همان‌طور که در گزارش‌هایی که پیش‌تر در این صفحه منتشر شده، با مثال‌هایی از دریافت یارانه در کشورمان نشان دادیم که در صورت شفاف نبودن حمایت‌های دولتی و نداشتن سازوکار مشخص، نه‌‌تنها طرح‌های حمایتی کارساز نیستند که به‌دلیل ایجاد تبعیض و رانت خود معضلی جدید به وجود می‌آورند. از این‌رو لازم است از تجربیات موفق دیگر کشورها برای حمایت از مطبوعات و رسانه‌ها بهره بگیریم. برای شروع از این سلسله گزارش‌ها نگاهی می‌اندازیم به مدل یارانه مطبوعات در کشور نروژ؛ کشوری که در سال ۱۹۵۰ با چالش کاهش تعداد عناوین مواجه شد و جامعه را با نگرانی‌های زیادی در رابطه با تاثیر دموکراتیک و فرهنگی این کاهش مواجه کرد و در نهایت چند سال بعد منجر به تاسیس سیستم یارانه مطبوعات در این کشور شد. سیاست مطبوعات در نروژ این است که یارانه مطبوعات نباید استقلال و آزادی روزنامه‌ها را نقض کند. به‌عبارت دیگر، چنانچه براساس ضوابط، روزنامه‌ای واجد دریافت یارانه شود بدون توجه به مطالبی که چاپ می‌کند، یارانه تعیین شده را دریافت خواهد کرد. در این کشور، در ابتدا یارانه مطبوعات تنها برای حمایت از روزنامه‌هایی مطرح شد که موقعیت مالی دشواری در بازار انتشار داشتند، اما با گذشت زمان طرح‌های مختلفی برای پرداخت یارانه به روزنامه‌ها با شرایط متفاوت ایجاد شد.

یارانه مطبوعات در بیشتر کشورهای اروپایی به دو روش پرداخت می‌شود. ابتدا یارانه‌های غیرمستقیم که در نروژ به شکل معافیت از مالیات بر ارزش افزوده فروش اعمال می‌شود که در بیشتر مواقع، تقریبا تمام روزنامه‌ها می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. دومین شکل از یارانه‌ها به‌طور مستقیم پرداخته و بودجه مربوط به آن هر ساله توسط پارلمان مشخص می‌شود. نرخ‌های مربوط به محاسبه سهم هر روزنامه از یارانه‌ها و قوانینی که باید همه روزنامه‌ها به آن پایبند باشند توسط وزارت فرهنگ و کلیسا اعلام می‌شود. در این فرآیند کیفیت همکاری میان سازمان‌های مطبوعاتی و آژانس‌های دولتی تاثیر مهمی بر توسعه سیاست‌های مطبوعاتی و طرح یارانه مطبوعات دارد. از میان طرح‌های مربوط به یارانه مطبوعات در کشور نروژ، طرح «یارانه تولید» بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آنها است که به روزنامه‌های عادی و عمومی پرداخت می‌شود. در ادامه نگاهی می‌اندازیم به شرایط عمومی که روزنامه‌ها برای دریافت یارانه تولید باید داشته باشند.

شرایط دریافت یارانه

اولین شرط این است که، روزنامه متقاضی یارانه تولید باید عمومی و معمولی باشد، این بدان معنی است که روزنامه باید نمایه‌ای از اخبار کلی و عمومی را چاپ کند و کافی نیست که تنها در مورد اخبار مالی یا اخباری راجع به شیلات و ماهیگیری یا در مورد زندگی ستاره‌های سینمای نروژی بنویسد بلکه روزنامه موردنظر باید برای واجد شرایط شدن، یک نمایه از اخبار عمومی را داشته باشد؛ اما این بخش عمومی می‌تواند کوچک باشد. برای مثال روزنامه می‌تواند یک بخش بسیار کوچک و جزئی از بازار را مدنظر قرار دهد. دوم اینکه ویراستاران باید به کد ویراستاری که توسط ناشران و ویراستاران تنظیم شده است، پایبند باشند و علاوه‌بر این روزنامه نمی‌تواند سود خود را میان سهامداران توزیع کند و همچنین سود روزنامه نمی‌تواند بیشتر از مبلغ مشخصی در هر سال باشد. اگر روزنامه هر یک از معیارها را نقض کند سریعا شایستگی خود را برای دریافت یارانه از دست می‌دهد و جریان پول قطع خواهد شد.

