گام اول دولت برای معدن‌کاری دیجیتال
اما در چند روز اخیر تفاهم‌نامه‌‌‌‌‌‌ای میان چهار نهاد دولتی امضا شد و هدف آن، هوشمندسازی معادن و ساخت زمینه‌‌‌‌‌‌های همکاری میان شرکتهای بزرگ و مجموعه‌‌‌‌‌‌های دانشبنیان بود. امضاکنندگان این تفاهمنامه، سیدمهدی نیازی معاون هماهنگی و محیط کسب‌وکار وزارت صمت، وجیه‌‌‌‌‌‌‌الله جعفری رئیس سازمان ایمیدرو، رضا محتشمی‌پور معاون وزیر صمت، حسین ملازاده دبیر ستاد فناوری‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی و محمدامین آقامیری معاون فناوری و نوآوری بودند. هدف اصلی این تفاهمنامه تعامل موثر و در راستای شعار سال، یعنی «تولید؛ دانشبنیان، اشتغال‌آفرین»، در حوزه معادن است، یعنی قرار است فناوری‌های هوشمندسازی با رویکرد افزایش بهره‌‌‌‌‌‌وری، رقابت‌پذیری و تاب‌‌‌‌‌‌آوری معادن اجرایی شوند. این چهار نهاد دولتی هم تضمین داده‌‌‌‌‌‌اند با همه ابزار خود، به تسریع روند این پروژه کمک کنند. زمینه‌‌‌‌‌‌های همکاری در این تفاهمنامه عبارت است از: «تعریف و راهبری کنسرسیومهای تحقیق و توسعه بزرگ مشترک میان بنگاهها و صنایع بزرگ معدنی دارای توانمندی تحقیق و توسعه و شرکتهای دانشبنیان»، «احصای نیازهای تجمیعی فناورانه بنگاهها و صنایع معدنی برای ایجاد بازار مقیاس‌بزرگ برای شرکتهای دانشبنیان» و «تضمین ریسک بنگاهها و صنایع بزرگ معدنی در همکاری با شرکتهای دانشبنیان». به‌جز این برخی از ابزارهای ایجابی و نفعی که وزارت صمت و ایمیدرو تضمین داده از آن استفاده می‌کند «تعریف بسته‌های تشویقی معنادار برای بنگاهها و صنایع بزرگ معدنی برای ترغیب آنها به پذیرش فناوری‌های نوین» است. از این‌رو «دنیای‌اقتصاد» در همین رابطه با «علی بابایی»، مدیرکل فناوری و نوآوری دفتر وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت‌وگویی داشته و به جزئیات این تفاهمنامه پرداخته است.
تفاهمنامه اخیر در بحث معدن‌کاری دیجیتال که میان چهار نهاد دولتی منعقدشده مسیر جدیدی در حوزه معدن است. اگر ممکن است جزئیات بیشتری درخصوص این تفاهمنامه و طرفین آن ارائه کنید.
این تفاهمنامه بدون اغراق بزرگترین تفاهمنامه بین دفتری در حوزه دانشبنیان سال‌جدید است. سازمان ایمیدرو، دفتر فناوری و نوآوری وزارت صمت و معاونت معادن وزارت صمت چهار مجموعه‌‌‌‌‌‌ای هستند که از وزارت صمت در این تفاهمنامه دخیل بودند. دو مجموعه وزارت ICT، ستاد توسعه فناوری اقتصاد دیجیتال هم به این تفاهمنامه پیوسته‌‌‌‌‌‌اند که بحث هوشمندسازی این تفاهمنامه را تامین می‌کنند. این پنج مجموعه ورای بوروکراسی و بدون نامه‌‌‌‌‌‌نگاری تلاش کردند که این کار بزرگ را انجام دهند و حاصل این امر، به تفاهمنامه فوق رسید. می‌توان بدون اغراق گفت که این تفاهمنامه بزرگترین پروژه دانشبنیان در کشور است؛ زیرا معادن و شرکتهای بزرگ درگیر این کار می‌شوند. همچنین قرار است هریک از این مجموعهها با همه توان و ابزار خود به پیشرفت تفاهمنامه کمک کنند.
