درباره مصطفی فرزانه چه می‌دانیم؟
فرزانه‌ای در سایه هدایت
از زندگی
فرزانه در سال ۱۳۰۸ در یک خانواده اهل فرهنگ به دنیا آمد. پدرش نوه میرزا رحیم فرزانه، از مترجمان عصر قاجار و مادرش نوه آقارضا اقبال‌السلطنه، نخستین عکاس حرفه‌ای ایرانی، بود. مصطفی به دلیل تولد در چنین خانواده‌ای، فعالیت‌های فرهنگی و هنری خود را خیلی زود شروع کرد. وقتی نوجوان بود، به هنر عکاسی گرایش داشت و گاهی نیز برای نشریات آن زمان متون فرانسوی را به فارسی ترجمه می‌کرد و در همان سال‌ها بود که با معرفی سیدصادق گوهرین، با صادق هدایت آشنا شد و مسیر زندگی‌اش تا حدود زیادی تغییر کرد. مصطفی فرزانه در سال‌های آخر عمر صادق هدایت، دوست، مرید و معتمد او بود؛ تا آنجا که گفته می‌شود هدایت پول‌های خود را نزد او به امانت گذاشت و او آخرین کسی بود که پیش از مرگ با صادق هدایت ملاقات کرد.
مصطفی فرزانه سال‌ها بعد کتاب دوجلدی «آشنایی با صادق هدایت» را نوشت و با همین کتاب که بارها تجدیدچاپ شد، شهرت یافت. او پیش‌تر رمان «چاردرد» را در تهران نوشته بود اما موفق نشد آن را منتشر کند. او کتاب‌های «عنکبوت گویا» و «صادق هدایت در تار عنکبوت» را نیز درباره صادق هدایت نوشت تا شیفتگی وصف‌ناپذیر خود به این نویسنده را اثبات کند.رفیق دیرین صادق هدایت تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته حقوق و در تهران آغاز کرد اما بعد از یک سال، به فرانسه رفت تا در رشته‌های مردم‌شناسی و روانشناسی تحصیل کند. عاقبت نیز مدرک دکترای خود را در رشته حقوق بین‌الملل از دانشگاه پاریس گرفت. او با بورس دولت فرانسه، در موسسه عالی سینمایی پاریس تحصیل کرد و پس از آن، ساخت فیلم‌های مستند درباره هنر ایران را آغاز کرد.
از حرفه
مصطفی فرزانه برای آثار سینمایی خود نام هنری «فری فرزانه» را انتخاب کرده بود و با همین نام در سال ۱۳۳۷، با فیلم کوتاه «مینیاتورهای ایرانی» در جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز شرکت کرد. خودش گفته: «به توصیـه روسـلینی در فیلـم «مونپارنـاس ۱ » به عنـوان کارآمـوز انتخـاب شـدم و بعـد توانسـتم دسـتیار دوم ژاک بکر شـوم. کار جالبـی بـود، به‌خصـوص از لحـاظ کار در اسـتودیو. مـا در مدرسـه یـک اسـتودیو داشـتیم، ولـی در اینجـا در محیـط واقعـی سـینما بـودم و هنرپیشـه‌ها را می‌دیـدم. در طـول کار ژاک بکر به من بی‌نهایت علاقه پیدا کرد و با احترام زیـادی بـا هـم صحبـت می‌کردیـم. چنـد سـال بعـد، مشـغول آماده‌سـازی فیلـم «کـوروش کبیـر» بـودم کـه در خیابـان همدیگـر را ملاقات کردیـم و رفتیـم تـا قهـوه‌ای بنوشـیم. او بـه مـن پیشـنهاد داد در فیلـم «حفـره» با هـم همـکاری کنیـم. کـه گفتـم الان مشـغول کارم.
متأسـفانه بعـد از آن هـم فـوت کـرد.» او در سال ۱۳۴۰ با فیلم «کورش کبیر»، به جشنواره بین‌المللی فیلم کن رفت و در سال ۱۳۴۱ نیز با فیلم «زن و حیوان» به بخش مسابقه جشنواره بین‌المللی فیلم لوکارنو راه یافت و توانست جایزه بهترین فیلم کوتاه هنری این رویداد را از آن خود کند.او با تاسیس نخستین آموزشگاه فنی سینما در تهران، یکی از پیشگامان آموزش سینما در ایران نیز به شمار می‌رود؛ ضمن اینکه در راه‌اندازی تلویزیون ملی ایران هم نقش موثری ایفا کرد.در کارنامه کاری و حرفه‌ای مصطفی فرزانه آثاری مانند فیلم مستند جزیره خارک، ترجمه رمان فرانسوی «قرنطینه» فریدون هویدا و ترجمه آثاری از گوگول، فروید، اشتفان، رنه، گروسه و چخوف به چشم می‌خورد. او سال‌های آخر عمر خود را در پاریس گذراند و همچون صادق هدایت در همین شهر چشم از جهان فروبست.
نکته
به بهانه درگذشت مصطفی فرزانه مستندهای این فیلمساز به مدت یک هفته، از ۳۰ تیرماه تا ۶ مرداد ۱۴۰۱ در سایت هاشور رایگان اکران می‌شود. در این اکران آنلاین پنج مستند کوتاه «کوروش کبیر»، «جزیره خارک»، «زن و حیوان»، «وقایع ایرانی» و «مینیاتورهای ایرانی» در دسترس علاقه‌مندان خواهد بود.
