مکنزی بر مبنای داده‌های ۹ کشور پیش‌بینی کرد
صنایع موفق در دورکاری
در این پژوهش که در قالب یک نگرش جامع سعی شده توان صنایع برای دورکاری به‌صورت تئوری و عملی سنجیده شود، مشخص شده بخش‌هایی مثل بیمه و بانک، خدمات فنی و علمی، آموزش و صنایع مرتبط با حوزه فناوری اطلاعات کماکان از نیروهای دورکار در آینده استفاده کنند اما بخش معدن و صنایع دارای خطوط تولید و کارخانه، مشاغل حوزه هنر و سینما، ساختمان، خرده‌فروشی‌ها و بخش کشاورزی کمترین توان را برای استفاده از دورکاری دارند.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد انگلستان و آلمان بیشترین میزان از دورکاری را در فضای پساکرونا خواهند داشت. در عین حال در بین ۹ کشور مورد مطالعه هندوستان و چین کمترین پتانسیل را برای ادامه دورکاری خواهد داشت. دلیل این موضوع جهت‌گیری این دو اقتصاد به سمت مشاغل یدی در سطحی گسترده است. مشاغلی که امکان دورکاری نداشته و با مهارت پایینی اجرا می‌شوند. برای نمونه تنها ۱۲ درصد از ۴۶۴ میلیون کارگری که هندوستان دارد قادر به دورکاری در فضای پساکرونا هستند.
بررسی مکنزی نشان می‌دهد در حالی که در آمریکا ۲۲ درصد نیروهای کار امکان سه روز دورکاری را در هفته دارند، این میزان برای تنها ۵درصد از نیروهای کار هندی مهیاست. اهمیت این اعداد از این جهت است که حتی اگر کرونا به‌طور کامل رفع شود، برای اقتصاد آمریکا یا آلمان این امکان فراهم است که تا ۲۰ تا ۲۵ درصد هزینه‌های خروج نیروی کار از منزل را کم کند، اما این امکان برای هندوستان یا چین بسیار کمتراست. چنین وضعیتی نه تنها به توسعه پایدار اقتصادهای پیشرفته کمک خواهد کرد که وضعیت تازه‌ای را در بازار کار ایجاد می‌کند.
جالب اینکه طیف وسیعی از کارکنانی که در منزل به شغل خود ادامه می‌دهند، درآمدی بالاتر از میانگین را به دلیل استفاده از مهارت‌های تفکر خلاق یا روش‌های پیشرفته کار با داده دریافت می‌کنند. موضوعی که نشان از ارزش افزوده بالاتر این مشاغل در مقایسه با کار آموزش یا فعالیت‌های یدی دارد.
نتایج نظرسنجی مکنزی نشان می‌دهد کارفرمایان انتظار دارند پس از همه‌گیری شاهد تقاضای ۳۸ درصد از نیروهای کار برای دورکاری در دو تا سه روز از هفته باشند. کنار هم قرار دادن شواهد نشان می‌دهد دورکاری و کار در محل به شکل یک مدل هیبریدی نمایان شده و تداوم می‌یابد. این یعنی در فردای کرونا هم کسب و کارها و دفاتر کاری و کارخانه‌ها شکل و شمایل دیگری به خود می‌گیرند و هم اقتصاد شهری اعم از مسیرهای حمل و نقل یا اشکال مختلف خدمات تحت‌الشعاع این وضعیت جدید قرار می‌گیرند. فروش بنزین، تنقلات، خدمات تاکسی و غذا در شهرها احتمالا از این ناحیه کاهش خواهد یافت. ضمنا املاک و مستغلات اداری و تجاری و صنعتی هم با تغییر تقاضا روبه‌رو می‌شوند و فعالان اقتصادی در قیمت آنها و نیز میزان تولیدشان تجدیدنظر می‌کنند.
موسسه تحقیقاتی مودی آنالیتیکز پیش‌بینی کرده میزان خالی شدن فضاهای اداری و تجاری از ۱۶درصد فعلی به ۲/ ۲۰ درصد در آمریکا در پایان سال ۲۰۲۲ برسد. عودت دفاتر اداری در شرایطی شدت می‌گیرد که گزارش نهادهای آماری از افزایش تمایل به این کار در بین کارآفرینان تا یک‌سوم کل قراردادها حکایت دارد.