منظور از استفاده از همه توان و ابزار در این مجموعهها چیست؟ دقیقا چه اقداماتی قرار است انجام شود؟
مثلا ایمیدرو تضمین کرد که بودجه‌‌‌‌‌‌های تعیین‌شده در تفاهمنامه را تامین کند، یعنی ایمیدرو قصد دارد که کار در پروژه‌‌‌‌‌‌های کوچک‌ابعاد را کنار بگذارد و همه تلاش و منابع خود را برای پیشبرد این تفاهمنامه و هوشمندسازی معادن بگذارد. هوشمندسازی معادن یک انقلاب بزرگ ایجاد می‌کند و پروژه‌‌‌‌‌‌های کوچکتر هم سعی داشتند در ابعاد کوچکتر چنین کنند، به‌همین‌دلیل هم ایمیدرو تعهد داده که کار در اکثر پروژه‌‌‌‌‌‌های کوچک خود را به تعویق اندازد تا پروژه هوشمندسازی معادن در این تفاهمنامه کامل شود. ما صندوق بزرگی تحت‌عنوان صندوق «بیمه سرمایه‌گذاری فصل معادن» داریم و این‌گونه بسیج منابع رخ داد. ایمیدرو همچنین قرار است نیازهای هوشمندسازی این پروژه را به‌صورت تجمیعی حل کند. یکی از مشکلاتی که شرکتهای دانشبنیان در کشور ما دارند، عدم‌احساس نیاز به همکاری با یکدیگر بوده است. شرکتهای دانشبنیان هم ریسک اجرای پروژه‌‌‌‌‌‌های معدنی را قبول نمی‌کنند زیرا این پروژه‌‌‌‌‌‌های کوچک برای آنها به‌صرفه نیست. حالا ایمیدرو قرار است این نیاز را به‌صورت تجمیعی اعلام کند و با این عمل، قیمت تمام‌شده هم کاهش می‌‌‌‌‌‌یابد؛ زیرا شرکت دانشبنیان مجبور است در رقابت با شرکتهای مشابه خارجی رقابت کند. «ستاد توسعه فناوری‌های اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی» هم منابع بزرگ و جدی مالی دارد که قرار است آن را در همین پروژه تفاهمنامه به سمت هوشمندسازی معادن هدایت کند. هم ستاد و هم وزارت اطلاعات و ارتباطات بر همکاری شرکتهای بزرگ با مجموعه‌‌‌‌‌‌های دانشبنیان تاکید دارند. این دو مجموعه تعهد دادند که مجموعه‌‌‌‌‌‌های دانشبنیان را مورد ارزیابی عمیق قرار دهند و به‌جز آن ریسک این همکاری را هم تضمین کردند، یعنی اگر شرکتی در همکاری با مجموعه دانشبنیان بررسی و تضمین شد، چنانچه دچار زیان شود، این دو مجموعه ضمانت می‌کنند که این ضرر را به آن شرکت باز‌‌‌‌‌‌گردانند. به‌جز این هم قرار است اقدام به تشکیل کنسرسیوم شود. این دو تعهد برای شرکتهای بزرگ بسیار مهم است. در همه این سالها، بزرگترین مانع همکاری مجموعه‌‌‌‌‌‌های دانشبنیان و شرکتهای بزرگ همین احتمال ریسک بوده که شرکت‌ها را ناچار می‌کند با احتیاط بیشتری تصمیم بگیرند، به‌همین‌دلیل ستاد و وزارت ارتباطات این بخش را بر عهده گرفتند. یکی دیگر از تعهدات وزارت صمت، این بود که پروانه بهرهبرداری را مشروط بر دانشبنیان شدن شرکتهای معدنی کند، یعنی وزارت صمت و معاونت معدنی این وزارتخانه در صورتی به متقاضیان، پروانه کار در معادن را می‌دهد که دانشبنیان شده باشند یا برنامه‌ای برای حرکت به سمت دانش‌بنیان‌شدن داشته باشند. وزارت صمت در واقع تعهد داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌است که ابزارهای تمدید پروانه را مشروط بر هوشمندسازی شرکت‌ها می‌کند.
این تفاهمنامه قرار است چه زمانی و چگونه اجرا شود؟
همه این پنج مجموعه قرار است ابزارها را به کنسرسیومهای تحقیق و توسعه بزرگ ملی هدایت کنند. همچنین قرار است ریسک اتصال شرکتهای بزرگ و مجتمع‌‌‌‌‌‌های دانشبنیان را کاهش دهند. برخی از فناوری‌‌‌‌‌‌ها هنوز نیاز به‌کار دارند؛ به همین دلیل مقرر شده که ما در شهر تهران یک مرکز تحقیق و توسعه تاسیس کنیم که هم دانشگاه و هم شرکت‌ها به‌طور متمرکز بر این فعالیت‌‌‌‌‌‌ها تمرکز کنند. ما در برخی از موارد ممکن است در دانش فنی هنوز به آن پختگی لازم نرسیده باشیم. هرقدر هم در دو سال بخواهیم تلاش کنیم، ممکن است در زمان موردنظر به پختگی لازم در برخی موارد نرسیم، بنابراین به سمتی رفتیم که به‌طور موقت متخصص خارجی به کشور دعوت کنیم و آنها به بخش داخلی ما کمک کنند و هنگامی که خارج شدند فناوری خود را به کشور انتقال دهند. در چهار حوزه اکتشاف، فرآوری، بهره‌‌‌‌‌‌وری و ایمنی پرسنل و خط تولید قرار است از متخصصان دعوت کنیم.
