مرکز پژوهش‌‌‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی با عنوان «تحولات مقدار تولید فعالیت‌‌‌های اقتصادی در سال ۱۴۰۱» ضمن بررسی روند تغییرات شاخص میزان تولید در سه‌بخش کشاورزی، صنعت ساخت و معدن (به‌استثنای استخراج نفت و گاز) طی دهه اخیر، به بررسی روند فصلی شاخص تعدیل‌شده میزان تولید و تغییرات آن به همراه شاخص بهای تولیدکننده برای بخش‌‌‌های مزبور طی هشت‌فصل منتهی به زمستان ۱۴۰۱ پرداخته است. شاخص مقدار تولید از شاخص‌های اقتصادی است که تولید واقعی (معدن، صنعت ساخت و کشاورزی) را سنجش و ارزیابی می‌کند. این شاخص از مهم‌ترین نماگرهای کوتاه‌مدت اقتصادی است که تغییر در مقدار کالاها و خدمات تولیدشده توسط بخش‌‌‌های اقتصادی مورد نظر را نشان می‌دهد. این شاخص از کاربردی گسترده در مطالعات اقتصادی برخوردار است و به دلیل عدم‌تاثیرگذاری تغییرات قیمت بر این شاخص، می‌تواند به‌خوبی عملکرد واقعی بخش‌های ذی‌ربط را توضیح دهد و به‌عنوان معیاری برای اندازه‌گیری تغییرات کوتاه‌مدت ارزش‌افزوده این بخش‌ها، مورد استفاده قرار گیرد. شاخص مقدار تولید، وضعیت فعالیت بخش‌های گوناگون را به صورتی فشرده و ساده نشان می‌دهد و منبع اطلاعاتی مفیدی برای تصمیم‌سازی و سیاستگذاری اقتصادی است.

شاخص مقدار تولید صنعت ساخت

روند فصلی شاخص تعدیل‌شده مقدار تولید در بخش صنعت ساخت طی فصول بهار ۱۴۰۰ تا زمستان ۱۴۰۱ نشان می‌دهد این شاخص در زمستان سال ۱۴۰۱ برای چهارمین فصل پیایی رشد مثبت همراه با افزایش سرعت ۵واحددرصدی را تجربه کرده و به رشد ۱/ ۱۲‌درصدی رسیده است. با وجود اینکه طی چهارفصل منتهی به زمستان ۱۴۰۱، شاخص مذکور با سرعت رشد بیشتری در حال افزایش بوده، تنها در پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شاخص تعدیل‌شده مقدار تولید صنعت ساخت سطحی بالاتر از سال پایه ۱۳۹۰ را به خود اختصاص داده است. طی ۱۱سال منتهی به سال ۱۴۰۱، شاخص مقدار تولید صنعت ساخت در پنج‌سال رشد منفی داشته و تنها در سال ۱۴۰۱توانسته است از سطح شاخص در سال ۱۳۹۰ فراتر برود که نشان‌دهنده توان ضعیف صنعت طی دوره مزبور برای ارتقای سطح تولیدات است. میانگین رشد سالانه شاخص مقدار تولید صنعت ساخت طی ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱ حدود ۲/ ۱‌درصد بوده که کمتر از ارقام پیش‌بینی‌شده در قوانین برنامه توسعه کشور است. شاخص مقدار تولید صنعت که از سال ۱۳۹۸ روند رو به رشدی داشته، در سال ۱۴۰۱ به رقم ۴/ ۱۰۱رسیده که نسبت به سال قبل از آن، رشد ۷/ ۷درصدی را تجربه کرده است.

شاخص مقدار تولید معدن

سطح شاخص مقدار تولید تعدیل‌شده فصلی بخش معدن طی هشت‌فصل منتهی به زمستان ۱۴۰۱ همواره پایین‌تر از رقم آن در سال ۱۳۹۰ بوده که به معنی عدم‌تحول معنادار در این بخش در زمینه افزایش سطح تولیدات طی ۱۰سال اخیر است.

در فصل تابستان ۱۴۰۱ بخش معدن بعد از پنج‌فصل متوالی رشد منفی، از رکود خارج شده و رشد مقدار تولیدات آن در فصل سوم همین سال به ۷/ ۲‌درصد هم می‌رسد. ولی مجددا در فصل زمستان روند رشد مزبور معکوس شده و رشد مقدار تولید این بخش نزدیک به صفر و حدود ۲/ ۰‌درصد شده است.

شاخص مقدار تولید بخش معدن طی ۱۱سال اخیر (تا سال ۱۴۰۱) همواره با نوسانات زیادی همراه بوده و ضمن کسب میانگین رشد سالانه منفی ۵/ ۰درصدی و تجربه رشد منفی طی ۶سال، نتوانسته است سطح تولیدات خود را به سطح تولیدات سال ۱۳۹۰برساند. در سال ۱۴۰۱ شاخص مقدار تولید معدن در مقایسه با سال ۱۴۰۰ تنها حدود ۷/ ۰‌درصد افزایش یافته و با وجود افزایش مزبور، سطح مقدار تولید به ۲/ ۹۵ رسیده که پس از سال ۱۳۹۵ پایین‌ترین رقم شاخص طی بازه مورد بررسی را به خود اختصاص داده است.

