«دنیای‌اقتصاد» گزارش شامخ را بررسی کرد
خروج موقت صنعت از کما؟
تولید در آخرین ماه تابستان از رکود خارج شد. شامخ کل صنعت در حالی در بیست و چهارمین گزارش شاخص مدیران خرید 12پله صعود کرد و به عدد66/ 57 رسیده که به نظر می‌رسد بخش تولید کشور از شوک خارج شده و مسیر قبلی خود در ابتدای سال را در پیش گرفته است. این شوک که ناشی از فشار بی‌‌‌برقی، افزایش نرخ ارز و اتفاقات سیاسی بود، در فاصله خرداد، تیر و مرداد 1400 اثر سوئی روی تولید صنعتی کشور در 12 رشته اصلی گذاشت و تولید را به رکود برد. نتایج گزارش شامخ صنعت در شهریور 1400 نشان می‌دهد مقدار تولید کل صنعت با 21 پله افزایش به بیشترین مقدار خود طی 4ماه اخیر رسیده است. با وجود این افزایش قابل‌توجه، اثر تورم روی صنایع و بخش تولید همچنان آزاردهنده است.
صنعت با اینکه از رکود خارج شده اما همچنان شرایطی را تجربه می‌کند که با رونق فاصله دارد. این موضوع از دریچه شاخص کل صنعت و جزئیات آن قابل فهم است. برای نمونه شامخ صنعت در بخش‌‌‌هایی نظیر «سرعت انجام و تحویل سفارش‌ها»، «میزان سفارش‌های جدید مشتریان»، «موجودی مواد اولیه خریداری شده» و «میزان فروش محصولات» به بیشترین مقدار خود از خرداد 1400 رسیده است. طبق این گزارش صنایع کشور در شهریور 1400 از نظر «میزان صادرات» رکورد زده و به بالاترین سطح ممکن در این حوزه دست یافته‌‌‌اند. با این حال عدد شاخص کل فاصله چندانی با نرخ میانگین شاخص یعنی عدد 50 ندارد و از بهترین نرخ شامخ صنعت که در اردیبهشت1400 محقق شد، بیشتر نیست. بر این مبنا می‌توان ادعا کرد وضعیت کنونی صنعت و اقتصاد غیررکودی است. «دنیای‌اقتصاد» در حاشیه گزارش قبلی شامخ، ضمن تحلیل وضعیت صنعت از پایان موقت رکود بخش تولید خبر داده بود. جهش 23 واحدی شامخ کل صنعت خودرو در بین 12 صنعت مختلف حکایت از بازگشت این بخش مهم از اقتصاد ایران به دوره رونق تولید دارد. با این حال مشکلات بسیاری پیش روی این صنعت و سایر بنگاههای تولیدی است که ادامه جهش را تهدید می‌کند. در گزارش پیشین شامخ رفع بی‌‌‌برقی یکی از عوامل پایان رکود تولید عنوان شده بود. شواهد موجود نشان می‌دهد با از بین رفتن این مساله، نرخ مصرف حامل‌‌‌های انرژی در صنعت، به سطح قبلی خود در خرداد 1400 برگشته است. موضوعی که از غلبه صنعت بر شوک بی‌‌‌برقی حکایت دارد. بررسی نرخ انتظارات تولید در ماه آینده نیز نشان می‌دهد احتمالا سطح شامخ صنعت در مهر1400 همچنان بالاتر از نرخ میانگین 50 خواهد بود هرچند مشکل کمبود مواد اولیه موضوعی است که برای بخش صنعت لاینحل باقی مانده است. بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های اتاق ایران که به بررسی شامخ کل اقتصاد ایران پرداخته، نشان‌‌‌دهنده رشد 9واحدی شاخص کل اقتصاد کشور است. بهبود 17پله‌‌‌ای میزان فعالیت‌های کسب و کار دیگر شاهد بازگشت رونق به بازار است. رونقی که از ناحیه کاهش مصرف خریداران و افزایش قیمت‌ها تاثیر آن محدود شده است. افزایش شاخص صادرات کالا و خدمات تا سطح 74/ 48 گویای بهبود وضعیت کلی کشور از نقطه نظر فروش محصول به خریداران خارجی است. رقم خوردن نرخ 64/ 57 برای میزان فروش کالا که در 6ماهه اخیر بی‌‌‌سابقه بوده و بهترین شاهد برای بازگشت رونق نسبی به بازار است. با این حال این عدد همچنان به مرز نزدیک بوده و بخشی از آن نیز شاید به دلیل تعطیلات کرونایی و به تعویق افتادن خرید از سوی معامله‌‌‌کنندگان بوده است. انقباض در سرعت تحویل سفارش‌های در کنار توقف در نرخ استخدام و بهکارگیری نیروی انسانی، دیگر موردی است که نشانه ابهام در چشم‌‌‌انداز پیش رو و حرکت توام با احتیاط واحدهای تولیدی است. از آنجا که نرخ مصرف حامل‌‌‌های انرژی بعد از یک دوره سقوط و سپس صعود هنوز به سطح قبل از خاموشی‌‌‌ها بازنگشته، این مورد نیز گویای وضعیت خاص حاکم بر بنگاهی‌‌‌های اقتصادی ایران است.
