رفاقت، چاقو و خاطره

دنیای اقتصاد : مواجهه با مسعود کیمیایی دو گونه است؛ یا طرفدارانی دو آتشه دارد که آثارش را چون شاهکارهای سینمایی می‌ستایند یا مخالفانی که فیلم‌هایش را با انگ لمپنیسم و تکرار، به کلی به سخره می‌گیرند. از هر کدام از این دو گروه که باشید نمی‌توانید بر تاثیرگذاری و خاطره‌سازی این فیلمساز چشم‌ بپوشید؛ کارگردانی که با ساخت فیلم‌هایی چون قیصر، داش‌آکل، رضا موتوری و گوزن‌ها در پیش از انقلاب و با سرب، دندان مار و گروهبان پس از انقلاب توانست قلب هزاران بیننده را با مضامینی چون رفاقت، خیانت و پایبندی به اصول تسخیر کند. چاقو یکی از عناصر تکرار شونده در اغلب آثار کیمیایی است که به نظر می‌رسد با نوعی نوستالژی تضاد لات‌ها و لوطی‌ها گره خورده و به صورت امضایی بر آثار او به چشم می‌خورد؛ عنصری که می‌تواند نشان از نوعی اضطراب و نااطمینانی از جامعه باشد. وی درباره دوران نسل خود گفته است: «دوران نسل ما، دوران پراضطرابی بود که این اضطراب به نسل ما لطمه زد. این اضطراب از مشروطه تا حال با ماست، اما فرازوفرود داشته‌ است.

 هنرمندی که در جامعه‌ای مضطرب زندگی کند. قطعا مضطرب است. او از آن اضطراب سهم گرفته‌است. نتیجتا اثرش هم اثر مضطربی است.» با وجود بازنمایی این اضطراب که بستر آن به ظاهر در طبقه پایین جامعه است، خیل طرفداران او را نه فقط عوام تشکیل می‌دهد که خواص سینمایی نیز کارهای او را به ویژه از نظر کارگردانی می‌ستایند.  مسعود کیمیایی متولد ۱۳۲۰ فعالیت سینمایی را در سال ۱۳۴۵ با دستیاری ساموئل خاچیکیان در فیلم «خداحافظ تهران» آغاز کرد. وی تحصیلات کارگردانی ندارد و تمام آموخته‌های تکنیکی او از سینما به حضور در گروه دستیاران فیلم «قهرمانان» به کارگردانی ژان نگولسکو و دستیاری ساموئل خاچیکیان در فیلم خداحافظ تهران محدود می‌شود. او همچنین در پشت صحنه نمایشی از بهرام بیضایی نیز کار کرده بود. کیمیایی در سال ۱۹۹۱ برای فیلم دندان مار نامزد جایزه خرس طلایی جشنواره فیلم برلین شد و جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فیلم برلین نیز به او رسید. همچنین در سال ۱۳۸۹ از جشنواره فیلم فجر برای فیلم جرم سیمرغ بلورین بهترین فیلم را گرفت. در یک نظرسنجی که برای گزینش بهترین فیلم سینمایی پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران با رای ۲۷ منتقد و نویسنده انجام گرفت، گوزن‌ها با ۲۰ رای بهترین فیلم سینمایی پیش از انقلاب ایران شناخته شد. در رای‌گیری دیگری از ۵۵ منتقد سینمایی ایرانی در سال ۱۳۸۱ نیز، فیلمِ گوزن‌ها با ۱۷ رای همراهِ باشو، غریبه کوچک کار بهرام بیضایی بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران شناخته شد.

اصغر فرهادی، کارگردان مطرح ایرانی و برنده جایزه اسکار درباره کیمیایی گفته است: اگر کسی مانند مسعود کیمیایی فیلمساز نمی‌شد بسیاری از فیلمسازان امروز فیلمساز نبودند. شاخص‌ترین فیلم کیمیایی بعد از انقلاب دندان مار است و یک سندیتی دارد و اگر روزی من بخواهم به بچه‌ام بگویم که در زمان جنگ در تهران چه خبر بود، قطعا فیلم دندان مار را می‌گذارم تا ببیند. پلانی که فرامرز قریبیان در فیلم رد پای گرگ با اسب از میدان فردوسی رد می‌شود، برای من به اندازه یک فیلم خوب لذت‌بخش است.