در صد و دهمین نشست شورای گفتوگو چه گذشت؟
اخطار تعیین‌تکلیف تنظیمگر برق
در نهایت اواخر بهمن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ماه سال۱۳۹۹، لایحه تاسیس نهاد مستقل تنظیمگر برق تصویب شد، پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، وزارت نیرو پیشنهادی مبنی‌بر درخواست استرداد این لایحه را به هیات‌وزیران داد؛ پیشنهادی که مورد موافقت وزارت اقتصاد قرار نگرفت. به گفته احسان خاندوزی، همان زمان وزارتخانه متبوعش، با استرداد این لایحه مخالف و معتقد بود با اعمال برخی اصلاحات، این لایحه قابلیت تصویب و اجرا را دارد، اما در نهایت هیات‌وزیران، اواخر شهریورماه سال۱۴۰۰ با پیشنهاد وزارت نیرو مبنی‌بر بازپس‌‌‌‌‌‌‌گیری این لایحه موافقت کرد.
حال بعد از گذشت ۱۰ماه، مجموعه تحت‌اختیار علی‌اکبر محرابیان، نتوانسته این اصلاحات را نهایی کند؛ موضوعی که از نگاه فعالان اقتصادی باعث شد اصلاحات صنعت برق به تعویق بیفتد و مشکلاتی نظیر خاموشی، ارزان‌فروشی و خام‌فروشی پابرجا باشد. این نگاه را پژوهشگران مجمع تشخیص مصلحت‌نظام و پژوهشگران مجلس نیز تایید می‌کنند؛ موضوعی که «دنیای‌اقتصاد» در چند گزارش مبسوط پیش‌تر به آن پرداخته بود. این مبحث اخیرا در نشست شورای گفت‌وگوی دولت و بخش‌خصوصی نیز مطرح شد. در این راستا، اخیرا به‌دنبال گلایه بخش‌خصوصی در مورد وضعیت نابسامان صنعت برق، رئیس شورای گفتوگو، به وزارت نیرو اعلام کرد که ظرف مدت ۱۵ روز آینده باید اصلاحات مدنظر خود را روی لایحه نهاد مستقل تنظیمگر صنعت برق اعمال کند؛ در غیر این‌صورت وزارت اقتصاد وارد عمل می‌شود. به باور خاندوزی، بخش زیادی از مشکلات ناشی از نبود نهاد تنظیم‌‌‌‌‌‌‌گری است که بتواند به‌‌‌‌‌‌‌صورت مستقل تصمیم‌گیری کند. تاسیس تنظیمگر از آن جهت برای صنعت برق مهم است که می‌توان با کمک این رگولاتور، دو عدم‌تعادل جدی این بخش یعنی «قیمت فروش یا عرضه برق» و «کم و کیف ورود و خروج سرمایه به این بخش» را که مدت‌‌‌‌‌‌‌هاست در اختیار دولت است، حل و فصل کرد. موضوعاتی که از نظر حسین سلاح‌‌‌‌‌‌‌ورزی، نایبرئیس اتاق ایران به‌رغم اینکه سال‌هاست تولید سایر صنایع را تهدید می‌کنند، تکراری شده و لاینحل باقی‌مانده‌‌‌‌‌‌‌اند.
نایبرئیس شورای گفت‌وگوی دولت و بخش‌خصوصی در این نشست بی‌‌‌‌‌‌‌برنامگی دولت در حوزه صنعت برق و بی‌‌‌‌‌‌‌توجهی به راهکارهایی که سال‌هاست از سوی تشکل‌های این صنعت ارائه می‌شود را ناشی از نبود نهاد تنظیمگر مستقل در صنعت برق دانست و تدوین نقشه‌راهی جامع برای صنعت برق به‌منظور رهایی سایر صنایع از معضلات تامین انرژی در فواصل مختلف سال و استفاده از انواع ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌های قانون به‌منظور تامین امنیت سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری در این بخش را از جمله دیگر نیازهای این صنعت عنوان کرد.
