ترس و لرز در بازار کتاب

در سه ماه نخست امسال در دومقطع زمانی هیچ کتابی منتشر نشد؛ یکی فروردین ماه و دیگری ۱۲ روز نخست خرداد که  چاپخانه‌ها به دلیل شیوع ویروس کرونا تعطیل بودند و همین موجب شد آمار نشر امسال تفاوت‌هایی با سال گذشته داشته باشد. هرچند دوران قرنطینه خانگی و تعطیلات نوروز، فرصتی برای بسیاری از خانواده‌ها فراهم کرد تا به مطالعه بپردازند و همین بر میزان تیراژ برخی کتاب‌ها افزود اما از سوی دیگر این بحران به‌علاوه افزایش قیمت ارز موجب شده صنعت شکننده نشر بیش از پیش به محافظه‌کاری روی بیاورد و در راه انتشار آثار با احتیاط بیشتر قدم بردارد. این را می‌توان از کاهش عناوین منتشر شده نسبت به سه‌ماه نخست سال پیش نیز مشاهده کرد. براساس آمار موسسه خانه کتاب ۱۱ هزار و ۴۳۶ عنوان کتاب در سه ماه نخست امسال منتشر شد. از این میزان ۷ هزار و ۸۹۴ عنوان کتاب تالیفی و ۳ هزار و ۵۴۲ عنوان ترجمه بودند که نشان می‌دهد تعداد عناوین منتشرشده در سه ماه نخست امسال نسبت به سال قبل که ۱۵ هزار و ۴۷۷ عنوان بود، کاهش یافته است. این در حالی است در تعداد شمارگان رشد قابل توجهی را شاهدیم.

 براساس این آمار، شمارگان کتاب در این مدت به ۱۱۴ میلیون و ۳۵۰ هزار و ۸۹۵ جلد رسید درحالی که تیراژ کتاب در سه ماه نخست سال گذشته ۱۷ میلیون و ۳۵۰ هزار و ۸۹۵ جلد بود. این آمار رشد شش ونیم برابری شمارگان کتاب را نشان می‌دهد. البته افزایش شمارگان کتاب در تمام موضوعات رخ نداده است. 

متوسط شمارگان کتاب در موضوعاتی از جمله کودک ونوجوان، کمک آموزشی، دین، تاریخ وجغرافیا و فلسفه بیشتر از موضوعات دیگر بود. حل چنین پارادوکسی تنها با شناخت روحیه بازار کتاب و صنعت نشر کشور ممکن است. شرایط دشوار نشر موجب شده ناشران گزیده‌کار‌تر یا به عبارتی دیگر محافظه‌کارانه‌تر به چاپ آثار روی بیاورند و بیشتر به‌دنبال انتشار آثاری کمتر با مخاطبانی بیشتر باشند. از این‌‌رو بخشی از سرمایه و انرژی خود را صرف تولید و تجدید چاپ آثاری کنند که پیش از آن با استقبال مواجه شده یا بازار آن تضمین شده باشد. 

 بیشترین‌ها و کمترین‌ها

بیشترین میزان رشد شمارگان کتاب در بخش کودک و نوجوان اتفاق افتاد. در سه ماه نخست امسال متوسط شمارگان کتاب به ۵۴ هزار و ۳۷۰ عنوان رسید درحالی که در سه ماه نخست سال گذشته متوسط شمارگان آن به هزار و ۵۶۸ عنوان می‌رسید. میزان عناوین منتشر شده در بخش کودک و نوجوان در سه ماه نخست امسال نسبت به سال قبل کاهش یافته است. در این بخش هزار و ۹۴۵ عنوان کتاب در سه ماه نخست امسال منتشر شد که سال گذشته رقم آن به ۲ هزار و ۵۲۲ عنوان می‌رسید.

باوجود اینکه بیشترین کتاب‌ها در سه ماه نخست امسال با موضوع ادبیات منتشر شد، شمارگان کتاب در این بخش نسبت به سال قبل افزایش زیادی نداشته است. شمارگان کتاب به طور متوسط در این بخش به ۸۸۰ جلد رسید درحالی که سال گذشته کتاب‌های حوزه ادبیات به طور متوسط با شمارگان ۸۷۱ جلد منتشر شده بود. میزان انتشار کتاب هم در این بخش نسبت به سال قبل افزایش نیافته است و با کاهش عناوین منتشر شده در حوزه ادبیات روبه رو بودیم.

همچنین طبق آمار ناشران تهرانی در سه ماه نخست امسال ۹ هزار و ۱۰۶ عنوان و ناشران شهرستانی ۲ هزار و ۳۳۰ عنوان کتاب منتشر کردند؛ ۶ هزار و ۴۸۴ عنوان کتاب چاپ اولی و ۴ هزار و ۹۵۲ عنوان کتاب تجدید چاپ در این مدت روانه بازار نشر شد.

 نشر جهانی در دوره کرونا

مشکلات کرونا مختص به جامعه ما نبوده و کل دنیا را دربر گرفته است اما واکنش بسیاری از کشورها به این مشکل در زمینه کتابخوانی متفاوت بوده و برخی از آنها خیلی زود دست و پای خود را جمع کردند و حتی هم‌اکنون شاهد رشد در این زمینه هستند. به‌عنوان مثال در بریتانیا در هفته اخیر کتاب‌فروشی‌های بریتانیا ۸/ ۳ میلیون نسخه کتاب چاپی فروختند و مردمی که مدت‌ها در بریتانیا در قرنطینه بودند با بازگشایی کار کتاب‌فروشی‌ها از بازار کتاب استقبال زیادی کردند. همچنین در حالی که شیوع کرونا در آمریکا اقتصاد این کشور را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده است، بازار نشر این کشور در مقایسه با ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۹ رشدی ۸/ ۲ درصدی را تجربه کرد. آمار رسمی نشان می‌دهد ۶ ماه نخست سال ۲۰۲۰ فروش کتاب برابر ۱/ ۳۲۲ میلیون دلار بوده است که در مقایسه با همین بازه زمانی در سال ۲۰۱۹ که برابر ۵/ ۳۱۳ میلیون دلار بود، این رشد را ثبت کرده است.