ام-پسا، نمونه خوب تبادلات مالی موبایلی در کنیا

گردآوری و ترجمه: مریم رضایی

شاید باور نکنید پرداخت پول تاکسی با گوشی موبایل‌تان در نایروبی ساده‌تر از انجام این کار در نیویورک است و این موضوع را شرکت ام-پسا (M-Pesa) با ایجاد یکی از پیشروترین سیستم‌های پرداخت از طریق موبایل در کنیا ممکن ساخته است. شرکت ام-پسا در سال ۲۰۰۷ توسط شرکت Sararicom، بزرگ‌ترین اپراتور شبکه موبایل در کنیا تاسیس شده و در حال حاضر بیش از ۱۷ میلیون نفر از مردم کنیا (معادل دو سوم جمعیت بزرگسال این کشور) از آن استفاده می‌کنند.

تاریخچه شکل‌گیری

در سال ۲۰۰۲، محققان شرکت تحقیقاتی گاموس و نیز سازمان مخابرات مشترک‌المنافع به این نتیجه رسیدند که مردم در اوگاندا، بوتسوانا و غنا از سرویس ایرتایم برای نقل و انتقالات مالی خوداستفاده می‌کنند. این محققان به شرکت وودافون که در حال مذاکره برای پشتیبانی از خدمات مالی به وسیله موبایل بود، معرفی شدند تا بررسی کنند یک سیستم انتقال پول را چگونه می‌توان در کنیا راه‌اندازی کرد. سرانجام، در آوریل ۲۰۰۷ شرکت Safaricom به دنبال یک پروژه دانشجویی توسعه نرم‌افزار در این کشور، ام‌-پسا را راه‌اندازی کرد. ام اول کلمه موبایل و پسا در زبان سواحیلی به معنای پول است. سیستم ام-پسا به کاربران امکان می‌دهد با گوشی‌های موبایل خود به راحتی نقل و انتقال مالی انجام دهند، حساب بانکی باز کنند یا حسابشان را ببندند، قبوض و اقساط‌شان را پرداخت کنند و خرید کنند. می‌توان گفت تاکنون یکی از موفق‌ترین طرح‌های این حوزه در جهان محسوب می‌شود.

فعالیت در سایر بازارها

تانزانیا: ام-پسا در سال ۲۰۰۸ در تانزانیا راه‌اندازی شد، اما توانایی اولیه آن برای جذب مشتریان نتوانست انتظارات را برآورده کند. در سال ۲۰۱۰ گزارشی منتشر شد که بسیاری از مشکلات موجود را شناسایی کرده بود و تحولات استراتژیکی را که شرکت وودافون اجرایی کرد تا موقعیت بازار را ارتقا دهد، مورد تحلیل قرار داده بود. تا مه سال ۲۰۱۳ ام-پسا در تانزانیا توانست پنج میلیون مشترک جذب کند و تعداد کاربران آن در ژوئن ۲۰۱۶ به ۷ میلیون رسید.

افغانستان: در سال ۲۰۰۸ شرکت وودافون با شرکت روشن، به‌عنوان اپراتور اصلی موبایل در افغانستان شریک شد تا ام-پسا را عرضه کند. وقتی این سرویس در افغانستان راه‌اندزی شد، ابتدا فقط برای پرداخت حقوق نیروهای پلیس به کار می‌رفت. مدتی بعد پلیس ملی افغانستان متوجه شد در مدل پرداخت نقدی قبلی به دلیل وجود فساد اداری، ۱۰ درصد نیروهایی که به آنها حقوق پرداخت می‌شد اصلا وجود خارجی نداشتند و این مبالغ به دست افراد دیگری می‌‌رسید! در سیستم جدید ام-پسا، این شرایط اصلاح شد و حقوق بقیه نیروهای پلیس افزایش یافت. این سرویس به قدری موفق بود که به دیگر بخش‌های پرداخت‌های تجاری، مبادلات فردی و توزیع وام در افغانستان نیز گسترش یافت.