با اینکه احیای شامخ کل اقتصاد خبر خوشایندی است اما افزایش امیدواری به رونق اقتصاد و بهبود تولید همه آنچه در شهریور در بخش‌‌‌های اقتصاد و صنعت گزارش شده را نشان نمی‌‌‌دهد. شواهد ارائه شده در بیست و چهارمین گزارش شاخص مدیران خرید نشان می‌دهد فعالان اقتصادی همچنان با مشکلات زیادی اعم از افزایش شدید قیمت‌های مواد اولیه و لوازم موردنیاز و مشکل تامین آن، کمبود شدید نقدینگی و بی‌‌‌ثباتی شدید نرخ ارز و کاهش تقاضای مشتریان، دست‌‌‌وپنجه نرم می‌کنند. به‌‌‌طورکلی بر اساس نظرسنجی انجام شده از فعالان اقتصادی در شهریورماه وضعیت طبق پیش‌بینی محقق شده و شاخص مدیران خرید از حالت رکود شدید ۲ ماه اخیر خارج شده است. این یعنی اکثر فعالیت‌های کسب و کار، بعد از تعطیلات ناشی از پیک پنجم کووید-۱۹، فعالیت خود را مجدد از سر گرفتند. با اینکه انتظارات از فعالیت در ماه آینده در شامخ اقتصاد نزولی است اما سطح خود را نسبتا حفظ کرده که نشانه تداوم رونق نسبی در سطح اقتصاد ایران است.
مشکلات صنایع از زاویه نگاه شامخ
در صنایع مختلف، وضعیت تولید کیفیت متفاوتی داشته است. گزارش جدید شامخ نشان می‌دهد هزینه تولید و ادامه فعالیت در این بخش فشار زیادی روی واحدهای تولیدی وارد می‌کند و همین عامل، مزیت‌‌‌های صنعت در کشور را از بین می‌‌‌برد. برای نمونه افزایش شدید قیمت مواد اولیه توسط پتروشیمی‌‌‌ها، صنایع پایین‌‌‌دستی مانند لاستیک و پلاستیک را با هزینه بالای تولید روبه‌رو کرده به‌‌‌طوری که امکان رقابت در بازارهای صادراتی را از آنها گرفته و با ادامه این روند ممکن است بازار صادرات ایران در این حوزه به‌‌‌کلی از بین رود. در صنایع فلزی نیز افق دید بسیار کوتاه است. شامخ صنعت در شهریور1400 نشان می‌دهد افزایش شدید قیمت مواد اولیه و کمبود نقدینگی، افزایش قیمت حامل‌‌‌های انرژی، قابل پیش‌بینی نبودن قیمت مواد اولیه، در کنار دریافت مطالبات به‌‌‌صورت چک، بسیاری از تولیدکنندگان را با مشکل روبه‌رو کرده است. از آن سو در همین بخش مشکلات دیگری نیز وجود دارد که فعالان صنعتی آن را گزارش داده‌‌‌اند. افزایش قیمت حامل‌‌‌های انرژی از یک‌‌‌سو و افزایش قیمت مواد اولیه فولادی از سوی دیگر باعث شده تا قیمت تمام‌‌‌شده تولید بالا رود و توان رقابت در بازارهای صادراتی وجود نداشته باشد.