متخصصان خارجی که قرار است به کشور دعوت شوند از کدام مبدا انتخاب شدند؟
مبدا این متخصصان با توجه به زمینه همکاری ممکن است متفاوت باشند. متخصص‌‌‌‌‌‌ها باید در وهله اول حاضر باشند با ما همکاری لازم را انجام دهند. متخصصان موردنظر ما عموما بازنشستگان شرکتهای خارجی هستند که دیگر مالکیت و وابستگی فکری خاصی به کشورهای دیگر ندارند. ما به‌طور خاص از چین، هند و کشورهای اروپای شرقی که حاضر به همکاری با ایران هستند، درخواست کرده‌‌‌‌‌‌ایم، ضمن اینکه ایران در این کشورها دفاتر انتقال فناوری دارد و به همین دلیل می‌توانیم و قرار است از این متخصصان استفاده کنیم. در برخی موارد هم قرار است از ایرانی‌‌‌‌‌‌های متخصص که خارج از کشور زندگی می‌کنند کمک بگیریم. همچنین ما بیش از ۴۰۰هزار سرمایه دانشی انسانی در خارج از کشور داریم که رئیس‌جمهور هم تاکید زیادی بر بهره‌‌‌‌‌‌گیری از دانش آنان داشته‌‌‌‌‌‌است. می‌‌‌‌‌‌خواهیم از متخصصانی بهره بگیریم که در زمینه هوش‌مصنوعی در معنای عام و به‌طور خاص در معادن همکاری کرده‌‌‌‌‌‌اند. معاونت بین‌‌‌‌‌‌المللی فناوری و دفتر مرکز همکاری‌‌‌‌‌‌های تحول و پیشرفت ریاست‌جمهوری بازوهای ما در به‌کارگیری مهندسان و متخصصان خارجی چینی، هندی و اروپای‌شرقی و همچنین ایرانیان فناور در خارج از کشور هستند.
در تفاهمنامه ذکر شده که بنگاه‌های اقتصادی معدنی با ابزارهایی مانند تشویق، به همکاری در این تفاهمنامه ترغیب می‌شوند. تشویق در نظر گرفته‌شده در این تفاهمنامه مشخص شده است؟
اصل تشویق همان گارانتی ریسکی است که ستاد و وزارت ارتباطات، آن را تضمین کرده‌‌‌‌‌‌اند. این عمل، اعتماد شرکتهای بزرگ را حتما جلب می‌کند، زیرا با چنین نگاهی شرکتهای بزرگ متوجه می‌شوند که مجموعهها در وهله اول ارزیابی و پس از آن کنسرسیوم شده‌‌‌‌‌‌اند. مجموعه‌‌‌‌‌‌های دانشبنیان پیشنهادی، مجموعه‌‌‌‌‌‌های توانمندی هستند که می‌توانند بدون ریسک این کار را به سرانجام برسانند. برخی مواقع انگیزه اصلی برای معدنکاران این است که وزارت صمت، تمدید پرونده بهرهبرداری از معادن را به هوشمندسازی آنان مشروط کرده است. این ابزارهای سیاستگذاری است که دولت از آن استفاده کرده است. اگر معدنی دست به هوشمندسازی زد، دولت هم با رفع موانع، ادامه فعالیت برای این معدن را تسهیل می‌کند. دولت، وزارت صمت و ایمیدرو بیشترین ورود را از همین دریچه و با استفاده از همین ابزار داشته‌‌‌‌‌‌اند.
بستر اینترنت پرسرعت ۵G که برای این برنامه نیاز است چگونه تامین می‌شود؟
این مساله جزو تعهدات وزارت ارتباطات است؛ زیرا زیرساخت‌های زیادی لازم دارد. این وزارتخانه از طریق شرکت‌هایی که دارد این بستر را فراهم می‌کند.
معدن‌کاری دیجیتال چه مزیت‌‌‌‌‌‌هایی دارد؟
معدن‌کاری دیجیتال، به‌طور خاص در حوزه‌‌‌‌‌‌های اکتشاف، استخراج و فرآوری، تحولات عظیمی ایجاد می‌کند. قرار است با این عملیات، اکتشاف ما هوشمندسازی شود. می‌‌‌‌‌‌خواهیم از تصاویر ماهواره‌‌‌‌‌‌ای برای بررسی بهتر در زمینه‌‌‌‌‌‌های متفاوت استفاده کنیم. حتی قرار است از بلاک‌‌‌‌‌‌چین برای شفافیت بیشتر لایه‌‌‌‌‌‌های اکتشافی استفاده کنیم. اتوماسیون ناوگان و پیش‌بینی خرابی و تعمیرات ماشین‌‌‌‌‌‌آلات به معادن ما اضافه می‌شوند و همین قدرت زیادی به معادن می‌دهد؛ زیرا دقیقا می‌‌‌‌‌‌دانیم یک ماشین درست در چه زمانی دچار مشکل می‌شود و از آسیب به خط تولید جلوگیری می‌شود. مدیریت زمان توقف و سنسورهای حساس برای افزایش بهره‌‌‌‌‌‌وری و همچنین ایمنی وارد معدن‌کاری می‌شود و به‌جز همه این‌‌‌‌‌‌ها در زمینه انرژی می‌توانیم بسیار حساب شده‌‌‌‌‌‌تر و با صرفه‌‌‌‌‌‌جویی عمل کنیم. همه این‌‌‌‌‌‌ها مواردی است که با اجرایی‌شدن این تفاهمنامه قرار است به بخش معدن ما اضافه شود تا شاهد توسعه و افزایش بهره‌‌‌‌‌‌وری هرچه بیشتر در این حوزه و بخش باشیم.
