تصفیه فاضلاب برای حفاظت از منابع آب و خاک
دستاورد دولت سیزدهم
سازمان‌ملل در سال۱۹۷۲ برای اولین‌بار کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط‌زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد و بعد از آن ۵ ژوئن که امسال با ۱۶خرداد ماه مصادف شده، روز جهانی محیط‌زیست نامگذاری شد و هر سال‌نیز به فراخور شرایط مولفه‌‌‌‌های زیستی دنیا یک شعار برای این روز تعیین می‌شود که «سرزمین ما، آینده ما» با موضوع احیای زمین، بیابان‌‌‌‌زدایی و مقاوم‌‌‌‌سازی در‌برابر خشکسالی به‌عنوان شعار امسال درنظر گرفته‌شده‌است، البته به علت اهمیت موضوع سازمان حفاظت محیط‌زیست یک هفته (۱۶ تا ۲۲خرداد) را به‌عنوان هفته محیط‌زیست نامگذاری کرده و شعار ملی «سهم من در تداوم حیات» را تعیین‌کرده و برنامه‌های ملی و استانی متنوعی را برای این مدت تدارک دیده است.
ایرج حشمتی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست دراین باره گفت: یکی از مهم‌ترین رویکردهای دولت سیزدهم دید همه‌جانبه‌‌‌‌نگر در تعیین استراتژی‌های مدیریت و حفاظت منابع آب، خاک و هوا است، یعنی با نگاه اکوسیستمی به موضوع، خط‌مشی‌‌‌‌ها تعیین و این باعث می‌شود که امکان حل بحران‌‌‌‌ها در زمان کوتاه‌تر و به‌صورت کامل‌‌‌‌تر به‌وجود آید، در سطح جهانی هم دیدگاه اکوسیستمی بسیار مطرح است که منابع آب، خاک و هوا باید در کنار هم دیده شوند؛ چون آلودگی آب روی خاک و آلودگی خاک روی محصولات کشاورزی و در نهایت سلامت انسان‌ها اثر می‌گذارد.
وی با اشاره به بحران آب در دنیا اظهار کرد: برای گذر از این بحران ابتدا باید راه‌‌‌‌حل‌‌‌‌ها را بررسی کنیم، با یک نگاه اجمالی می‌توان فهمید که جایگزین‌‌‌‌کردن آب‌های نامتعارف با رعایت حدود مجاز و استانداردهای سلامت و محیط‌زیست به‌جای آب شرب، یکی از راهکارهای اصلی برای عبور از این بحران است، یعنی برنامه‌‌‌‌ریزی‌‌‌‌ها به‌گونه‌ای باشد که بخش کشاورزی و صنعتی به‌جای استفاده از آب شرب برای مثال از پساب و فاضلاب تصفیه‌‌‌‌شده استفاده کنند. اکنون تعداد زیادی از شهرها و روستاها هستند که سیستم تصفیه فاضلاب ندارند، صنایع بیایند به‌جای اینکه از آب شرب استفاده کنند از فاضلاب تصفیه شده، بهره ببرند.
وی ادامه‌داد: رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم بر این مساله تاکید دارد و چندی پیش گفته بود که اکنون فولادمبارکه اصفهان به چندین شهر متصل شده و از پساب آنها استفاده می‌کند که با این کار از حقابه صنعتی زاینده‌‌‌‌رود کم کرده‌است و گام‌های بسیار بزرگی در زمینه پساب و بازچرخانی آب برداشته شد. فقط در مجموعه فولاد اصفهان سالانه حدود ۱۵میلیون مترمکعب از زاینده رود و چاه‌‌‌‌ها استفاده می‌شد. در یک اقدام عملی پساب ۹ شهرستان استان اصفهان برای استفاده در صنعت در چرخه قرارگرفت، به این ترتیب حدود ۹میلیون مترمکعب از آب زاینده‌‌‌‌رود در چرخه آبی کشور قرارگرفت؛ در واقع کارهای عالمانه‌ای در زمینه مدیریت آب هم در زمینه منابع و هم مصارف در کشور انجام شده‌است.