در چنین وضعیتی نه تنها درآمد رستوران‌ها، بارها و فضاهای سرگرمی عمومی کاهش خواهد یافت که وضعیت دوایر محلی اداری مثل شهرداری‌ها نیز دچار مخاطره می‌شود. کسب و کارهای کوچک در حالی چنین مشی خاصی را در نتیجه دورکاری در پیش می‌گیرند که فروشگاه‌های مجازی نظیر آمازون اخیرا در شش ایالت آمریکا حدود ۹۰۰ هزار مترمربع فضای انبار جدید اجاره کرده است.
سرنوشت دوگانه دورکاری در پساکرونا
دورکاری (remote work) مهم‌ترین شاخصه اقتصادی پاندمی کروناست و تداوم آن می‌تواند ضمن تغییرچهره شهرها، اقتصاد شهری متفاوتی را با یک محیط صنعتی تازه پدید آورد. البته همه‌چیز در مشاغلی صنعتی و خدماتی به سه عامل «ارتباط با همکاران»، «کار بدنی» و «استفاده از دستگاه‌های تخصصی» بستگی دارد. در واقع ماندگاری دورکاری در دو بخش صنعت و خدمات مستقیما تحت تاثیر این سه موضوع قرار خواهد گرفت.
با شدت گرفتن تمرکز جهان روی واکسیناسیون، بحث‌های بسیاری پیرامون تداوم دورکاری به‌عنوان مهم‌ترین شاخصه اقتصادی عصر کرونا درگرفته است. داده‌های مکنزی از ۹ کشور، ۲هزار مهارت و ۸۰۰ شغل نشان می‌دهد تنها افرادی که از مهارت و تحصیلات بسیاری بالایی در روند شغلی خود روبه‌رو هستند در آینده همچنان دورکاری خواهند داشت. با اینکه احتمالا تا مدتی ما شاهد ادامه مدل‌های ترکیبی کار از راه دور و کار در محل خواهیم بود اما در صورت رفع خطر بیماری، تنها اقلیتی بسیار تحصیلکرده به دورکاری ادامه خواهند داد.
با اینکه مدل ارائه شده از سوی موسسه مکنزی تاکید دارد که کووید-۱۹ تمام موانع کار از راه دور را از میان برداشته اما در فضای پساکرونا، فقط حدود ۲۰درصد از دورکاری‌ها باقی خواهد ماند و در اغلب بخش‌ها تا ۵۰درصد، کار در محل برمی‌گردد. البته تعداد انگشت‌شماری از کارگران در بخش‌های بسیار اندکی از جهان شانس ادامه دورکاری را دارند. منتها کارگرانی که با دستگاه‌های تخصصی مثل سی‌تی‌اسکن کار می‌کنند باید پای دستگاه حاضر باشند. در مجموع اما نتیجه بررسی‌های این موسسه نشان می‌دهد تداوم دورکاری نه به شغل‌ها که به نوع فعالیت‌های مورد نیاز در یک شغل و مهارت کارگران بستگی دارد. چارچوبی که می‌تواند به کل فضای کسب و کار کنونی در اقتصادهای مختلف را تحت‌الشعاع قرار دهد.
فعلا البته می‌توان پیش‌بینی کرد مشاغلی مثل پردازش و جمع‌آوری اطلاعات، افراد شاغل در سیستم ارتباط با مشتریان، معلمان و آموزش‌دهندگان، مشاوران و کسانی که در حوزه کدگذاری و برنامه‌نویسی فعالیت دارند، کماکان جزو ردیف‌های شغلی دورکار قرار گیرند. از آن سو متصدیان فروشگاه‌های زنجیره‌ای، رانندگان و متصدیان ماشین‌آلات، مسوولان و کارکنان آزمایشگاه، پرستاران و افراد فعال در بخش مراقبت‌های بهداشتی از مهم‌ترین مشاغلی هستند که امکان دورکاری برای آنها هرگز ممکن نیست.
اینکه در نتیجه بروز این وضعیت آیا تقاضای مصرفی کارکنان دورکار یا اجاره خانه تغییر کند هنوز مشخص نیست اما احتمال رونق گرفتن سکونت در شهرهای کوچک وجود دارد.
