تنوع افزایش یافت ؛ شمارگان کاهش
کارنامه ۴۰ ساله کتاب در ایران
دهه کتابخوانی
در نخستین سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بازار کتاب شکل ویژه‌ای یافته بود، اشتیاق جوانان و عموم مردم به کتاب‌های دینی و سیاسی از جناح‌های مختلف و عقیده‌های گوناگون در غیاب نهادهای نظارتی موجب شده بود که چاپخانه‌ها شبانه‌روز مشغول کار باشند و به همین دلیل بسیاری از کتاب‌ها با چاپ‌های متعدد و تیراژهای انبوه به چاپ برسد. بخشی از این اشتیاق ناشی از هیجانات اجتماعی بود و بخشی نیز به دلیل انتشار کتاب‌هایی بود که پیش از آن اجازه چاپ نداشتند. به هر روی با نگاهی به شناسنامه کتاب‌های این دوره می‌توان شمارگان ۱۰هزار نسخه را مشاهده کرد که این میزان به صورت میانگین در پایان دهه نخست پیروزی انقلاب به ۳هزار نسخه رسید.
گذشته از اینها لازم است نگاهی به آمار جمعیت در آن سال‌ها بیندازیم. طبق آمار، جمعیت کشور در سال ۱۳۵۷ کمتر از ۳۴ میلیون‌نفر بود که این جمعیت در پایان سال ۶۷ به نزدیک ۵۰ میلیون‌نفر رسید؛ یعنی حدود ۴۷ درصد رشد. در حالی که طبق آمار منتشر شده از سوی موسسه خانه کتاب در این مدت آمار انتشار کتاب از ۲۹۴ عنوان در کتاب سال ۱۳۵۷ به چهار هزار و ۴۹۸ عنوان در سال ۱۳۶۶ رسید و این یعنی آمار انتشار کتاب در این دهه، تنها ۱۵ برابر شده بود. با نگاهی به همین عامل حتی بدون در نظر گرفتن کاهش تیراژ کتاب‌ها هم می‌توان پی برد چندان که گمان می‌رود رشد چشمگیری در بازار کتاب اتفاق نیفتاده است؛ هرچند عوامل غیرفرهنگی بسیاری نیز در به وجود آمدن این پدیده نقش داشته‌اند؛ از جمله درگیری در جنگ، تحریم‌ها و مشکلات کاغذ و سهمیه‌بندی.
دهه امید
در دهه دوم پیروزی انقلاب اسلامی، ۹۵ هزار و ۳۶۴ عنوان کتاب در کشور منتشر شده است و انتشار کتاب در ابتدای دهه دوم نسبت به گذشته با افت روبه‌رو بوده؛ به‌طوری‌که در سال ۱۳۶۷، سه هزار و ۷۰۱ عنوان کتاب منتشر شد و سال بعد (سال ۱۳۶۸) با افزایش چهار هزار نسخه‌ای به هفت هزار و ۷۱۴ نسخه می‌رسد و این افزایش در سال ۱۳۶۹ هم ادامه دارد و به هشت هزار و ۱۶۳عنوان می‌رسد. بنا به آمار موسسه خانه کتاب، آمار و ارقام منتشر شده از دهه دوم پیروزی انقلاب اسلامی و در فاصله سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۶ بیانگر رشد بسیار بالای کتاب در این بازه زمانی است؛ به‌طوری‌که با شروع دولت ششم، حدود ۱۵ هزار و ۴۱۴ عنوان کتاب روانه کتابفروشی‌ها شدند که بالاترین اعداد و ارقام انتشار کتاب در ۲۰ سال ابتدای انقلاب اسلامی است. البته این رشد از سال ۱۳۷۳ و اواخر دولت ششم و دوران سازندگی آغاز می‌شود و کتاب‌ها از هشت هزار و ۱۹۹ عنوان در سال ۱۳۷۲ در یک جهش چشمگیر به ۱۰ هزار و ۵۹۴ عنوان نزدیک می‌شود و در پایان دهه دوم به ۱۵ هزار و ۴۱۴ عنوان می‌رسند. اگر چه این دهه به دلیل اتخاذ سیاست‌های کاهش جمعیت، روند رشد جمعیت کاهش یافت ولی با وجود این لازم است بدانیم که در پایان دهه دوم جمعیت ایران به نزدیک ۶۳ میلیون‌نفر رسیده بود و در شناسنامه اغلب کتاب‌ها کمتر از ۱۵۰۰ نسخه درج می‌شد.
