مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور با ۲۰۰ میلیارد تومان فروش به کار خود پایان داد
کارنامه نمایشگاه کتاب در ۱۰ روز
امسال یک اتفاق غیر‌منتظره نیز در نمایشگاه افتاد که بی‌سابقه بود. آلودگی هوا یک روز نمایشگاه را تعطیل کرد و با اینکه مردم و ناشران انتظار داشتند این موضوع موجب تمدید نمایشگاه شود اما این‌گونه نشد و تمدید تنها شامل بخش مجازی شد. نمایشگاه در این دوره ۲۰۰ میلیارد تومان فروش داشته که از این میزان ۱۱۰ میلیارد برای بخش حضوری و ۹۰میلیارد برای بخش مجازی بوده است. با توجه به افزایش قیمت‌ها در چند سال اخیر نسبت به دورههای برپایی پیش از شیوع کرونا، این رقم از کاهش تعداد عناوین فروخته‌شده حکایت داشت، اما نسبت به دو دوره نمایشگاه مجازی از پیشرفت شایان توجهی برخوردار بوده است.
یکی از مهم‌ترین موضوعات نمایشگاه امسال غیبت ناشران بزرگی همچون نی، مرکز، ققنوس، معین، خوارزمی و نیلوفر بود که در این رویداد شرکت نکردند. البته ناشران مشهور دیگری هم فقط در بخش مجازی حضور داشتند و همین مساله کیفیت نمایشگاه را به شدت زیر سوال برد. کاربران شبکه‌های مجازی در این روزها مدام درباره حضور پررنگ ناشران کپی‌کار در صفحات خود نوشتند و به علاقه‌مندان کتاب هشدار دادند که در خرید‌های خود هوشیارانه عمل کنند. حضور ناشران کپی‌کار یکی از موضوعات حاشیه‌ساز در این دوره بود. البته در ماه‌های اخیر جامعه کتابخوان نسبت به این اتفاق واکنش‌های زیادی نشان دادند و همین موضوع باعث شد تنور انتقادها از چنین ناشرانی در مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور همچنان گرم بماند.
در همین رابطه یاسر احمدوند معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سی و دومین دوره نمایشگاه کتاب گفت: قبول داریم که تعدادی از کتاب‌‌‌های حاضر در نمایشگاه باکیفیت نیستند اما این به این معنا نیست که کتاب‌‌‌های ممنوعی هستند بلکه تنها سطح کیفی پایینی دارند. وزارت ارشاد هم نمی‌تواند به کتاب‌‌‌های ضعیف مجوز چاپ ندهد زیرا ناشران و نویسندگان می‌توانند کتاب‌‌‌هایی منتشر کنند و مخاطبان هم برای خرید آنها آزاد هستند.
او تصریح کرد: اگر کتابی اشکال محتوایی و اخلاقی داشته باشد ما طبیعتا مجوز نشر نمی‌‌‌دهیم اما اینکه یک کتاب از نظر غنای محتوایی ضعیف و به اصطلاح زرد است، باعث نمی‌شود که ما مجوز چاپ ندهیم. اما اگر کتابی از کتاب دیگری رونویسی شده باشد طبیعتا خلاف قانون است و حتی پس از چاپ جلوی عرضه آن را می‌‌‌گیریم.
رئیس نمایشگاه کتاب بیان کرد: ما باید در سال‌های آینده مجهز به امکانات فنی دیجیتالی برای مشابهت‌‌‌یابی آثار شویم. احمدوند درباره این ایده که کیفیت آثار ملاک حضور در نمایشگاه کتاب باشند، نه کمیت تولیدات ناشران، خاطرنشان کرد: این آرزوی همه ماست که کیفیت کتاب‌‌‌ها برای حضور در نمایشگاه کتاب مرجعیت داشته باشد نه کمیت تولیدات ناشران، اما تعیین سطح محتوا خیلی شاخص و متر و معیار روشنی ندارد. به طور مثال در سال هزاران اثر تالیفی و ترجمه در کشور تولید می‌شود و سنجش این آثار کار ساده‌‌‌ای نیست. در ارزیابی جشنواره‌‌‌ها نیز مشاهده می‌شود اثری که گروهی از کارشناسان انتخاب می‌کنند، لزوما مورد تایید همه جامعه مخاطب نیست. در روزهای برگزاری نمایشگاه حرف و حدیث‌هایی درباره کاهش بازدیدکنندگان و همچنین برخورد با بدحجابی‌ها در این رویداد منتشر شد و حاشیه‌های فراوانی را به وجود آورد. رئیس نمایشگاه در همین رابطه در بخشی از یک یادداشت نوشت:
«حفظ شئونات دینی از دغدغه‌‌‌های برگزار‌کنندگان است. دو شیوه برای تدبیر این کار پیش رو بود: یکی برخورد و دستگیری کسانی که به‌طور کامل موازین شرعی را رعایت نمی‌‌‌کنند، و دیگر فراهم کردن محیط سالم فرهنگی و ترویج حجاب و گفت‌وگو با مراجعه‌‌‌کنندگان. طبعا انتخاب قطعی وزارت فرهنگ راه دوم است. طراحی و نصب تابلوهای ترویج ارزش‌‌‌ها، اعلام و پیام مکرر رادیو نمایشگاه و دعوت به رعایت موازین و بهره گرفتن از گروه‌‌‌های مردمی برای گفت‌وگو و تبلیغ حجاب. بیش از سیصد نفر از خواهران دغدغه‌‌‌مند و کاربلد به دعوت وزارت فرهنگ در نمایشگاه حاضر شدند و دلسوزانه کار تبلیغ حجاب را انجام دادند، بدون تنش و با استفاده از روش‌های اقناعی و محبت‌‌‌آمیز. ما بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب را قشر فرهنگی جامعه می‌‌‌دانیم و اگر چه در ظواهر و رفتار با برخی بازدیدکنندگان موافق نیستیم اما راه برخورد و ممانعت را درست نمی‌‌‌دانیم. اگر چه با معدود افرادی که فرهنگی نیستند و هنجارشکن هستند طبعا رفتار فرهنگی روا نیست و مسوولان و دستگاه‌‌‌های متولی حتما تدبیر مناسب خواهند داشت.»
