عضویت احتمالی ایران بی‌‌شک می‌تواند به تامین بخشی از منافع اقتصادی و پرستیژ کشور کمک کند، اما انتظارات خیالی از این نهاد که مکرر در فضای عمومی مطرح شده است، با توجه به وجود موانع سیاسی و تحریم‌های گسترده و همچنین نبود دسترسی ایران به شبکه مالی جهان، احتمالا تحقق نخواهد یافت. جالب اینکه بریکس اگرچه به عنوان یک گروه بزرگ سیاسی اقتصادی که نمایانگر تقریبا ۴۱درصد از جمعیت جهان و حدود ۲۳درصد تولید ناخالص داخلی جهانی است، شناخته می‌شود؛ اما در همگونی ارزشی و همگرایی سیاسی، این گروه به توفیق چندانی نرسیده است. جنگ روسیه علیه اوکراین و عدم حمایت بریکس از روسیه به‌عنوان یک عضو بیانگر همین موضوع بود.

اهمیت بریکس در جهان

اهمیت اقتصادی بریکس در توانایی آن در شکل دادن به چشم‌‌انداز اقتصادی جهان از طریق افزایش تجارت، سرمایه‌‌گذاری و نفوذ منطقه‌‌ای است. علاوه بر این، ایجاد بانک توسعه جدید بستری را برای کشور‌‌های عضو فراهم کرده است تا طیفی از پروژه‌های زیرساختی و توسعه پایدار در مناطق مربوطه خود را تامین مالی کنند. به علاوه بریکس در جهت ارتقای ساختار اقتصادی جهانی متعادل‌‌تر و فراگیرتر تلاش کرده است. افزون بر این بریکس به‌عنوان بستری برای گفت‌وگو و همکاری سیاسی با هدف ارتقای چندقطبی‌گرایی و نظم بین‌المللی عادلانه‌‌تر هویت یافته است. این نهاد به‌عنوان چارچوبی زمینه‌‌ساز برای کشور‌‌های عضو عمل می‌‌کند تا مواضع خود را در مورد مسائل مختلف جهانی از جمله تغییرات آب‌وهوا، تروریسم و درگیری‌‌های منطقه‌‌ای هماهنگ کنند. بریکس به دنبال به چالش کشیدن نهاد‌‌های بین‌المللی موجود نیست، اما از شمولیت بیشتر در حکمرانی جهانی حمایت می‌‌کند. ابعاد سیاسی هویت این گروه از طریق نشست‌‌های منظم، نشست‌‌های وزیران و تبادلات مردمی، توسعه تفاهم و همکاری متقابل بین کشور‌‌های عضو، بیشتر تقویت می‌شود.

ایران در بریکس؟

عوامل خاصی معمولا در ارزیابی نامزدهای بالقوه در نظر گرفته می‌شوند و هیچ معیار رسمی برای گسترش بریکس وجود ندارد. این عوامل ممکن است شامل اندازه و پتانسیل اقتصادی، نفوذ منطقه‌‌ای، ملاحظات ژئوپلیتیک و همسویی با اهداف و اصول گروه باشد. در این فرآیند اعضای موجود بریکس ارزیابی می‌‌کنند آیا گنجاندن یک عضو جدید انسجام، نمایندگی و اثربخشی گروه را در پیگیری اهداف مشترک افزایش می‌دهد یا خیر؟ در نهایت، هر تصمیمی برای گسترش گروه بریکس مستلزم اراده سیاسی و توافق متقابل کشورهای عضو است. اگر بین اعضا این اجماع وجود داشته باشد که گسترش گروه مفید است، این اتفاق خواهد افتاد، اما از سال۲۰۱۰ که آفریقای جنوبی به این گروه پیوسته، دیگر هیچ عضو جدیدی در نهاد بریکس پذیرش نشده است.

روند عضویت آفریقای جنوبی در بریکس نسبتا روان و سریع بود. این امر تا حدی به‌دلیل روابط قوی اقتصادی و سیاسی آفریقای جنوبی با سایر کشور‌‌های بریکس بود. علاوه بر این، تعهد آفریقای جنوبی به اهداف و اصول بریکس، آن را به کاندیدایی مناسب برای این گروه تبدیل کرد. عضویت آفریقای جنوبی در بریکس به تقویت نفوذ اقتصادی و سیاسی این کشور کمک کرده است و همچنین به این کشور بستری برای ارتقای منافع خود در آفریقا داده است. ایران نیز برای عضویت در این گروه باید چنین رویه‌‌ای را پیش بگیرد. با این حال به دلیل نبود همگونی در کشورهای عضو بریکس و نگاه‌های مختلف کشورهای عضو به ایران و همچنین بی‌‌میلی اعضا به گسترش این نهاد در کنار تاثیرات تحریم‌های گسترده ایالات‌متحده آمریکا علیه ایران که مبادلات اقتصادی و مالی را دشوار کرده است و همچنین الزام یکپارچگی و همکاری اقتصادی کامل ایران با اعضا که از ابعادی با یکدیگر همسو نیستند، موانع عضویت ایران در این نهاد است.

با این حال تقویت‌‌ همکاری‌‌های اقتصادی، تنوع بخشی به شرکا، تقویت نفوذ منطقه‌‌ای به عنوان تنها عضو احتمالی از خاورمیانه، دسترسی به منابع تامین مالی و ارزی، همکاری در راستای امنیت انرژی، پیشرفت‌های فناوری با حضور شرکت‌های کشورهای عضو، تجارت ترانزیتی و غیر ترانزیتی و به نوعی شکستن تحریم‌ها، دسترسی به ابتکارات جدید کشاورزی و امنیت غذایی، فواید حضور ایران در بریکس خواهد بود.

از دیدگاه بازوی پژوهشی اتاق ایران، مهم‌ترین مزیت ژئواکونومیک عضویت ایران در این نهاد دستیابی به منابع مالی در مکانیسم ذخیره احتیاطی و نیز بانک توسعه جدید این نهاد است. تحریم‌های مالی ایالات‌متحده دسترسی به منابع این دو نهاد را برای ایران دشوار می‌‌سازد، اما با توجه به ارائه بخشی از منابع مالی به ارزهای کشورهای عضو، امکان بهره‌‌گیری ایران در صورت عضویت و موافقت سایر اعضا وجود دارد.

همچنین دشواری دسترسی به منابع این دو نهاد تحقق یکی از کلیدی‌‌ترین دستاوردهای ژئواکونومیک برای ایران (در نتیجه عضویت در این نهاد) را با مشکل مواجه خواهد کرد. برخلاف برخی تصورات که ایران با تحریم‌ها هم می‌تواند عضو بریکس باشد، رفع تحریم‌های مالی علیه کشور، پیش‌شرط مهمی برای بهره‌‌مندی ایران از مزایای ناشی از عضویت در این نهاد است.

جالب اینکه کشورهای بنگلادش، مصر و امارات به جای تلاش برای عضویت کامل در بریکس، عضویت در بانک توسعه جدید و نیز مکانیسم ذخیره احتیاطی را در دستور کار قرار دادند و موفق به عضویت در این دو نهاد بدون عضویت کامل در بریکس شده‌‌اند. ایران می‌تواند در کوتاه‌مدت پیوستن به این دو نهاد کلیدی بریکس را بر عضویت کامل که فرآیند پیچیده‌‌ای خواهد بود، ترجیح دهد.

 

اخبار مرتبط