در این نشست وزیر اقتصاد درخصوص تعیین‌تکلیف تهاتر بدهی نیروگاهها به صندوق توسعه ملی دستوراتی داد. رئیس شورای گفتوگو گفت: درباره تهاتر بدهی نیروگاهها به صندوق توسعه ملی و تهاتر نفت با بدهی‌‌‌‌‌‌‌های دولت به تولیدکنندگان باید کمیته‌‌‌‌‌‌‌ای تشکیل شود تا درخصوص این مباحث راهکارها و نظرات خود را اعلام کنند و در نهایت هر دوی این موضوعات تا پایان تیرماه تعیین‌تکلیف شوند. بیش از ۶سال‌است که موضوع تسویه بدهی فعالان صنعت برق مطرح است؛ اما هنوز به نتیجه نرسیده است. امروز انباشته ارزی سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاران نیروگاهی به صندوق توسعه و مشکلات متعدد تولیدکنندگان برق تجدیدپذیر در دریافت مطالبات خود، دو مساله‌‌‌‌‌‌‌ای هستند که تولیدکنندگان برق با آن دست به‌گریبانند.
چالش بعدی فعالان اقتصادی، عدم‌جبران خسارت واحدها ناشی از قطعی برق است که باید براساس ماده۲۵ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار اتفاق می‌‌‌‌‌‌‌افتاد. براین اساس خاندوزی در این نشست اعلام کرد: درباره جبران خسارت قطعی برق واحدها نیز باید تا پایان تیرماه، دبیرخانه به کمک وزارت اقتصاد، برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی کنند. وی تاکید کرد: تاخیر در تامین برق برای اقتصاد هزینه‌‌‌‌‌‌‌ای دارد که اکنون از جیب بخش‌خصوصی می‌رود و باید این ارقام و اعداد مشخص، اعلام و جبران شود.
۸ نگرانی فعالان اقتصادی
در صدودهمین نشست شورای گفتوگو، رئیس مرکز بهبود کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار اتاق ایران به سوابق مصوبات قبلی جلسات شورای گفتوگو در بخش صنعت برق اشاره کرد. براساس اظهارات محسن عامری، در صدوچهارمین، صدوپنجمین و صدونهمین جلسات شورا این مساله بررسی شد؛ هرچند مصوبات هیچ‌‌‌‌‌‌‌یک از این جلسات تاکنون اجرایی نشده‌‌‌‌‌‌‌اند.
در ادامه مشکلات مربوط به بخش تولیدکنندگان، مصرف‌‌‌‌‌‌‌کنندگان، سازندگان و پیمانکاران فعال در صنعت برق و سطح کلان این صنعت موردتوجه قرار گرفت. رئیس مرکز بهبود کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار اتاق ایران در این‌باره گفت: بدهی انباشته ارزی سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاران نیروگاهی به صندوق توسعه و مشکلات متعدد تولیدکنندگان برق تجدیدپذیر در دریافت مطالبات خود دو مساله‌‌‌‌‌‌‌ای هستند که تولیدکنندگان برق با آن دست به گریبان هستند.
