بازیگر اول سرمایه‌گذاری در ایران کیست؟
عقبگرد جریان پول خارجی
جذب پول خارجی در ثلث اول سال کاهش یافت. به‌رغم افزایش تعداد طرحهای سرمایه‌گذاری تصویب‌شده در کشور در بخش صنعت، معدن و تجارت، اقتصاد ایران شاهد عقبگرد در حجم دلاری پروژه‌‌‌های خارجی حوزه تولید و تجارت است. امسال در دوره چهارماه منتهی به تیر 1401 مجموعا 52پروژه به ارزش 5/ 131میلیون دلار به تصویب رسیده است که با حساب سرانگشتی، به معنی حجم 5/ 2میلیون دلاری هر طرح به تصویب رسیده در این بخش توسط خارجی‌‌‌هاست.
اعلام آمار چهارماهه جذب سرمایه‌گذاری خارجی کشور از سوی وزارت «صمت»، نشان می‌دهد که جذب پول خارجی در این دوره نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر حجم افت 66درصدی و از نظر تعداد پروژه‌‌‌ها افزایش 1/ 6درصدی داشته است. چنین وضعیتی در حالی رخ داده که سال گذشته در همین مدت 49پروژه به ارزش 388میلیون دلار در هیات سرمایه‌گذاری برای بخش صنعت، معدن و تجارت به تصویب رسیده بود. محاسبه اعداد به دست آمده در ثلث اول 1400 نشان می‌دهد که هر طرح تصویب‌شده در بخش تولید و تجارت حدود 8میلیون دلار پول خارجی وارد کشور کرده است؛ عددی که البته وقتی در پایان سال 1400 محاسبه می‌شود، به معنی ارزش 25میلیون دلاری هر طرح خارجی به تصویب‌رسیده برای سرمایه‌گذاری در حوزه تولید و تجارت است. در چنین وضعیتی می‌‌‌توان ادعا کرد که تغییر فاز جدی در فضای سرمایه‌گذاری خارجی کشور رقم خورده و سرمایه‌گذاران به سمت بنگاه‌‌‌های کوچک و واحدهای با ابعاد محدود متمایل شدهاند. موضوعی که ناشی از ابهامات و ریسک‌‌‌های موجود در فضای اقتصاد کشور از یک‌سو و تحولات حاکم بر اقتصاد و تجارت بین‌الملل از سوی دیگر است. لازم به یادآوری است که در این دوره زمانی، از 52پروژه سرمایه‌گذاری خارجی تصویب‌شده، 15 پرونده از نوع 100درصد مشارکت خارجی، 29طرح از نوع جوینت‌ونچر و هشت‌طرح از نوع مشارکت مدنی، بیع متقابل و B.O.T بودهاند.
گزارش تازه وزارت صنعت، معدن و تجارت گویای این موضوع است که پنج کشور اصلی متقاضی سرمایه‌گذاری خارجی، چه از نظر حجم و چه از نظر تعداد بیش از 80درصد کل طرح‌‌‌ها را به تصویب رسانده‌‌‌اند. از نظر حجم سرمایه‌گذاری، ترکیه نسبت به باقی رقبا دست بالا را دارد و از نظر حجم نیز به سیاق سالیان اخیر افغانستان تعداد پروژه‌‌‌های بیشتری را نسبت به دیگر کشورها در ایران به تصویب رسانده است. این گزارش تاکید دارد که سیستان و بلوچستان از فهرست استانهای جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی کنار رفته است. خراسان‌رضوی، قزوین، البرز، تهران و هرمزگان به ترتیب استانهای جذاب برای سرمایه‌گذاری خارجی در دوره جدید هستند. به‌جز این پنج‌استان که مجموعا 100درصد سرمایه‌‌‌های خارجی را جذب کرده‌‌‌اند، باقی 26استان کشور نقشی در جذب پول خارجی نداشته‌‌‌اند. بخش فلزات اساسی از نظر حجم و بخش محصولات شیمیایی از نظر تعداد محبوب‌‌‌ترین حوزه‌‌‌های جذب پول خارجی هستند.
ابعاد سرمایه‌گذاری خارجی در کشور در حالی رو به کوچک شدن است که طبق گزارش صمت از مجموع 5/ 131میلیون دلار طرح تصویب‌شده در کشور، بخش عمده آن به سمت چهار صنعت «ساخت فلزات اساسی»، «ساخت سایر تجهیزات جابه‌جایی طبقه‌‌‌بندی‌نشده در جای دیگر»، «ساخت مبلمان و مصنوعات طبقه‌‌‌بندی‌نشده در جای دیگر» در کنار «ساخت مواد و محصولات شیمیایی» حرکت کرده است. این چهار حوزه صنعتی مجموعا با بیش از 90میلیون دلار سهم 68درصدی از کل سرمایه‌‌‌های تصویب‌شده در قالب طرحهای صنعتی خارجی را به خود اختصاص داده‌‌‌اند. ورود پول خارجی به کشور در چهارماه نخست سال‌جاری در حالی رو به انقباض گذاشته که حدود 85درصد کل طرحهای تصویب‌شده سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه صنعت، معدن و تجارت مربوط به بخش صنعت بوده است.