شاخص مقدار تولید کشاورزی

به دلیل ماهیت فعالیت بخش کشاورزی، معمولا روند فصلی تولیدات محصولات این بخش که بیشتر مبتنی بر تولیدات زراعی و باغی است، در فصول نیمه نخست سال از افزایش نسبی برخوردار است. با توجه به نوسانات فصلی تولیدات بخش کشاورزی، برای تحلیل روند شاخص تولید این بخش، روند تعدیل فصلی‌شده اطلاعات دقیق‌تری را در اختیار قرار می‌دهد. براساس آنچه روند تعدیل فصلی‌شده شاخص مقدار تولید بخش کشاورزی است، طی هشت‌فصل منتهی به زمستان ۱۴۰۱ شاخص مقدار تولید بخش کشاورزی (تعدیل‌شده فصلی) رشد منفی داشته و این بخش با رکود همراه بوده است. در زمستان ۱۴۰۱ از سرعت افت شاخص مقدار تولید کاسته شده و به منفی ۱/ ۴‌درصد رسیده و نسبت به زمستان ۱۴۰۰ وضعیت تولید در این بخش تضعیف شده است. برخلاف روند حاکم بر دو بخش صنعت ساخت و معدن، شاخص مقدار تولید کشاورزی، همواره از میزان آن در سال ۱۳۹۰ بالاتر بوده است. شاخص مقدار تولید کشاورزی همواره طی ۱۱سال منتهی به سال ۱۴۰۱ به‌جز سال ۱۳۹۳ بالاتر از سطح آن در سال ۱۳۹۰ قرار گرفته است. با این حال در سال ۱۴۰۱ برای دومین سال پیاپی روند نزولی را طی کرده و رشد منفی ۵/ ۴‌درصد را تجربه کرده است. میانگین رشد سالانه شاخص مقدار تولید کشاورزی طی دوره مورد بررسی برابر با منفی ۱۸/ ۰‌درصد است. رقم شاخص مذکور در سال ۱۴۰۱ برابر با ۵/ ۱۰۰ اعلام شده که پس از سال، ۱۳۹۳ پایین‌‌‌ترین رقم این شاخص طی سال‌های اخیر است. بخشی از روند کاهنده شاخص مقدار تولید بخش کشاورزی به تغییرات اقلیمی نسبت داده می‌شود.

شاخص بهای تولیدکننده : شاخص‌‌‌های قیمت، مهم‌ترین نماگرهای سنجش وضعیت اقتصادی هر کشوری به حساب می‌آیند. بررسی تغییرات شاخص قیمت تولیدکننده به علت تاثیرات آن بر شاخص قیمت مصرف‌کننده و همچنین روند تولیدات اقتصادی از منظر سیاست‌های پولی و سایر سیاست‌های اقتصادی حائز اهمیت است. با توجه به اینکه شاخص قیمت تولیدکننده منعکس‌کننده قیمت‌های نهایی (درب کارخانه) تولیدکنندگان داخلی است، از این رو هر عاملی که قیمت تمام‌شده تولیدات را تحت‌تاثیر قرار دهد موجب تغییر شاخص قیمت تولیدکننده نیز می‌شود. این شاخص یکی از اصلی‌‌‌ترین شاخص‌‌‌های پیش‌‌‌نگر برای روند آتی تورم مصرف‌کننده محسوب می‌شود؛ به طوری که در سمت عرضه اقتصاد، هرگونه تغییر در شاخص قیمت تولیدکننده از جمله تغییر در هزینه تولید موجب تغییر قیمت کالاهای واسطه‌‌‌ای و نهایی می‌شود و از این طریق به شاخص قیمت مصرف‌کننده نیز منتقل می‌شود.

صنعت ساخت: با توجه به پیش‌‌‌نگر بودن شاخص بهای تولیدکننده، بخشی از افزایش شاخص بهای مصرف‌کننده در اقلام صنعتی در هر فصل به افزایش شاخص بهای تولیدکننده در تولیدات متناظر در فصل قبلی نسبت داده می‌شود. روند رشد شاخص بهای تولیدکننده صنعت ساخت که از فصل دوم سال ۱۴۰۱ کاهشی شده بود، در زمستان ۱۴۰۱ مجددا معکوس شد و با افزایش ۲/ ۲۹درصدی به ۵/ ۸۸۳‌درصد رسید. با وجود رشد مزبور، در مقایسه با زمستان ۱۴۰۰ از سرعت افزایش بهای تولیدکننده در بخش صنعت ساخت کاسته شده است.

معدن: عوامل گوناگونی در افزایش بهای تولیدکننده در بخش معدن اثرگذار هستند که کاهش توام عرضه و افزایش هزینه‌های تولید از مهم‌ترین آنها بوده و با توجه به پیوند پیشینی این بخش با سایر بخش‌ها و تامین نیاز کالاهای واسطه‌ای آنها، افزایش بهای تولیدکننده در بخش معدن تاثیر قابل‌توجهی بر افزایش بهای تولیدکننده در سایر زنجیره‌‌‌های مرتبط در صنعت ساخت نیز خواهد گذاشت. شاخص بهای تولیدکننده معدن در زمستان ۱۴۰۱ با رشد حدود ۳۴درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به حدود ۱۴۶۸ رسیده است. شایان ذکر است که در زمستان ۱۴۰۱ سرعت رشد این شاخص در مقایسه با فصل مشابه سال قبل نسبت به پاییز همین سال با افزایش قابل‌توجهی مواجه شده و از ۷/ ۹‌درصد به ۷/ ۳۳‌درصد رسیده است.  

کشاورزی: شاخص مقدار تولید کشاورزی در زمستان ۱۴۰۱ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل با افزایش ۸۵درصدی همراه بوده که این رقم بالاترین میزان رشد این شاخص طی هشت‌فصل منتهی به زمستان ۱۴۰۱ است. شایان ذکر است افزایش بهای تولیدکننده در بخش کشاورزی تاثیر قابل‌توجهی بر افزایش بهای مصرف‌کننده در اقلام کشاورزی نیز خواهد گذاشت.