو سال گذشته شرکت ۳M را هم متاثر ساخت، به طوری که بسیاری از کارخانه‌های آن ارزش و سودآوری خود را به مقدار زیادی از دست دادند، اما بالاخره شرکت توانست تا آخر سال ۲۰۰۹ به راه خودش بازگردد. رشد فروش شرکت حیات دوباره یافت و سود سه‌ماهه‌اش به ۷۵ درصد جهش کرد.