حشمتی گفت: دومین موضوعی که روی آن تاکید داریم بازچرخانی آب و فاضلاب است که در این‌صورت دیگر خروجی فاضلاب به محیط‌زیست را نخواهیم داشت، اگر فاضلاب در سیستم بازچرخانی شود دیگر این‌قدر اتلاف منابع صورت نخواهد گرفت. این موضوع هم در دولت سیاستگذاری شد، بر این اساس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد هر صنعتی که به‌صورت کامل و ۱۰۰درصدی بازچرخانی آب و فاضلاب داشته‌باشد دیگر نیاز نیست خوداظهاری انجام دهد، یعنی معافیتی گذاشته شده برای اینکه صنایع از بازچرخانی استقبال‌کنند.
وی گفت: بعد از آن یک‌سری قوانین مشخص کردیم مثلا برای آبیاری فضای سبز و تامین آب صنایع آب‌‌‌‌بر، اگر این امکان را داشته باشند که فاضلاب‌‌‌‌ها را تصفیه و در آبیاری فضای سبز و تامین آب استفاده کنند، باید در اولویت اقدام برای تامین منابع آبی قرار گیرد اما در این فرآیند اگر قیمت‌گذاری درست نباشد کار درست پیش نخواهد رفت، یعنی وقتی قیمت آب‌‌‌‌شیرین از فاضلاب کمتر یا حتی‌برابر باشد، واحدها ترجیح می‌دهند که از همان آب شرب که راحت‌‌‌‌تر به‌دست می‌آید استفاده کنند، بنابراین در لایحه برنامه هفتم تاکید کردیم که استفاده از آب‌‌‌‌شرب در آبیاری فضای سبز در صورت وجود آب جایگزین ممنوع است و آب مورد‌نیاز صنایع آب‌‌‌‌بر به‌جز صنایع غذایی، بهداشتی و آشامیدنی از آب نامتعارف (از جمله پساب و آب‌دریا) تامین می‌شود. وزارت نیرو مکلف است در مواردی که امکان تامین آب نامتعارف وجود ندارد، مشروط به‌وجود آب متناسب با ارزش اقتصادی آب و محصولات، مجوز آب متعارف را به‌صورت موقت صادر کند، بنابراین قیمت‌گذاری بر اساس ارزش اقتصادی آب باعث می‌شود تا برای شهرداری‌‌‌‌ها و صنایع آب‌‌‌‌بر تهیه آب شیرین برای آبیاری فضای سبز و فرآیند کاری مقرون‌‌‌‌به‌‌‌‌صرفه‌‌‌‌تر از فاضلاب نباشد.
وی اظهار کرد: مقوله بعدی پیش‌‌‌‌فروش فاضلاب است که بر این اساس مقرر شد قرارداد پیش‌‌‌‌فروش داشته باشیم، مثلا استان‌هایی که شهرک‌های صنعتی بزرگی دارند برای استفاده از فاضلاب پیش‌‌‌‌خرید می‌کنند یعنی وزارت نیرو فاضلاب‌‌‌‌ها را پیش‌‌‌‌فروش می‌کند و در این فرآیند، فاضلاب جایگزین منابع آب شیرین می‌شود. حشمتی تصریح کرد: البته در این روند باید در بازار مبادله‌‌‌‌ای بحث رقابت هم مطرح شود تا قیمت‌گذاری اثر خودش را برجای بگذارد، تمام اینها را در لایحه برنامه هفتم لحاظ کردیم، مطابق آن بازار مبادله آب‌های غیرمتعارف با حفظ کاربری آب و جلوگیری از آلودگی و تخریب خاک ایجاد و برای تشویق سرمایه‌گذاران، حمایت‌های لازم از طریق اعطای مجوزها با رعایت قانون تسهیل انجام خواهد شد.