آفریقای جنوبی: در سال ۲۰۱۰ شرکت‌های وودافون و ندبانک از راه‌اندازی سرویس ام-پسا در آفریقای جنوبی خبر دادند؛ جایی که ارزیابی‌ها نشان می‌داد بیش از ۱۳ میلیون کاربر بالقوه بدون حساب بانکی در آن حضور داشتند. ام-پسا در ابتدا پیشرفت کندی در بازار آفریقای جنوبی داشت، اما در مه ۲۰۱۱ توانست حدود ۱۰۰ هزار مشتری را ثبت کند. شکافی که در ابتدا بین انتظارات و عملکرد واقعی ام‌-پسا ایجاد شد تا حدی به دلیل تفاوت‌های موجود در بازارهای کنیا و آفریقای جنوبی بود؛ از جمله تفاوت در قوانین نظام بانکی. به همین دلیل، با وجود تلاش‌های گسترده ام-پسا، آفریقای جنوبی همچنان بعد از تانزانیا و کنیا از نظر جذب مشتری قرار گرفته است.

هند: ام-پسا در نوامبر ۲۰۱۱ در هند راه‌اندازی شد. این سرویس در منطقه جغرافیایی محدودی در هند فعالیت می‌کند.

اروپای شرقی: در مارس ۲۰۱۴ ام-پسا به رومانی راه یافت و در مه ۲۰۱۵ در آلبانی نیز راه‌اندازی شد.

این شرکت همچنین در موزامبیک و مصر نیز فعالیت‌های خود را آغاز کرده است.

چرا کنیا پیشتاز است؟

ام-پسا در ابتدا به‌عنوان سیستمی برای تسهیل بازپرداخت وام از طریق گوشی موبایل طراحی‌ شد تا هزینه‌های مدیریت نقدی پول را کاهش دهد و پایین آوردن نرخ بهره را ممکن سازد، اما بعد از تست‌های اولیه به یک طرح گسترده‌تر برای نقل و انتقال پول تبدیل شد و امکان انتقال سریع، امن و راحت پول را به جای انجام دستی فراهم کرد. این موضوع به خصوص در کشوری که بسیاری از کارگران به شهرها آمده‌اند تا برای خانواده‌های خود در مناطق روستایی پول بفرستند، بسیار مفید بود. نقل و انتقالات الکترونیکی در زمان افراد صرفه‌جویی می‌کند و وقت آنها را برای انجام کارهای مفید‌تر آزاد می‌گذارد.

حال مساله‌ اینجا است که تاکنون ده‌ها سیستم انتقال پول موبایلی راه‌اندازی شده‌اند. چرا این سیستم آنقدر موفق بوده است؟ باید گفت چند فاکتور وجود دارد که به نفع این شرکت تمام شده است؛ از جمله هزینه‌های بسیار بالای کارمزد انتقال پول با روش‌های دیگر در کنیا، موقعیت برجسته شرکت Safaricom در بازار، تصمیم قانون‌گذاران مبنی بر پیاده‌سازی آزمایشی این طرح بدون تصویب رسمی، وجود یک کمپین بازاریابی شفاف و کارآمد و مهم‌تر از همه خشونت‌های پس از انتخابات سال ۲۰۰۸ در کنیا. در آن زمان، مردمی که در نایروبی گیر افتاده بودند، ام-پسا را برای ذخیره‌سازی پول‌هایشان ایمن‌تر از بانک‌ها که درگیر مناقشات قومی شده‌ بودند، می‌دانستند. این شرایط به دلیل اثرات شبکه‌ای ایجاد شده، به نفع ام-پسا تمام شد چون هر چه افراد بیشتری از آن استفاده می‌کردند، دیگران بیشتر احساس می‌کردند که باید به آن بپیوندند. صرفه‌جویی‌های مالی و زمانی استفاده از ام-پسا تا حدی بود که نتایج یک تحقیق در خانوارهای روستایی کنیا نشان داده افرادی که از ام-پسا استفاده کردند، درآمدشان بین ۵ تا ۳۰ درصد افزایش یافته است. درست است که برخی فاکتورهای موفقیت ام-پسا خاص شرایط کشور کنیا است، اما بسیاری از آنها را می‌توان مورد تقلید قرار داد تا کشورهای دیگر هم بتوانند از تجربیات این نمونه خوب استفاده کنند.