شرط سوم در رابطه با شرایط دریافت یارانه تولید این است که به روزنامه‌های تازه‌تاسیس شده یارانه‌ای تعلق نمی‌گیرد و چنانچه آنهابتوانند برای یک‌سال فعالیت مطبوعاتی پویا داشته باشند از سال دوم با رعایت شرایط بالا یارانه تولید دریافت خواهند کرد. همچنین برای روزنامه‌هایی که به‌صورت رایگان چاپ می‌شوند یارانه‌ای وجود ندارد. همین‌طور روزنامه‌هایی که در اینترنت منتشر می‌شوند، یارانه دریافت نمی‌کنند؛ تنها در صورتی‌که روزنامه چاپ شود و به‌طور همزمان در اینترنت نیز منتشر شود می‌تواند از یارانه تولید بهره‌مند شود. چهارمین نکته اینکه، برای واجد شرایط شدن مطبوعات لازم است که روزنامه موردنظر بین دو تا ۸۰ هزار نسخه تیراژ داشته باشد و باید سه‌بار یا بیشتر در هر هفته چاپ شود. سهم هر روزنامه از کمک‌های مالی با توجه به معیارهایی همچون تیراژ، تناوب چاپ و مکان انتشار تعیین می‌شود. یارانه تولید در دو فصل مجزا تعریف می‌شود که فصل نخست مربوط به روزنامه‌های غیر‌رقابتی است که ۷۷ درصد از یارانه را دریافت می‌کنند و دسته دوم مربوط به روزنامه‌های محلی است که ۲۳ درصد از یارانه به آنها تعلق می‌گیرد.

از جمله طرح‌های دیگر یارانه مطبوعات می‌توان به طرح «افزایش خسارت ناشی از هزینه پست» اشاره کرد. روزنامه‌های نروژی طی سه سال اخیر، افزایش دائمی هزینه‌های پست را تجربه کرده‌اند و این طرح دقیقا برای جبران خسارت برخی از روزنامه‌ها اعمال شده است و برای برخی دیگر نیز در حال اجراست.  طرح دیگری که برای حمایت از مطبوعات در نروژ انجام می‌شود معروف به «انتشارات خاص» است. روزنامه‌هایی وجود دارند که در حقیقت شرایط دریافت یارانه را ندارند اما به هر حال آن‌را دریافت می‌کنند. این روزنامه‌ها کمی غیر‌رسمی بوده و بیشتر شبیه نامه‌های خانوادگی مربوط به اعضای پارلمان هستند. به‌عبارت دیگر یک روزنامه داخلی مربوط به اتفاقاتی است که در پارلمان رخ می‌دهد و مقدار یارانه‌ای که دریافت می‌کند نیز بسیار کم است. از سال ۲۰۰۷ به بعد، تخصیص کمک‌های بلاعوض به روزنامه‌های منتخب توسط شورای هنرهای نروژاداره می‌شود.

آخرین طرح در زمینه یارانه مطبوعات با نام «بودجه آموزش و تحقیقات رسانه‌ای» معروف است که مبلغ یارانه به آموزش متوسطه در رشته روزنامه‌نگاری و فرآیند جمع‌آوری آمار در مورد مصرف رسانه و... تعلق می‌گیرد.  یارانه مربوط به مطبوعات در نروژ بدون نقض آزادی و استقلال روزنامه‌ها و صرفا برای رفع مشکلات مالی و کمک به حفظ جایگاه آنها در بازار طراحی شده و براساس ضوابط و شرایط منطقی و واقعی به همه مطبوعات واجد شرایط در سطوح ملی، منطقه‌ای و محلی تعلق می‌گیرد.این شفافیت در بازار انتشار، علاوه‌بر بالا بردن سطح مشارکت سازمان‌های مطبوعاتی با آژانس‌های دولتی، امکان برنامه‌ریزی بهتر برای توسعه بازار مطبوعات را برای سیاستمداران فراهم می‌آورد.

اخبار مرتبط