گروه صنعت و معدن- سال گذشته میزان استخراج از معادن ایران به ۲۰۰‌میلیون تن رسیده که نسبت به سال ۸۴، از رشدی نزدیک به ۱۶‌درصد برخوردار است. این میزان استخراج نشان‌دهنده آن است که سالانه تنها ۵۵/۰‌درصد ذخایر معادن کشور استخراج می‌شود. علیرضا خزایی، مدیرکل دفتر امور بهره‌برداری از معادن وزارت صنایع و معادن در این باره می‌گوید: ذخایر قطعی و احتمالی کشور نزدیک به ۵۵‌میلیارد تن تخمین زده شده است که از این میزان بیش از ۳۷‌میلیارد تن ذخایر قطعی و شناخته شده را شامل می‌شود.

آمارها نشان می‌دهد، هم‌اکنون ۴‌هزار و ۳۹۵ معدن در ایران وجود دارد که از این تعداد ۳‌هزار و ۱۸۳ معدن فعال، ۹۳۲ معدن غیرفعال و ۲۶۱ معدن در حال تجهیز بوده که نشان می‌دهد ۴/۷۲‌درصد معادن کشور فعال، ۲/۲۱‌درصد غیرفعال و ۷‌درصد در حال تجهیز است.

بر همین اساس، ۱۶۲ معدن توسط دولت، ۶۸۱ معدن توسط بخش تعاونی و ۳‌هزار و ۵۳۵ معدن توسط بخش‌خصوصی به بهره‌برداری می‌رسد. در این تعداد معدن، نزدیک به ۸۷‌هزار نفر به‌طور مستقیم مشغول به کارند که بیش از ۲۵‌هزار نفر از این تعداد در معادن زیرزمینی زغال‌سنگ کار می‌کنند.

آهک، مس و آهن

سال گذشته ۶۵ نوع ماده معدنی شامل انواع فلزات پایه و گرانبها، سنگ‌های قیمتی و تزیینی، عناصر کمیاب و کانی‌های صنعتی از معادن ایران استخراج شده که در بین این مواد، سنگ آهک، سنگ آهن و سنگ مس از لحاظ میزان استخراج در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند. از لحاظ تعداد معادن، سنگ لاشه با در اختیار داشتن ۹۵۰ فقره معدن (۶/۲۱‌درصد معادن کل کشور) بیشترین معادن را در اختیار خود دارد. پس از این ماده معدنی، مرمریت با تعداد ۴۳۵فقره معدن (۱۰‌درصد) و سنگ گچ (۴/۹‌درصد) در رتبه‌های اول تا سوم قرار گرفته‌اند.

اشتغال به صورت استادکاری

همان‌گونه که اشاره شد هم‌اکنون نزدیک به ۸۷‌هزار نفر به‌طور مستقیم در معادن کشور مشغول کارند. این افراد کارگران نیمه ماهر، ماهر و مهندسان را شامل می‌شود که در ۴‌هزار و ۳۹۵ معدن توزیع شده‌اند. به عبارت بهتر به‌ازای هر معدن در ایران، ۲۰ نفر مشغول کارند جالب اینکه در اغلب این معادن نیروهای متخصص شامل مهندسان و تکنسین‌ها کمتر به‌کار گرفته شده و به‌صورت کاملا استادکاری استخراج می‌شود.

این در حالی است که معادن بزرگ کشور شامل سنگ‌آهن، مس، زغال‌سنگ عمدتا از نیروهای متخصص‌تری در بخش‌های اکتشاف، استخراج و فرآوری بهره می‌برند اما می‌توان گفت در معادن بخش‌خصوصی، نیروهای متخصص دانشگاهی کمتر به کار گرفته شده‌اند که با توجه به قانون نظام مهندسی معدن ایران، باید کلیه معادن کشور از مهندسان معدن به‌عنوان مسئول فنی بیشتر استفاده کنند.

آمار شاغلان در بخش معدن کشور نشان می‌دهد، ۲۹‌درصد کارگران معدن ایران در معادن زغال‌سنگ مشغول به کارند به‌طوری که به ازای هر معدن زغال‌سنگ، ۱۵۸ نفر نیرو مورد نیاز است. معادن زغال‌سنگ با در اختیار داشتن این تعداد شاغل، بیشترین اشتغال را در بخش معدن به خود اختصاص داده است. نکته جالب در خصوص معادن زغال‌سنگ اینکه، ۴/۵۴‌درصد این معادن توسط بخش‌خصوصی، ۵/۲۷‌درصد توسط بخش تعاونی و ۱/۱۸‌درصد توسط دولت به بهره‌برداری می‌رسد.

پس از زغال‌سنگ، معادن فلزی کشور شامل سنگ‌آهن، مس، منیزیت، سرب و روی و... با در اختیار داشتن ۲۰‌هزار و ۱۲۰ نفر شاغل (۱/۲۳‌درصد) بیشترین تعداد کارکنان را به خود اختصاص داده است اما در بین این کارکنان متخصصین بیشتری دیده می‌شود چرا که میزان تولید در این نوع معادن که عمدتا به روش‌های سطحی استخراج می‌شوند بیشتر است و بالطبع متخصصین بیشتری نیاز دارند. رتبه سوم اشتغالزایی بخش معدن کشور در اختیار معادن سنگ تزیینی است به‌طوری که ۱۸‌هزار و ۴۰۳ نفر (۱/۲۱‌درصد) در معادن سنگ‌های تزیینی کشور مشغول به کارند و سالانه از یک‌هزار و ۲۶۵ معدن سنگ تزیینی کشور نزدیک به ۱۰‌میلیون تن سنگ‌خام استخراج می‌شود.

دولتی‌ها

در بین استان‌های کشور بیشترین تعداد معادن دولتی در اختیار کرمان، تهران، یزد و اصفهان است که این موضوع به خاطر وجود معادن بزرگ فلزی (به غیر از تهران) در این استان‌هاست. از لحاظ میزان تولید استان‌های کرمان، اصفهان و یزد که بیشترین معادن دولتی را در اختیار خود.

وضعیت ذخایر فلزات

براساس این گزارش، ۱۱ نوع فلز شامل منیزیت، سنگ‌آهن، منگنز، مولیبدن، آنتیموان، تیتان، سرب، روی، کرومیت، مس، طلا و نفلین سینیت در کشور شناخته شده که براساس اکتشافات انجام شده ذخایر فلزی ایران بیش از ۲/۱۰‌میلیارد تن تخمین زده شده است که این میزان ذخیره ۳/۲۷‌درصد از کل ذخایر معدنی کشور است. هم‌اکنون ۲۲۸ معدن فلزی در ایران وجود دارد که ۱۸۵ معدن توسط بخش‌خصوصی، ۲۲ معدن توسط دولت و ۲۱ معدن توسط بخش تعاونی به بهره‌برداری می‌رسد. با توجه به اینکه سالانه حدود ۵۰‌میلیون تن از فلزات مختلف در معادن استخراج می‌شود می‌توان گفت سالانه ۵/۰‌درصد از ذخایر فلزی کشور استخراج می‌شود که با توجه به رشد فناوری و افزایش عمق معادن روباز این میزان تولید بسیار ناچیز است.