وی افزود: مصرف‌‌‌‌‌‌‌کنندگان برق نسبت به امنیت عرضه برق نگرانند، زیرا شاهد خاموشی‌‌‌‌‌‌‌های متعدد و بدون برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی متناسب با صنایع به‌رغم مشخص‌شدن اولویت خاموشی در مفاد ماده۲۵ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار هستند. بر اساس اظهارات عامری، عدم‌‌‌‌‌‌‌اصلاح و تنظیم قراردادهای شرکت‌های توزیع برق با واحدهای تولیدی (طبق مفاد ماده۲۵ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار و آیین‌‌‌‌‌‌‌نامه اجرایی آن) از دیگر مشکلاتی هستند که مصرف‌‌‌‌‌‌‌کنندگان با آنها مواجهند. وی افزود: در لیست نگرانی‌های مصرف‌‌‌‌‌‌‌کنندگان، موضوع حراست و جلوگیری از سرقت تجهیزات منصوبه و لوازم اندازه‌‌‌‌‌‌‌گیری در داخل پست نیز قرار دارد. در ضمن عدم‌ایجاد نهاد تنظیمگر بخش برق به‌رغم وجود مصوبات و قوانین مربوطه مهم‌ترین مساله‌‌‌‌‌‌‌ای است که در سطح کلان، وجود دارد و مشکلات بسیاری را ایجاد می‌کند. وی همچنین از گلایه سازندگان و پیمانکاران فعال در صنعت برق به‌دنبال تاخیرهای طولانی در پرداخت مطالبات بخش‌خصوصی (پس از اجرای تعهدات و بدون جبران خسارت دیرکرد)، سخن گفت و افزود: آنها همچنین نسبت به کاهش سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری در صنعت برق و افت ظرفیت تولیدی فعالان اقتصادی و نظام قراردادی یک‌‌‌‌‌‌‌طرفه در کنار تحمیل ریسک‌‌‌‌‌‌‌های ناشی از تغییر قیمت مواداولیه و تجهیزات به پیمانکاران و تولیدکنندگان تجهیزات گلایه دارند.
رئیس مرکز بهبود کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار در ادامه به اهمیت صنعت برق در برنامه ششم توسعه و ماده۶ قانون حمایت از صنعت برق کشور اشاره و تاکید کرد: متاسفانه تا به امروز ردیف بودجه‌‌‌‌‌‌‌ای برای جبران مابه‌‌‌‌‌‌‌التفاوت قیمت فروش تکلیفی برق در نظر گرفته نشده، از ۲۵هزار مگاوات افزایش توان در طول برنامه تنها نیمی از آن قابل‌تحقق است و تنها ۱۵ تا ۲۰درصد از اهداف مدنظر برنامه درباره افزایش ظرفیت انرژی‌‌‌‌‌‌‌های تجدیدپذیر تحقق یافته است.
انتقاد رئیس اتاق ایران
در این نشست، عدم‌مشارکت مستمر و منظم تعدادی از اعضای شورای گفتوگو که به نمایندگی از دولت باید در جلسات حضور داشته باشند از سوی رئیس اتاق ایران مورد انتقاد قرار گرفت. غلامحسین شافعی با بیان اینکه طبق برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی قرار بود متناسب با وضعیت صنعت برق و دستور این نشست که به چالش‌های این حوزه مربوط می‌‌‌‌‌‌‌شد، وزیر نیرو نیز حضور پیدا می‌‌‌‌‌‌‌کرد، گفت: متاسفانه ایشان به دلیل هم‌‌‌‌‌‌‌زمانی نشست شورا با جلسه دیگری، نتوانستند در شورای گفتوگو حضور پیدا کنند. وی همچنین به دیدار اعضای هیات‌رئیسه با رئیس‌‌‌‌‌‌‌جمهور و تاکید بر اجرای قانون مصوب مجلس مبنی‌بر حضور منظم اعضای شورای گفتوگو در این جلسه، اشاره کرد و گفت: اعضای شورا از طرف دولت در جلسات مشارکت فعالی ندارند و این موضوع مورد‌انتقاد بخش‌خصوصی است. شافعی در ادامه به موضوع جلسه که رسیدگی به چالش‌های صنعت برق بود، اشاره کرد و افزود: متاسفانه هرسال با شرایط سخت‌‌‌‌‌‌‌تری در این حوزه مواجه بوده و شاهد تکرار مشکلات هستیم. بخش‌خصوصی برای مقابله با این مشکلات راه‌‌‌‌‌‌‌حل دارد و به‌‌‌‌‌‌‌صورت مکتوب هم موضوعات را در اختیار دولت قرار داده است؛ اما تاکنون موردتوجه قرار نگرفته‌‌‌‌‌‌‌اند.