وی ادامه‌داد: بعد از آن اعلام کردیم مسوولیت‌های اجتماعی نیز دیده شود، به این معنا که مثلا صنعتی تمام منابع آبی موردنیازش را از فاضلاب تامین می‌کند اما این امکان را هم دارد که برای ۲ روستای دیگر سیستم فاضلاب راه‌اندازی کند و بعد فاضلاب آن‌را به ۲ واحد صنعتی کوچک‌تر ارائه دهد تا آنها هم از آب‌‌‌‌شیرین استفاده نکنند؛ این در واقع جزو مسوولیت‌های اجتماعی آنها شود.
وی با اشاره به اینکه اکنون این اتفاق‌افتاده است، گفت: به‌عنوان مثال برخی از صنایع خارج از فرآیند کاریشان یعنی به‌جز بحث استفاده از فاضلاب تصفیه‌‌‌‌شده در فرآیند کاری خود، چند روستا یا شهر را تحت‌پوشش گرفتند و اعلام کردند که فاضلاب آن قسمت را تصفیه و به‌‌‌‌طور کامل در اختیار کشاورزان یا واحدهای کوچک‌تر صنعتی قرار می‌دهند تا دیگر از آب شیرین استفاده نکنند، این روند در دولت سیزدهم علاوه‌بر اینکه سیاستگذاری شده، بخشی از آن‌هم اجرایی شده‌است. معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان اینکه در لایحه برنامه هفتم هزینه‌های نقدی و غیرنقدی انجام‌شده توسط خیرین حقیقی و حقوقی در احداث، توسعه و تکمیل طرح‌های آبرسانی و اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری و احیا و توسعه منابع طبیعی به‌عنوان هزینه قابل‌‌‌‌قبول مالیاتی محسوب می‌شود، ارزش‌گذاری و مسوولیت اجتماعی در برنامه هفتم دیده‌شده که به‌صورت جامع در کشور لحاظ شود؛ در واقع برای اولین‌بار است که قرار شده در کشور در این زمینه به‌صورت جامع سیاستگذاری شود.
وی اظهار کرد: در عین‌حال سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز اعلام کرد برای اینکه صنایع بتوانند این فرآیند را انجام دهند خوداظهاری داشته باشند؛ یعنی خودشان اظهار کنند که روند بازچرخانی را کامل انجام داده‌اند و دیگر آلودگی آب و خاک ندارند، این فرآیند در سامانه‌‌‌‌ای ثبت می‌شود و بعد از آن نمایندگان ادارات کل محیط‌زیست استانی با حضور در محل این خوداظهاری را تایید یا رد می‌کنند که در صورت تایید آن واحد شامل معافیت‌های خوداظهاری می‌شود و دیگر عوارض سبز درخصوص آلایندگی فاضلاب به آنها تعلق نخواهد گرفت. حشمتی تاکید کرد: در این فرآیند قطعا منابع آب و خاک حفظ می‌شود چون وقتی منابع آبی حفظ شود به‌دنبال آن منابع خاکی هم حفظ می‌شود.
با توجه به شعار جهانی هفته محیط‌زیست اگر بخواهیم با مباحث خشکسالی و بیابانزایی مقابله کنیم، چاره‌‌‌‌ای نداریم جز اینکه آب‌های نامتعارف را در جاهایی که امکان‌پذیر است استفاده کنیم. وقتی خشکسالی داریم خاک خشک و در این شرایط با یک باد به هوا بلند می‌شود و فرسایش رخ می‌دهد و خاک با‌میلیون‌‌‌‌های دلار ارزش اقتصادی خصوصا در تامین محصولات کشاورزی، جنگلی و مرتعی را از دست می‌دهیم اما اگر بتوانیم منابع آبی را حفظ کنیم و رطوبت خاک را نگه داریم، دیگر باد نمی‌تواند موجب فرسایش و بروز گرد و خاک شود.