فعالان صنعت پوشاک و چرم اعلام کرده‌‌‌اند، مواد اولیه داخلی با افزایش قیمت بالایی همراه بوده ضمن اینکه نقدینگی و تقاضا پایین است. از سوی دیگر صادرکنندگان در صنایع پوشاک و چرم از عدم‌حمایت از صادرات گلایه کرده‌‌‌اند. موضوعی که در کنار اجبار صنعتگران به پایین آوردن قیمت‌ها به دلیل تقاضای اندک در بازار فشار زیادی را به واحدهای تولیدی وارد می‌کند. در صنایع شیمیایی هم فشار تورم گزارش شده است. فعالان این بخش اعلام کرده‌‌‌اند اخذ هزینه گزاف برای صدور مجوزها توسط سازمان غذا و دارو برای تولیدکنندگان آرایشی-بهداشتی در کنار مشکل شدید کمبود نقدینگی که در بین تولیدکنندگان صنایع داروسازی شایع است، تولید را با چالش‌های زیادی روبه‌رو کرده است. به طور کلی دو گزارش شامخ اقتصاد و شامخ صنعت از شروع مجدد فعالیت اکثر کسب و کارها پس از دو ماه محدودیت جدی در پیک پنجم کرونا حکایت دارد؛ اما همزمان مسائلی نظیر افزایش شدید قیمت مواد اولیه و لوازم موردنیاز تولید، نوسانات نرخ ارز، کمبود مواد اولیه، رشد قیمت کالا و خدمات و همچنین کمبود شدید نقدینگی در برخی از بنگاههای اقتصادی نیز به‌‌‌عنوان تهدیدهای تولید باقی مانده است.
حال اقتصاد چطور است؟
طبق نظرسنجی انجام شده از بنگاههای اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید برای کل اقتصاد ایران در شهریورماه در سطح 55/ 55 بوده که نسبت به مردادماه که به سطح 59/ 46 محدود شده بود، افزایش قابل‌‌‌توجهی را نشان می‌دهد. دلیل عمده این افزایش شاخص و زیرشاخص‌‌‌های آن در شهریورماه شروع مجدد فعالیت اکثر کسب و کارها در کشور بعد از رکود شدید ۲ ماه اخیر بوده که عمدتا به دلیل تعطیلات ناشی از پیک پنجم کووید و شرایط سیاسی کشور محقق شده است. در شهریورماه عدد همه زیرشاخص‌‌‌های اصلی بالای ۵۰ ثبت شده‌‌‌اند. در این ماه شامخ بخش‌‌‌های خدمات، کشاورزی و صنعت نسبت به ماه قبل بهتر شده است. شاخص میزان فعالیت‌های کسب و کار در شهریورماه به سطح 64/ 57 رسیده که بیشترین مقدار طی ۴ ماه اخیر است. بازگشایی مجدد کسب و کارها بعد از پیک پنجم کووید-۱۹ در افزایش فعالیت‌ها تاثیرگذار بوده است.
شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان هم با رسیدن به نرخ 43/ 57 به بیشترین مقدار خود از ابتدای شروع طرح رسیده است. افزایش این شاخص هم که در بخش صنعت و خدمات و کشاورزی بوده بیشتر متاثر از شرایط بعد از رکود شدید دو ماه قبل و کمتر شدن تردید در تصمیم‌گیری مشتریان است.
شاخص میزان استخدام و بهکارگیری نیروی انسانی هم به سطح 65/ 52 رسیده که اندکی نسبت به مردادماه افزایش داشته و شیب آن اندکی نسبت به ماه قبل بیشتر شده است. افزایش این شاخص به‌رغم کاهش در بخش ساختمان ناشی از افزایش استخدام در بخش‌‌‌های خدمات، کشاورزی و صنعت است.
شاخص قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده هم کماکان بالاتر از 80 بوده و با نرخ 13/ 80 همچنان با شدت زیاد در حال افزایش است. از آنجا که شاخص قیمت مصرف‌کننده در شهریورماه به 1/ 351 رسیده، افزایشی محسوس در حد 9/ 3درصد را نسبت به ماه قبل نشان می‌دهد. این در حالی است که نرخ تورم ۱۲ ماهه منتهی به شهریورماه برای خانوارهای کشور تا رقم 8/ 45درصد افزایش داشته است. شاخص قیمت محصولات تولیدشده یا خدمات نیز در شهریور امسال به 52/ 62 رسیده که به معنای افزایش شدید قیمت مواد اولیه و لوازم موردنیاز با شیبی بیش از همیشه است. خبر بد اینکه، این رقم طی ۵ ماه اخیر بی‌‌‌سابقه است. شاخص میزان فروش کالاها و خدمات نیز به رقم 64/ 57 رسیده است. این شاخص طی ۲ ماه اخیر به‌‌‌شدت کاهش یافته بود اما حالا بیشترین مقدار خود را در ۶ ماه اخیر تجربه می‌کند.