چرا قانون اجرا نشد؟
حمیدرضا حاجی‌‌‌‌‌‌‌بابایی، نماینده مجلس و عضو شورای گفتوگو با بیان این مطلب که اگر پیش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌های موردتوجه در قانون برنامه ششم توسعه و دیگر مصوبات قانونی، اجرا می‌‌‌‌‌‌‌شد، صنعت برق با شرایط موجود روبه‌‌‌‌‌‌‌رو نمی‌‌‌‌‌‌‌شد، گفت: سوال این است که چرا قانون به اجرا نرسیده است؟ در قانون حتی پیش‌بینی شده که درباره قطعی برق‌‌‌‌‌‌‌ها چگونه تصمیم گرفته شود، بنابراین مجلس آمادگی کافی برای مقابله با شرایط را دارد؛ فقط باید در اجرا مصمم‌‌‌‌‌‌‌تر عمل کنیم.
در این نشست شمس‌‌‌‌‌‌‌الدین حسینی، رئیس کمیسیون جهش تولید مجلس و عضو شورای گفتوگو با نگاه به سفرهای استانی خود و بازدید از واحدهای تولیدی که به‌‌‌‌‌‌‌اجبار با یک روز خاموشی مواجه هستند، شرایط حاکم بر تولید را نگران‌‌‌‌‌‌‌کننده توصیف کرد و گفت: باید برای جبران خسارتی که به دلیل قطعی برق بر تولید مترتب می‌شود، فکری کرد. بر اساس اظهارات وی نهاد دولت در پرداخت بدهی خود به بنگاه‌های تولیدکننده برق کوتاهی کرده و باید برای این مساله چاره‌‌‌‌‌‌‌ای بیندیشد. اگر بنگاه‌ها نتوانستند مطالبات خود به صندوق توسعه ملی را بپردازند به این دلیل است که مطالباتشان از طرف دولت پرداخت نشده است. محمدجواد عسگری، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس میزان تولید و مصرف برق در کشور را موردتوجه قرار داد و ترسیم نقشه‌راه در این حوزه برای تدوین برنامه هفتم توسعه را ضروری خواند و گفت: تولید نیروگاه‌‌‌‌‌‌‌های برق‌‌‌‌‌‌‌آبی به دلیل نبود آب کافی پشت سدها دچار چالش شده است. باید برای این بخش فکری کرد. از طرفی امنیت سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری در صنعت برق دچار خدشه شده و با بوروکراسی اداری موجود، شرایط سخت‌‌‌‌‌‌‌تر و پیچیده‌‌‌‌‌‌‌تر شده است. وی از بی‌‌‌‌‌‌‌برنامگی در این بخش انتقاد کرد و ادامه داد: امنیت غذایی، بحث بسیار مهم و اساسی است. در حال‌حاضر به دلیل تنش‌های منطقه‌‌‌‌‌‌‌ای و جنگ روسیه و اوکراین، امنیت غذایی غیرقابل پیش‌بینی شده و نگرانی‌ها نسبت به قحطی جهانی افزایش پیدا کرده است. متاسفانه در حال‌حاضر تنش‌های حوزه انرژی، صنایع و تولید مواد غذایی را تهدید می‌کند.
عسگری اعلام آمادگی کرد که با همیاری وزارت نیرو و وزارت کشاورزی به همت اتاق ایران و اتاق تعاون، جلسه‌‌‌‌‌‌‌ای در کمیسیون کشاورزی مجلس برگزار و نقشه‌راهی برای آینده تدوین شود. وی گفت: تامین امنیت سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری برای تولید انواع انرژی موضوعی بود که به جد از سوی رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس موردتوجه قرار گرفت.
