به گزارش پایگاه اطلاع‌‌‌رسانی وزارت نیرو (پاون)، بنابر گزارش‌‌‌های مستند مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس شورای اسلامی، از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ برای سامانه‌‌‌های نوین آبیاری بالغ بر ۱۵۸‌هزار میلیارد ریال هزینه شده که بخش عمده‌‌‌ای از این اعتبارات به توسعه سامانه‌‌‌های آبیاری تحت فشار اختصاص یافته است. این اتفاق در حالی در طول ۱۱سال گذشته صورت پذیرفته است که بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد، توسعه آبیاری تحت فشار در کشور نه‌تنها به کاهش مصرف آب منجر نشده، بلکه با توسعه اراضی قابل کشت میزان مصرف آب را در بخش کشاورزی افزایش داده است.

با این حال چند سالی است که بسیاری از متخصصان و مراکز علمی نسبت به کارکردهای مطلوب سامانه‌‌‌های نوین آبیاری، به‌ویژه در بخش آبیاری تحت فشار، انتقادهای جدی وارد می‌کنند و در این زمینه دچار تردید شده‌‌‌اند.

براساس یکی از گزارش‌‌‌های مرکز مطالعات استراتژیک ریاست‌جمهوری، سرمایه‌گذاری‌‌‌های فعلی دولت در توسعه سامانه‌‌‌های آبیاری تحت فشار آن هم بدون اعمال موثر سیاست‌‌‌‌‌‌های بهینه‎سازی الگوی کشت و کاهش سطح زیر کشت، چشم‌انداز نگران‌‌‌کننده‌‌‌ای را در صرفه‌‌‌جویی واقعی مصرف آب و کاهش بحران فعلی منابع آب پیش‌روی کشور قرار داده است.

براساس این گزارش، نوعی تعارض بین اهداف سازمان‌ها و نهادهای مختلف دولتی در حوزه تامین امنیت غذایی و تامین امنیت آبی وجود دارد که نتیجه آن به افزایش بیلان منفی آب کشور در سال‌های گذشته منجر شده است و این روند در آینده نیز استمرار خواهد داشت.

در واقع منتقدان و متخصصان منابع آب کشور بر این باورند که افزایش میزان مصرف آب کشاورزی با توسعه سیستم‌های نوین آبیاری، برداشت بی‌‌‌رویه از ذخایر آب زیر‌‌‌زمینی، توسعه سطح قابل کشت و تغییر الگو به سمت گیاهان با نیازهای آبی بالا (به‌خصوص باغی) وضعیت منابع آب کشور را در شرایط نگران‌‌‌کننده‌ای قرار داده است. به عبارت دیگر در حالی که هدف از اجرای سیستم‌های نوین آبیاری، کاهش مصرف آب و ارتقای بهره‌‌‌وری آب بوده است، کشاورزان با کاهش میزان آب مصرفی، اقدام به توسعه سطح زیر کشت کرده‌‌‌اند و در نتیجه مصرف بی‌رویه آب ادامه یافته است. به عبارت دیگر شرایط به گونه‌‌‌ای رقم خورده که به اعتقاد متخصصان، بهره‌وری آب در واحد آب مصرفی کماکان ثابت باقی مانده و در نتیجه عملا نه‌تنها اتفاق مثبتی از این مسیر برای مدیریت مطلوب منابع آب رقم نخورده بلکه شرایط کشور در این حوزه به سمت بدتر شدن میل پیدا کرده است.

مجموعه روندهایی که علاوه بر کاهش ذخایر آب زیرزمینی، به خشک‌شدن رودها و چشمه‌‌‌ها، تخریب محیط‌زیست و توسعه منابع ایجاد ریزگرد در کشور منجر شده است و به نظر می‌رسد استمرار این روند جز تشدید وضعیت مورد اشاره نتیجه مطلوب دیگری در پی نداشته باشد.

همچنین براساس گزارشی که به‌تازگی مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس شورای اسلامی در این باره منتشر کرده است، عواملی همچون عدم ‌اتخاذ‌ سازوکارهایی مانند کنترل میزان تخصیص آب به کشاورزان از طریق کنتورهای هوشمند و نیز عدم‌برخورد قاطع با حفر چاه‌‌‌های غیرمجاز میان برداشت‌‌‌کنندگان آب زیرزمینی، نوعی رقابت را در این زمینه ایجاد کرده است و کشاورزان ترغیب می‌‌‌شوند میزان آب بیشتری را از منابع آب زیرزمینی عمیق‌تر برداشت کنند.

استمرار شرایط حاضر در حالی است که به نظر گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، به‌واسطه مصرف آب در بخش کشاورزی از منابع آب زیر‌‌‌زمینی هر سال علاوه بر تمامی آب‌‌‌هایی که وارد لایه‌‌‌های آبدار می‌‌‌شوند، حداقل بین ۸ تا ۱۱میلیارد مترمکعب بیش از آن برداشت می‌شود و این شرایط می‌‌‌تواند خسارت‌‌‌های جبران‌ناپذیر اجتماعی را در پی داشته باشد.

مطالعات پژوهشگران مرکز بررسی‌‌‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری همچنین نشان می‌دهد که توسعه آبیاری نوین و تحت فشار، آن هم بدون وجود سهمیه‌‌‌های کنترل‌شده و مدیریت میزان برداشت از آب‌‌‌های زیرزمینی به وخیم شدن مشکل آبی در کشور منجر شده است. بنابراین ضرورت دارد متولیان امر نسبت به اصلاح وضع موجود اقدامات عاجلی را در پیش بگیرند و از الگوهای موفقی که در سایر کشورهای جهان وجود دارد استفاده کنند.