جزئیات بیشتر جذب سرمایه‌گذاری خارجی
مشخصات کارنامه تمایل سرمایه‌گذاران خارجی به حضور در ایران در ثلث اول سال 1401 که دفتر محیط کسب‌وکار وزارت صنعت، معدن و تجارت آن را منتشر کرده است نشان می‌دهد که هنوز هم تمایل به صنایع منبع‌پایه و با حجم سرمایه‌گذاری اندک بالا رفته است. در بین کشورهای علاقه‌مند به حضور در اقتصاد ایران، ترکیه از نظر حجم سرمایه‌گذاری بالاتر از هند، افغانستان، چین و آلمان قرار گرفته و بیشترین سرمایه را به میزان 8/ 34میلیون دلار در قالب طرح سرمایه‌گذاری صنعتی، معدنی و تجاری در کشور تصویب کرده است. بعد از ترکیه، هند است که با 5/ 25میلیون دلار در رتبه دوم قرار دارد. بعد از هند نیز افغانستان با 8/ 21میلیون دلار سرمایه‌گذاری ناشی از طرحهای به تصویب رسیده، در رده سوم قرار دارد. بعد از این سه کشور، چین است که با 5/ 14میلیون دلار در رده بعدی جای گرفته است. آلمان هم به عنوان پنجمین کشور بیش از 12میلیون دلار سرمایه خارجی در قالب طرحهای صنعتی در کشور به تصویب رسانده است.
از نظر حجم، افغانستان همچون گذشته بیشترین تعداد پروژه‌‌‌های سرمایه‌گذاری را به تعداد 23مورد به تصویب رسانده و بالاتر از امارات، ترکیه، آلمان و عراق در صدر این بخش قرار دارد. امارات متحده عربی با هفت‌طرح، ترکیه با پنج‌طرح، آلمان با چهارطرح و عراق با همین تعداد مشابه از طرحهای سرمایه‌گذاری خارجی مصوب در زمره کشورهای اصلی علاقه‌مند به حضور در اقتصاد ایران در این دوره زمانی از سال 1401 هستند.
از منظر حجم دلاری طرحهای سرمایه‌گذاری صنعتی، ساخت فلزات اساسی با بیش از 6/ 38میلیون دلار، ساخت سایر تجهیزات جابه‌جایی طبقه‌‌‌بندی‌نشده در جای دیگر با 8/ 21میلیون دلار، ساخت مبلمان و مصنوعات طبقه‌‌‌بندی‌نشده در جای دیگر با 6/ 16میلیون دلار در کنار ساخت مواد و محصولات شیمیایی با 1/ 13میلیون دلار مهم‌ترین مناطق جذب پول خارجی در دوره چهارماهه بودهاند. از نظر تعداد پروژه نیز ساخت مواد و محصولات شیمیایی با هفت‌طرح، ساخت فلزات اساسی با چهارطرح، ساخت مبلمان و مصنوعات طبقه‌‌‌بندی‌نشده در جای دیگر با چهارطرح و ساخت ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات طبقه‌‌‌بندی‌نشده در جای دیگر با چهارطرح در زمره بخش‌‌‌های با بیشترین طرح مصوب سرمایه‌گذاری خارجی هستند.
مرور کارنامه جذب پول خارجی در ثلث اول 1401 نشان می‌دهد که برخی تغییرات جدی در این دوره زمانی رخ داده است. برای نمونه کمتر کشوری تا پیش از این به صنعت حمل‌ونقل و حوزه ساخت سایر تجهیزات جابه‌جایی طبقه‌‌‌بندی‌نشده در جای دیگر توجه داشته است. بخشی که اخیرا موفق به تصویب طرحهای سرمایه‌گذاری خارجی به ارزش 8/ 21میلیون دلار به عنوان مسیرهای جذب پول شده است.
از منظر جوازهای تاسیس و پروانه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری نیز بخش صنعت با حجم کلی 8/ 107میلیون دلار در رده نخست قرار دارد، سپس بخش تجارت با 2/ 15میلیون دلار در رده دوم جای گرفته است. میزان سرمایه‌گذاری تصویب‌شده برای بخش معدن در قالب پروانه بهره‌‌‌برداری نیز 5/ 8میلیون دلار بوده است.
در نهایت اینکه با بررسی وضعیت تزریق پول به بخش‌‌‌های مختلف صنعت، معدن و تجارت می‌‌‌توان پی برد که بخش عمده طرح‌‌‌ها یعنی 29مورد از آنها با ارزش بیش از 86میلیون دلار به شکل جوینت‌ونچر یا مشارکت در ساخت با خارجی‌‌‌ها به تصویب رسیده است. هشت‌طرح در قالب مشارکت مدنی، بیع متقابل و B.O.T با ارزش 7/ 29میلیون دلار و 15طرح به ارزش بیش از 15میلیون دلار در قالب مشارکت 100درصد خارجی از دیگر جزئیات طرحهای سرمایه‌گذاری تصویب‌شده در حوزه تولید و تجارت در چهارماه منتهی به تیرماه سال‌جاری است.