اختلاف‌‌‌‌‌‌‌نظرها
آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران نیز درباره ایجاد نهاد تنظیمگر و لایحه‌‌‌‌‌‌‌ای که به همین منظور تهیه شد، گفت: همه آنچه لازم بود را دنبال کردیم و تنها اختلاف‌‌‌‌‌‌‌نظر موجود درباره این نهاد در ۶ سال‌پیش به محل دبیرخانه آن مربوط بود. وزارت نیرو تاکید دارد که دبیرخانه این نهاد تنظیمگر در وزارتخانه باشد که از نظر بخش‌خصوصی منطقی نیست.
این فعال اقتصادی با تاکید بر اهمیت فعال‌شدن شورای‌عالی انرژی پیشنهاد داد: با توجه به اجرایی‌نشدن ماده ۱۲ قانون تولید رفع موانع تولیدرقابت‌‌‌‌‌‌‌پذیر که ناشی از شیوه نامناسب اتخاذ شده در قانون درباره استفاده از منابع حاصل از صرفه‌‌‌‌‌‌‌جویی و سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری از این طریق است، می‌توان از اوراق سلف انرژی استفاده کرد. جزئیات این طرح آماده‌است و می‌توانیم آن را در اختیار دولت و نمایندگان مجلس قرار دهیم.
نگران نباشید
محسن بختیار، معاون وزیر نیرو به تامین‌مالی برای ایجاد ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌های جدید تولید برق اشاره کرد و گفت: با کمک صندوق توسعه ملی از سال۹۱ بخشی از تامین‌های موردنیاز انجام‌شده اما مدتی است که استفاده از این ظرفیت امکان‌پذیر نیست. ظرفیت دیگر برای تامین‌مالی این بخش، ماده۱۲ قانون رفع موانع تولید است که تاکنون کمتر مورد‌استفاده قرار گرفته است. البته به‌‌‌‌‌‌‌تازگی تصویب کردیم به کمک همین ماده‌‌‌‌‌‌‌قانونی بخشی از نیاز صنعت به برق تامین شود. به اعتقاد وی فعال‌کردن بورس انرژی و ایجاد ارتباط بین تولیدکننده و مصرف‌‌‌‌‌‌‌کننده راه‌‌‌‌‌‌‌حل دیگری است که قابلیت استفاده دارد. معاون وزارت نیرو تاکید کرد: درباره نهاد تنظیمگر هم وزارت نیرو پیش‌‌‌‌‌‌‌قدم شد و لایحه‌‌‌‌‌‌‌ای در این‌باره تهیه و به مجلس ارسال کرد. البته وزارت نیرو در دولت جدید لایحه را پس‌گرفت تا اصلاحاتی روی آن اعمال و مجددا به مجلس تقدیم کند.
در این نشست مهدی نیازی، معاون وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز از برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی برای مدیریت مصرف انرژی در ابتدای سال با همکاری وزارت نیرو خبر داد و گفت: درباره برخی اظهارنظرها مبنی‌بر مشکلات موجود در روند تولید سیمان، اطلاع‌‌‌‌‌‌‌رسانی لازم در این‌باره با کلیه صنایع شده بود. تولید واحدهای سیمان را در ساعات شب بدون محدودیت داریم و تنها محدودیت در تامین انرژی موردنیاز به ساعات روز برمی‌‌‌‌‌‌‌گردد و ازنظر مدیریت و تنظیم‌بازار سیمان مشکلی نخواهیم داشت.
انتقاد دادستانی
سعید عمرانی، معاون دادستان کل کشور، از عدم‌حضور وزیر نیرو در این جلسه انتقاد کرد و گفتاردرمانی در شرایط کنونی را ناکافی دانست و با نگاهی به دغدغه‌‌‌‌‌‌‌های تولیدکنندگان از رئیس شورای گفتوگو خواست که متناسب با وضعیت، راهکار مناسبی اتخاذ و اجرایی کند. به اعتقاد وی این مسائل از گذشته وجود داشته و راهکارها هم از همان زمان توسط تشکل‌‌‌‌‌‌‌ها تصریح شده؛ اما به هر دلیل به اجرا نرسیدند. حال انتظار می‌رود به کمک همین بخش‌خصوصی که پای‌‌‌‌‌‌‌کار است، مشکلات را برطرف کرد.
