قاره سبز برای مواجهه بهتر با شوک‌های اقتصاد، سیاست صنعتی جدیدی تدوین می‌کند
نقشه واکسیناسیون صنایع اروپایی
تمرکز روی ایجاد اکوسیستمی که بتواند به راحتی در مقابل شوک‌های خارجی انعطاف‌پذیری خود را حفظ کند، یکی از اهداف مهمی است که پیوسته در جای‌جای سند به آن اشاره شده است. در عین حال سیاست صنعتی تازه اتحادیه اروپا نقشی چشمگیر در سبزتر شدن این منطقه از جهان خواهد داشت. هدف بزرگ اروپا این است که نخست در افق ۲۰۳۰ و سپس در ۲۰۵۰ به نقطه‌ای برسد که تولید کربن از چرخه رشد اقتصادی قاره حذف شود و رشد نیز بدون افت، به راه خود ادامه دهد.
تاکید نویسندگان این سند این است که با ایجاد تحول در زنجیره تامین صنعت اروپا، ضمن کربن‌زدایی مسیر را برای هوشمند شدن تولید و ایجاد ارزش افزوده بالاتر باز کنند. در ضمن با بهبود سطح بهره‌وری در صنایع که از طریق یک استراتژی دقیق رقابتی محقق می‌شود، استفاده از دو کالای مهم در جریان تولید یعنی انرژی و نیز منابع اعم از فولاد و مواد پتروشیمی کاهش یابد.
به این ترتیب می‌توان ادعا کرد اتحادیه اروپا پس از تجربه یک شوک و زمین‌گیر شدن بخشی از اهداف سیاستی مدنظر در حوزه صنعت، تلاش می‌کند با یک ارزیابی دقیق سند را دوباره تدوین کند. هدف عمده این سند نیز واکسیناسیون صنایع و بنگاه‌های اروپایی برای مقابله با بحران‌هایی است که اغلب غیرقابل پیش‌بینی هستند و به یکباره زمینه آب‌رفتن بخشی از درآمد خانوارها را ایجاد می‌کنند. سند تازه سیاست صنعتی اروپا که پیش‌تر در سال ۲۰۱۹ تنظیم شده بود، با ظهور پاندمی و مشکلات ناشی از شیوع کرونا به مشکل خورده است. حالا مقامات اتحادیه اروپا از طریق واحد CEPS در حال بازطراحی سیاست صنعتی این قاره هستند. سیاستی که در قالب یک بسته کامل برای بخش‌های تولید، تجارت، پرداخت و توزیع اهداف مشخص و چشم‌انداز دقیقی ترسیم می‌کند. هشت گروه عمده و بسیاری از انجمن‌های اروپایی در مسیر تدوین دوباره این سند به دانشگاه مشهور کینگز کالج و مرکز CEPS کمک خواهند کرد.
نحوه تحقق اهداف جدید صنعتی
برای تحقق اهداف، چه سیاست‌هایی تدوین شده یا در دست تدوین است؟ بررسی سند ۴۵صفحه‌ای سیاست صنعتی اتحادیه اروپا نشان می‌دهد برای نمونه کربن‌زدایی از تولید و سبز شدن محصولات کارخانه‌ای از طریق تحول در زنجیره تامین این تولید در داخل اتحادیه و خارج آن محقق خواهد شد.
در بخش بهبود رقابت‌پذیری نیز هسته مرکزی سیاست روی حمایت از حفظ کارآیی بازار است. پیش‌نویس سند تاکید می‌کند حمایت‌های دولتی تنها به شکست بازار کمک کرده، از این‌رو راه افزایش رقابت‌پذیری مداخله دولت نیست. این رویه که با قانون بالادستی رقابت در اتحادیه اروپا نیز همخوانی دارد، تلاش می‌کند ساختار بازار رقابتی را حفظ کرده و از ورود بازیگران جدید حمایت کند. در عین حال مسیر به سمتی هدایت شود که تناسب در نحوه ارتباط بازیگران زنجیره ارزش افزوده و عدالت در دریافت پاداش فعالیت لحاظ شود.
