شاخص آزادی اقتصادی به بررسی میزان آزادی فعالیت‌های اقتصادی هر کشور براساس اصول اقتصاد بازار آزاد می‌پردازد. این شاخص همواره به‌عنوان عامل موثر در بهبود رشد اقتصادی کشورها مورد تحلیل و تبادل‌نظر قرار داشته است. شاخص آزادی اقتصادی توسط برخی نهادهای بین‌المللی نظیر موسسه فریزر و بنیاد هریتیج محاسبه و به‌صورت سالیانه منتشر می‌شود. بر این اساس برای محاسبه آزادی اقتصادی در هر کشور از ۱۲‌مولفه اصلی که در چهار گروه تقسیم‌بندی شده‌اند، استفاده شده است. در این گزارش که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت تهیه شده است به بررسی شاخص مذکور براساس اطلاعات منتشره از سوی بنیاد هریتیج پرداخته می‌شود.

براساس گزارش سالانه بنیاد هریتیج، برای محاسبه آزادی اقتصادی در هر کشور از ۱۲مولفه اصلی که در چهار گروه تقسیم‌بندی شده‌اند استفاده می‌شود. این چهار گروه عبارتند از: ۱- قانونمندی شامل حقوق مالکیت، اثربخشی سیستم قضایی و تمامیت دولت ۲- کارآیی قانون شامل آزادی کسب‌وکار، آزادی کار و آزادی پولی ۳- اندازه دولت شامل فشار مالیاتی، هزینه‌های دولتی و سلامت مالی و ۴- بازارهای آزاد شامل آزادی تجارت، آزادی سرمایه‌گذاری و آزادی مالی. هر‌یک از این ۱۲ زیرشاخص، نمره‌ای بین صفر تا صد را به خود اختصاص داده و نمره کلی به‌دست آمده برای هر کشور حاصل میانگین زیرشاخص‌ها است.از سوی دیگر کشورها بر مبنای محاسبه شاخص آزادی اقتصادی بین صفر تا صد، در ۵ سطح نیز قرار می‌گیرند. سطح یک بیانگر حداکثر آزادی اقتصادی و بالاترین امتیاز (۸۰ تا ۱۰۰) و سطح پنج نشان‌دهنده بسته بودن اقتصاد و با کمترین امتیاز (۴۰ تا ۹/ ۴۹) است. ایران در سطح پنجم قرار دارد.

وضعیت ایران در شاخص آزادی اقتصادی

در بررسی و مقایسه جهانی طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ کشورهای هنگ‌کنگ و سنگاپور در شاخص آزادی اقتصادی بین ۱۸۰ کشور دارای رتبه یک یا ۲ بوده‌اند.

 بررسی روند تغییرات رتبه ایران در این شاخص طی سال‌های مورد‌بررسی نشان می‌دهد رتبه ایران از ۱۸۰ کشور بین ۱۵۵ تا ۱۶۴ در نوسان بوده، بهترین رتبه ۱۵۵ بوده که در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹ کسب شده است.

بر اساس این گزارش که از سوی معاونت طرح و برنامه وزارت صمت منتشر شده، در سال ۲۰۲۰ از بین ۱۸۰ کشور جهان، سنگاپور، هنگ‌کنگ و نیوزیلند رتبه اول تا سوم، آمریکا رتبه ۱۷، روسیه ۹۴ و چین رتبه ۱۰۳ شاخص آزادی اقتصادی را کسب کرده‌اند و کره‌شمالی نیز رتبه ۱۸۰ را کسب کرده که بدترین رتبه در جهان است.

همچنین ایران در این شاخص در سال ۲۰۲۰ در مقایسه با ۲۲ کشور منطقه با رتبه ۱۶۴ در جایگاه ۲۱ قرار دارد. همچنین در زیرشاخص‌های «هزینه‌های دولتی»، «سلامت مالی» و «فشارمالیاتی» نسبت به سایر زیرشاخص‌ها از امتیاز بهتری برخوردار بوده و در «آزادی سرمایه‌گذاری» بدترین امتیاز را داشته است.

در بین کشورهای منطقه، سه رتبه اول به گرجستان، امارات و اسرائیل با رتبه‌های ۱۲، ۱۸ و ۲۶ شاخص آزادی اقتصادی در بین کشورهای جهان اختصاص دارد. بدترین رتبه بین کشورهای منطقه نیز مربوط به ترکمنستان است که رتبه ۱۷۰ را در بین کشورهای جهان دارد.

اخبار مرتبط