دو پیشنهاد بخش خصوصی
در این نشست رئیس مرکز بهبود کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار اتاق ایران پیشنهادهای دبیرخانه شورای گفتوگو برای اصلاح صنعت برق کشور را در دو بخش کوتاه‌‌‌‌‌‌‌مدت و بلندمدت موردتوجه قرار داد.
بر اساس اظهارات وی لازم است در کوتاه‌‌‌‌‌‌‌مدت برای جبران هزینه تمام‌‌‌‌‌‌‌شده برق، متوسط قیمت فروش برق با شیب تدریجی سالانه افزایش پیداکند. درضمن از منابع مالی دولت برای تامین‌مالی پروژه‌‌‌‌‌‌‌های اولویت‌‌‌‌‌‌‌دار و استراتژیک صنعت برق اقدام شود. این دبیرخانه پیشنهاد داد؛ در مورد کنترل مصرف و تقاضا به‌‌‌‌‌‌‌ویژه در زمان پیک مصرف و کاهش تلفات به ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌های موجود در قوانین بهینه‌‌‌‌‌‌‌سازی توجه شود. پیشنهاد بعدی این دبیرخانه، تنزل بدهی‌‌‌‌‌‌‌های دولت به بخش‌خصوصی با نرخ مناسب و منصفانه است. به گفته عامری ابلاغ دستورالعمل‌های مناسب برای اصلاح قراردادهای جاری و عدم‌تحمیل هزینه‌‌‌‌‌‌‌های یک‌‌‌‌‌‌‌جانبه بر پیمانکاران پیشنهاد دیگر بخش‌خصوصی است.
رئیس مرکز بهبود کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار اتاق ایران افزود: برای بلندمدت بخش‌خصوصی پیشنهاد دارد، شورای‌عالی انرژی فعال شود. درضمن اصلاح نظام حکمرانی انرژی در کنار تهیه ابزار مالی مناسب برای پوشش‌ریسک سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری در صنعت برق رخ دهد. وی ادامه داد: رفع مشکل تسهیلات‌گیرندگان ارزی نیروگاهی از صندوق توسعه ملی از طریق تعیین منابع لازم در بودجه‌‌‌‌‌‌‌های سنواتی برای پرداخت مابه‌‌‌‌‌‌‌التفاوت نرخ ارز برای این تسهیلات‌گیرندگان یا سایر روش‌های پرداخت که به‌‌‌‌‌‌‌اتفاق دو طرف باشد؛ پیشنهاد بعدی ماست.
عامری همچنین در این نشست جلوگیری از ایجاد بدهی‌‌‌‌‌‌‌های بدون سررسید در نظام قراردادی با فعالان صنعت برق و در نهایت حمایت از حضور بخش‌خصوصی در تجارت برق را پیشنهاد داد. به باور رئیس مرکز بهبود کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار اتاق ایران لازم است در بخش تولید، رفع مشکل بدهی ارزی سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاران نیروگاهی به صندوق توسعه ملی رخ دهد. درضمن در بخش مصرف‌‌‌‌‌‌‌کنندگان، خروج صنایع از اولویت خاموشی و در مواقع اضطرار انجام خاموشی برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی شده با صنایع باید در دستور کار قرار گیرد.
وی افزود: اصلاح و تنظیم قراردادهای شرکت‌های توزیع برق با واحدهای تولیدی (با لحاظ مفاد ماده۲۵ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌‌‌‌‌‌‌وکار) باید در اولویت برنامه‌‌‌‌‌‌‌ها قرار گیرد. درضمن باید آیین‌‌‌‌‌‌‌نامه اجرایی آن و در بخش مدیریت کلان صنعت، تسریع در ایجاد نهاد تنظیمگر بخش برق در دستور کار باشد.