حرف حساب مکنزی چیست؟
بررسی موسسه مکنزی از وضعیت دورکاری در کشورهای انگلستان، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، چین، ژاپن، هندوستان، مکزیک و اسپانیا نشان می‌دهد تنها مشاغل خاصی که در ارتباط پیوسته با کامپیوتر هستند، طی ماه‌های آینده برای تداوم دورکاری در صنعت و اقتصاد پتانسیل دارند. داده‌های مکنزی که برمبنای مدل نیروی کار MGI به دست آمده گویای اهمیت کیفیت کار با نوع و محیط کار و تجهیزات خاصی است که نیروی کار باید به آنها متصل و نزدیک باشد. هرچقدر این اتصال و در محل بودن ضروری‌تر باشد، دورکاری ناممکن‌تر می‌شود.
کسب‌و‌کارهای بسیاری هستند که در فضای کرونا متحول شدند و حتی به سمت مرگ حرکت کردند. برخی مشاغل نیز با دورکاری به حیات خود ادامه دادند. مکنزی برای مشاغلی از این دست از عبارت «پتانسیل از راه دور» استفاده کرده و سه ویژگی جسمی، مکانی و بین‌فردی را در رابطه با هر شغل به‌عنوان عناصر موثر در گرایش شرکت‌ها به ادامه یا مخالفت با دورکاری کارمندان برشمرده است.
همچنین زمان مورد نیاز یک کار و سطح بهره‌وری آن در دوره دورکاری دو موضوع دیگری است که مکنزی بر مبنای آن ادعا می‌کند آینده دورکاری قابل پیش‌بینی است. برای نمونه داده‌های تحقیق نشان می‌دهد دو صنعت بیمه و تامین مالی از پتانسیل بالایی برای ادامه دورکاری برخوردارند و بدون افت بهره‌وری موفق شده‌اند اهداف خود را در دوره پاندمی اجرایی کنند. نکته جالب این پژوهش این است که همه این موفقیت‌ها با سه‌چهارم زمان مورد استفاده برای انجام همان اهداف صورت گرفته است. این یعنی دورکاری توانسته بدون حضور در محل کار، ۲۵درصد زمان کمتری صرف کند و همان سطح از بهره‌وری را نیز داشته باشد.
در مرحله بعدی، مشاغل موجود در صنایع خدمات بازرگانی، مدیریت و تکنولوژی داده، بیشترین شانس و پتانسیل را برای تداوم دورکاری دارند. به غیر از دلایلی که در بالا گفته شد، بهره‌گیری از نیروهای کار با سطح تحصیلات بالا یکی از مواردی است که به توان بالای این سه صنعت در دوره دورکاری کمک کرده است.
مشاغل مختلف چطور با کرونا کنار آمدند؟
بخش آموزش از سریع‌ترین صنایعی بود که به شدت خود را با شرایط جدید تطبیق داد. البته نظرسنجی‌ها نشان از نارضایتی والدین از افت کیفیت آموزش از طرق آنلاین می‌دهد هرچند این بخش تنها نیست. نارضایتی وکلا و قضات از نحوه دادرسی‌های آنلاین هم بارها گزارش شده است. در عین حال شرکت‌های تخمین اعتبار مالی یا صنایع داده‌محور و حتی متصدیان مالیات به خوبی خود را با شرایط دور کاری تطبیق دادند.
در نهایت اینکه توانایی کار از راه دور از نیاز به استفاده از تجهیزات تخصصی ناشی می‌شود. طبق تجزیه و تحلیل مکنزی، یک تکنسین شیمیایی تنها می‌تواند یک‌چهارم از کار خود را از راه دور انجام دهد، چرا که پیوسته باید به آزمایشگاه برای کار با تجهیزات مورد نیاز مراجعه کند. مشاغلی مثل مراقبت‌های بهداشتی یا پزشکان عمومی اما می‌توانند از فناوری‌های دیجیتال برای ارتباط با بیماران استفاده بیشتری کرده و همین موجب شده تا نسبت به جراحان و تکنسین‌های اشعه ایکس پتانسیل بسیار بیشتری برای کار از راه دور داشته باشند. البته در بخش بهداشت، ظرفیت کار موثر از راه دور برای متخصصان فقط ۱۱ درصد است.
از آنجا که عمده زنان در مشاغلی نظیر پزشکی، پرستاری، مراقبت و متصدیان فروشگاه مشغولند، دورکاری نمی‌تواند تاثیر چندانی روی رضایت شغلی یا فراغت بیشتر این بخش باشد. در عین حال آن دسته از زنانی که توانایی فعالیت از دور دارند، کمتر در معرض آسیب‌های شغلی قرار گرفته و در سطح برابری به کار ادامه می‌دهند.
