گزارش آماری از اقتصاد نشر در جهان کرونایی

پابلیشرز ویکلی از سال ۱۸۷۲ به‌صورت مداوم منتشر شده و در آستانه ۱۵۰ سالگی در هر سال ۱۵ شماره منتشر می‌کند. در شماره اخیر که به تازگی منتشر شده این نشریه به بررسی وضعیت نشر در جهان کرونا زده پرداخته و عنوان کرده است که در هفته منتهی به نیمه فروردین سال جاری، تنها ۶ عنوان جدید در فهرست ۵۰ عنوان کتاب پرفروش بازار قرار داشته و تحلیل کرده کرونا به بحرانی تازه برای تولید و حمایت از انتشار آثار تازه و به‌اصطلاح جا انداختن آن در بازار و معرفی مطلوبش مبدل شده است. در همین‌زمینه مجموع فروش ناشران جهان در ۳ ماه ابتدای سال جاری میلادی نسبت به سال قبل با ۷درصد کاهش همراه شده است.

همچنین موسسه انتشارات جان‌وایلی از پیش‌بینی کاهش درآمد ۵۰ میلیون دلاری برای سال مالی منتهی به آوریل آینده خود خبر داده و گفته درآمدش در این‌بازه بدون احتساب مالیات و خروجی‌های مشابه کمتر از ۲۵ میلیون دلار خواهد بود. همین موضوع نیز این بنگاه بزرگ نشر را برای انتشار عنوان‌های تازه خود طی روزهای آتی با حساسیت بیشتری مواجه کرده است.

این نشریه، آماری هم از فروش کتاب در سه ماهه نخست سال جاری میلادی و همزمان با شیوع کرونا منتشر کرده و گفته در هفته‌های گذشته، کتاب‌های نوجوانان در کنار کتاب‌های مذهبی و نیز آثاری با موضوع تعطیلات با افزایش فروش خیره‌کننده روبه‌رو بوده‌اند و فروشی با رشد نزدیک به ۵۰ درصد را تجربه می‌کنند. این‌مساله، هم درباره کتاب‌های مخاطبان کودک و هم درباره کتاب‌های مخاطبان بزرگسال قابل توجه است.

این‌ نشریه خبر داده که فروش کتاب‌های طنز طی هفته‌های اخیر با رشد نزدیک به ۲۵ درصد و فروش کتاب‌های مذهبی نیز با فروش نزدیک به ۲۴ درصد روبه‌رو شده که این، نشان از اقبال خاص مخاطبان به موضوعاتی خاص در ایام کرونا دارد.

ابهام فروش در نشر ایران

اما در حالی‌که آمارهای جهانی جالبی درباره تاثیر کرونا بر کتابخوانی مردم منتشر شده، کوچک‌ترین اطلاعات کاربردی از وضعیت فروش کتاب در ایران در دسترس نیست. بسیاری از ناشران با تکیه بر گزاره‌های توصیفی بازار فروش کتاب را کم رونق توصیف کرده‌اند، اما همچنان آمار دقیقی از جزئیات این وضعیت در کار نیست.

چنان که پیداست تعطیلی بازار و رونق نه چندان زیاد فروش آنلاین کتاب، برای نهادهای صنفی حوزه نشر رمقی باقی نگذاشته است. همچنان که گفته شد بسیاری از مراکز توزیع کتاب‌های الکترونیکی از رشد فروش محصولات خود خبر داده‌اند اما همچنان اطلاعات دقیقی از میزان فروش آنها در دسترس نیست و ناشران کتاب‌ها نیز اطلاعات دقیقی در این باره منتشر نکرده‌اند.

برخی از کارشناسان معتقدند میل به پنهان کردن اطلاعات مالی از مهم‌ترین دلایل عدم انتشار اطلاعات فروش است. نکته مهم دیگر آن است که به‌طور کلی بازارهای فرهنگی و هنری در ایران شفافیت مالی کافی ندارند. نه فقط در حوزه کتاب بلکه در سینما، موسیقی، تئاتر و همچنین بازارهای تجسمی اطلاعات دقیقی از فروش و مکانیزم عرضه آثار هنری در دسترس رسانه‌ها نیست.

باری به هر روی در دقیق‌ترین گزارش‌های آماری منتشر شده از حوزه نشر، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران از تعطیلی تا ۹۰درصد واحدهای این صنف خبر داده و تخمین خسارت ۴۰۰ میلیارد تومانی را مطرح کرده‌ است. این نهاد همچنین ا‌علام کرده که در حال رایزنی با دولت برای تامین حمایت مالی از این صنف است.

با این همه کماکان برآوردی دقیق از وضعیت فروش آثار وجود ندارد. خبرگزاری مهر در چند هفته اخیر در گزارشی به نقل از مدیر بزرگ‌ترین پلت‌فرم فروش کتاب‌های الکترونیکی در ایران اعلام کرد که رشد ۴ برابری در مراجعه به این‌سامانه در ایام قرنطینه ناشی از کرونا به دست آمده است. اما در زمینه فروش نسخه‌های چاپی مرجعی برای کسب و ارائه اطلاعات دقیق وجود ندارد.

هنوز معلوم نیست که کرونا تا چه زمانی در ایران حضور خواهد داشت و بحران‌سازی خواهد کرد. این امر آینده بازار نشر را با ابهامات زیادی روبه‌رو می‌کند. افزون بر این، سیستم جامع و همگرایی نیز بین ناشران ایرانی، برای گردآوری اطلاعات کاری صنعت نشر در ایران وجود ندارد و بسیاری از آنها، به‌نوعی بر پایه تجربه خود و نه بر اساس اطلاعات و آمار و تحلیل‌های صحیح بازاریابی دست به انتخاب، تولید و عرضه محتوا می‌زنند که همین‌مساله ریسک و خطر این فعالیت اقتصادی را در بازار ایران بالا برده است.

به نظر می‌رسد طی ایام پساکرونا، روزهای بسیار خاص و سختی پیش روی ناشران ایرانی قرار خواهد داشت و در این‌میان البته آنهایی تاب خواهند آورد که قدرت تحلیل و پیش‌بینی بازار و رفتار مخاطبان را داشته باشند.