دهه هیجان
هیجانی که در نیمه دوم دهه دوم انقلاب به دلیل تحولات اصلاح‌گرانه و منازعات نرم سیاسی رخ داده بود در دهه سوم انقلاب نیز ادامه یافت و این هیجان خود را با فروش آثار خاطرات شخصیت‌های سیاسی و تئوریک در زمینه‌های اجتماعی بروز داد. در این برهه اگرچه تیراژ کتاب‌ها در حد متوسط هزار نسخه تنزل یافت ولی شاهد افزایش عناوین بودیم. به‌گونه‌ای که مجموع کتاب‌های منتشر شده در دهه سوم انقلاب به ۳۷۵ هزار و ۲۶۱ عنوان رسید. در سال ۱۳۷۷ به دنبال دومین سال فعالیت دولت هفتم(دولت اول اصطلاحات) انتشار کتاب‌ها به ۱۷ هزار و ۳۲۴ عنوان و در پایان این دولت آمار کتاب‌ها به ۲۴ هزار و ۸۰۴ عنوان افزایش یافت. با شروع فعالیت دولت هشتم(دولت دوم اصلاحات) در سال ۱۳۸۰ انتشار کتاب‌ها به مرز ۳۷ هزار و ۶۸۷ عنوان نزدیک شد و این رشد تا سال ۱۳۸۴ ادامه داشت و با رشدی چشمگیر و با بیشترین شیب در تاریخ نشر ایران پس از انقلاب، به ۵۳ هزار و ۶۹۷ عنوان رسید.
نرخ انتشار کتاب از سال ۸۴ تا سال ۸۷، با کمترین تغییر ادامه یافت. آمارها نشان می‌دهد که رشد عناوین کتاب‌ها با آغاز کار دولت نهم در سال ۱۳۸۴ به ۵۶ هزار و ۱۸۱ عنوان رسید و اعداد و ارقام انتشار کتاب در سال ۱۳۸۸ به ۶۰ هزار و ۸۲۷ عنوان نزدیک شد. مروری بر آمار انتشار کتاب در چهار سال دولت نهم، رشد هشت هزار عنوانی انتشار کتاب را نشان می‌دهد، که بیشترین حجم عناوین به سال ۱۳۹۲ با ۶۴ هزار و ۲۱۸ عنوان بازمی‌گردد که البته نسبت به سال ۱۳۹۱ که ۶۸ هزار و ۸۳۵ عنوان کتاب منتشر شده بود، شاهد کاهش چهار هزار عنوانی کتاب‌ها هستیم. این در حالی است که جمعیت کشور در پایان دهه سوم به نزدیک ۷۲ میلیون نفر رسید که با توجه به افزایش قشر تحصیلکرده انتظار بالا رفتن سرانه مطالعه بیش از اینها بود.
دهه آمارها
با نگاهی به جدول آمار عناوین کتاب در سال‌های مختلف به جز در برهه‌هایی کوتاه شاهد روند فزاینده هستیم اما نکته‌ای که برخی منتقدان در طول این چند دهه بر آن تاکید کرده‌اند این است که در بسیاری از این آمارها اگر گفته نشود فاقد اصالت لازم هستند دست‌کم بیانگر صحیح افزایش مطالعه در جامعه نیستند زیرا بسیاری از عناوین بدون در نظر گرفتن نیاز مخاطبان یا استقبال مردم با شمارگان اندک و فقط به دلیل بهبود آمار تولید شده‌اند. با این حال طبق آمار ارائه شده در دهه چهارم انقلاب اسلامی ایران، انتشار کتاب‌ها در مجموع ۷۲۶ هزار و ۸۶۰ عنوان است، با روی کار آمدن دولت یازدهم در فاصله زمانی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ نمودار انتشار عناوین رشد صعودی داشت؛ به طوری که آمار انتشار کتاب‌ها از ۶۶ هزار و ۶۵۰ عنوان کتاب در سال ۹۲ به ۹۹ هزار و ۱۱۴ عنوان کتاب در سال ۹۶ رسید.
ارسال نظر