تولید صنعتی به روایت مدیران خرید
بر اساس داده‌‌‌های به دست آمده از بنگاههای بخش صنعت، شاخص کل مدیران خرید صنعت در شهریورماه عدد 66/ 57 بوده است؛ رقمی که بعد از ۲ ماه پیاپی رکود فعالیت‌ها، روند بهبود در فعالیت‌های بخش صنعت را نشان می‌دهد گرچه همچنان حدود نیمی از شرکت‌کنندگان وضعیت را مانند ماه قبل ارزیابی کردند. در بین زیرشاخص‌‌‌های اصلی شاخص صنعت، فقط شاخص «موجودی مواد اولیه» عدد زیر ۵۰ را به ثبت رسانده و سایر زیرشاخص‌‌‌ها بالای ۵۰ بوده‌‌‌اند. در شهریورماه همه رشته فعالیت‌های صنعتی به‌‌‌جز صنایع نساجی و پوشاک و چرم، عدد شاخص کل صنعت بالای ۵۰ را ثبت کرده‌‌‌اند.
شاخص «مقدار تولید محصولات» در شهریورماه تا رقم 96/ 61 افزایش یافته است. این بالاترین مقداری است که این شاخص طی ۴ ماه اخیر به ثبت رسانده است. افزایش این شاخص به دلیل بازگشایی صنایع بعد از تعطیلات ناشی از پیک پنجم کرونا بوده است.
شاخص «میزان سفارش‌های جدید مشتریان» در شهریورماه هم تا 93/ 58 افزایش پیدا کرده که بازهم در ۴ ماه اخیر بی‌‌‌سابقه بوده است. البته فعالان اقتصادی با وجود این وضعیت، از کاهش قدرت خرید مشتریان و کمبود شدید نقدینگی رنج میبرند.
شاخص موجودی مواد اولیه در شهریورماه هم که پاشنه آشیل بخش تولید است، برای چهارمین ماه پیاپی روند کاهشی را به ثبت رسانده و با وجود افت شدت کاهش نسبت به ماههای قبل به عدد 75/ 48 رسیده است. شواهد موجود نشان می‌دهد افزایش شدید قیمت مواد اولیه و نوسانات نرخ ارز، دلیل اصلی کمبود مواد اولیه در بخش صنعت است. از سوی دیگر بسیاری از مواد اولیه داخلی با افزایش قیمت شدید همراه بوده‌‌‌اند. برخی از صنایع مانند پتروشیمی‌‌‌ها نیز قیمت فروش محصولات خود را به‌‌‌شدت افزایش داده‌‌‌اند که صنایع وابسته در تامین مواد اولیه داخلی با مشکل روبه‌رو شده‌‌‌اند. شاخص قیمت خرید مواد اولیه هم تا 73/ 79 بالا رفته و از روندی افزایشی خبر می‌دهد که ناشی از دو موضوع است: نخست، افزایش نرخ ارز و دوم، افزایش شدید قیمت مواد اولیه داخلی. در عین حال به علت کاهش سطح عمومی تقاضا و کمبود نقدینگی از سوی مشتریان، تولیدکنندگان، قیمت فروش محصولات تولید شده تا 07/ 56 کاهش یافته که این موضوع به هیچ وجه متناسب با افزایش قیمت مواد اولیه نبوده است.
شاخص میزان صادرات کالا هم با عبور از رقم 51واحد، طی ۶ ماه اخیر به بیشترین مقدار خود رسیده است. البته همزمان با وقوع این وضعیت، شاخص صادرات در صنایع لاستیک و پلاستیک، صنایع شیمیایی و پوشاک و چرم به‌‌‌شدت کاهش یافته که نشانه خوبی نیست. به اعتقاد فعالان این حوزه، افزایش شدید قیمت مواد اولیه توان رقابت با سایر کشورها را از بنگاههای صادرکننده داخلی گرفته است.
شاخص میزان فروش محصولات در شهریورماه به رقم 19/ 58 رسیده است؛ عددی که نسبت به ماههای تیر و مرداد خبر از افتی شدید دارد. تحلیل اتاق ایران از این وضعیت آن است که در نتیجه تعطیلات کرونایی و تغییرات فضای سیاسی کشور چنین وضعیتی حادث شده است. طبق آنچه گزارش شامخ در شهریور 1400 ادعا کرده، بسیاری از تولیدکنندگان از کمبود شدید نقدینگی شکایت دارند که آنها را در تامین مواد اولیه دچار مشکل کرده است. دیگر اینکه در شهریورماه شاخص میزان فروش محصولات به ترتیب در صنایع چوب، کاغذ و مبلمان بیشترین و در صنایع فلزی کمترین مقدار را داشته است.