اسناد اتحادیه تاکید می‌کند باید مسیر به سمتی باشد که برای همه بازیگران در جای‌جای اتحادیه امکان نقش‌آفرینی برابر در بازی تولید فراهم شود. یکی از نقاط تاکید نویسندگان سند برای ایجاد برابری میان همه بازیگران، محدود ساختن نحوه و ابعاد کمک یا حمایت‌های دولتی از صنایع و بنگاه‌هاست، به شکلی که به اهداف کلان اتحادیه اروپا خدشه وارد نکند. البته اولویت و چارچوب مدنظر در سیاست صنعتی جدید این است که امکان رشد تنها بیشتر برای بازیگران اروپایی حاضر در قاره فراهم شود.
داستان از چه قرار است؟
دهم مارس ۲۰۲۰، درست در بحبوحه تعطیلی‌های گسترده‌ای که در بیشتر کشورهای اروپایی اعلام شد، کمیسیون اروپا از استراتژی جدید صنعتی برای این اتحادیه رونمایی کرد که جاه‌طلبی‌های قاره سبز برای گذار به سمت «آب و هوای پاک» و «رهبری اقتصاد دیجیتال» را به خوبی عیان می‌کرد.
این گذار اکثر سیاست‌های اروپا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تصور بر این است که استراتژی جدید صنعتی برای پایداری رقابتی اروپا و استقلال استراتژیک باز آن بر اساس حاکمیت اقتصادی و فناوری و مقاومت در برابر شوک‌های خارجی ضروری باشد. در این راستا استراتژی جدید صنعتی حول ۱۴ اکوسیستم مختلف ساخته شده که نشان‌دهنده حدود ۹۰ درصد ارزش افزوده تجاری اتحادیه اروپاست.
نمودار بالا به خوبی گستردگی استراتژی قاره سبز را نشان می‌دهد.
با این وجود تنها پس از گذشته شش ماه استراتژی صنعتی جدید با چالش‌های بسیاری مواجه شده و احتمالا نیازمند تجدیدنظر کلی است؛ همه‌گیری کرونا، بحران اقتصادی متعاقب آن و نظم اقتصادی کنونی که رو به نابودی است، نیازمند اولویت‌گذاری جدیدی است که بر اساس استقلال استراتژیک قاره و تحول صنعتی مستمر پایه‌گذاری می‌شود. تصویب طرح پایداری و بازیابی یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که در این راستا انجام می‌گیرد و اجرای موفق آن یک فرصت بسیار مغتنم و در عین حال آزمونی بزرگ پیش روی اتحادیه اروپاست.
این سند البته برای اجرا چالش‌هایی دارد. اتحادیه باید بتواند به‌گونه‌ای آن را اجرا کند که ضمن تداوم تحول صنعتی، از اقتصاد، جامعه و محیط زیست نیز به خوبی محافظت شود. در عین حال، بنگاه‌ها بتوانند از بحران فعلی نیز عبور کنند. تاکید کارشناسان حاضر در نشست‌های تدوین و بازتنظیم این سیاست صنعتی این است که کشورها و اتحادیه باید به آرامی به اهداف مدنظر دست یابند تا مواجهه با شوک‌های ساختاری آتی ممکن شود. هسته مرکزی این کار به «پایداری صنایع و بنگاه‌ها در مقابل شوک‌ها به کمک توان رقابتی» برمی‌گردد. هدفی که باید در دهه‌های آینده به سطوح تازه ارتقا یابد. این الگوی «محافظت-آماده‌سازی-تغییر» که در «توافق سبز» یا Green Deal تجسم یافته است باید به‌عنوان کانون تحولات سیاستی مدنظر قرار گرفته و در تمام جنبه‌های سیاست‌گذاری اروپا، گنجانده شود. گروه‌هایی که روی این سند کار می‌کنند متعددند. اما از جمله آنها می‌توان به بخش‌هایی نظیر توافق سبز اروپا، اقتصاد دیجیتال و داده، زنجیره‌های ارزش استراتژیک، مراقبت‌های بهداشتی و دارویی، سیاست رقابتی و کمک‌های دولتی، بخش تجارت، بخش کار و مهارت و بخش غذا و کشاورزی اشاره کرد.