سی و دومین دوره نمایشگاه کتاب در حالی به پایان رسید که فروش آن نسبت به سال‌های گذشته رکورد قابل‌توجهی به حساب می‌آید. البته با توجه به تورم و رشد قیمت کتاب شاید این اتفاق در ظاهر خیلی قابل‌توجه به حساب نیاید، اما نشان می‌دهد جامعه ایرانی به کتاب علاقه دارد و حتی در شرایط سخت اقتصادی هم آن را از سبد مصرف خود حذف نکرده است.
در سال‌های اخیر برخی ناشران بزرگ به دلیل آنچه حمایت از کتابفروشان عنوان شده در نمایشگاه کتاب حضور نیافته و برخی دیگر تنها در نمایشگاه مجازی شرکت کرده‌‌‌اند. این رویکرد موافقان و مخالفانی میان ناشران دارد. در این‌‌‌جا به عنوان نمونه نگاهی می‌‌‌اندازیم به دو دیدگاه:
صدمه زدن به بخش‌‌‌های دیگر چرخه نشر
عدم‌شرکت در نمایشگاه جنبه سیاسی نداشته و صرفا برای کمک به کتابفروشان این اقدام صورت گرفته است. چناچه گفته شود که ناشران به دلیل به حدنصاب نرسیدن تازه‌‌‌های نشر در نمایشگاه شرکت نمی‌‌‌کنند، به نظرم شبیه یک شوخی است. شما نمی‌توانید برای کمک به یک بخش از حلقه فروش کتاب به دو بخش دیگر صدمه بزنید. اگر ناشری اقدام به فروش مستقیم کتاب به مردم کند به حقوق دو رسته دیگر صدمه می‌‌‌زند. البته مشکل اصلی حوزه نشر کتاب‌‌‌نخوانی است که این مشکل نمی‌تواند به دست بخش خصوصی حل شود و نیاز است که دولت‌‌‌ها در این خصوص اقدام کنند که تاکنون اقدام موثری صورت نگرفته است. شاید بدون فروش کتاب، ناشران بتوانند خود را بیشتر و بهتر به مردم معرفی کنند. اگر دولت‌‌‌ها کمک کنند که موضوع کتاب نخواندن حل شود بخش عمده مشکل برطرف خواهد شد. تا آن زمان بهتر است دولت‌‌‌ها تعداد کتابخانه‌‌‌های عمومی کشور را افزایش و کتاب‌‌‌های بیشتر و متنوع‌‌‌تری را در کتابخانه‌‌‌ها قرار دهند تا آن گروه از مردمی که نمی‌توانند کتاب بیشتری خریداری کنند به کتابخانه‌‌‌های عمومی مراجعه کنند.
تفاوت مخاطبان کتابفروشیها و نمایشگاه
دو سال است نمایشگاه کتاب تهران برگزار نشده است، به من بگویید، کدام کتابفروشیها شلوغ‌‌‌تر شدند؟ چند کتاب فرصت عرضه در کتابفروشیها را پیدا می‌کنند؟ اکنون نشر آموت، 280 عنوان کتاب دارد، در بهترین حالت، چند عنوان از کتاب‌‌‌های نشر آموت می‌تواند در کتابفروشیها قرار بگیرد؟ بیشتر از 20 عنوان؟! در زمان رکود بازار کتاب و کرونا چطور برخی کتابفروشان، کتاب می‌‌‌فروختند و فروش داشتند؟ باید بدانیم؛ کتابخوان حرفه‌‌‌ای کتاب خریداری می‌کند و اینکه به بهانه آسیب به کتابفروشان نمایشگاه کتاب برگزار نشود، به نظر من این انتقاد، یک نقد غیرکارشناسانه است. تجربه نشان داده، فروش کتاب‌‌‌فروشی آموت، در زمان برپایی نمایشگاه در اردیبهشت‌‌‌ماه دو برابر می‌شود؛ زیرا در این ماه همه درباره کتاب صحبت می‌کنند. نمایشگاه کتاب، فقط صنعت نشر را قدرتمند نمی‌‌‌کند، بلکه می‌تواند فروش کتابفروشیها را هم رونق دهد؛ علاوه‌‌‌‌‌‌براین باید بدانیم 80درصد آدم‌‌‌هایی که به نمایشگاه کتاب تهران و استانی می‌‌‌روند، در طول سال به کتابفروشیها نمی‌‌‌روند.
