بررسی تاثیر کرونا بر زنجیره تامین پوشاک
«کرونا» پنبه صنایع نساجی را زد
از زمان شیوع ویروس کرونا در اواخر ۲۰۱۹، زنجیره تامین جهانی پوشاک با مخاطراتی مواجه شده است؛ مخاطراتی که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم برای صنعت پوشاک و نساجی ایران اثرپذیری داشته و آنچه مسلم است، باید راهکارهای برون‌رفت از چالش‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد.
در این خصوص رضا قاسمی یقین، پژوهشگر صنعت و بازرگانی به این نکته اشاره می‌کند که قیمت تمام شده کالا در صنعت پوشاک وابستگی بالایی به دستمزد نیروی انسانی دارد و سهم دستمزد نیروی انسانی در قیمت‌گذاری کالا بالاست. اینکه آمریکا (با وجود مزارع پنبه زیاد و مرغوب) در دهه‌های گذشته تولید پوشاک را به کره جنوبی، چین و هنگ‌کنگ برون‌سپاری کرد،به دلیل دستمزد پایین نیروی انسانی بود که با وجود هزینه‌های لجستیکی در زنجیره تامین برای انتقال محصولات به آمریکا بازهم صرفه‌جویی اقتصادی در برون‌سپاری تولید پوشاک قابل توجه بوده است.
تاثیر قرنطینه و تعطیلی‌های ناخواسته
با توجه به ارزیابی‌های صورت‌گرفته سریلانکا در دوران قرنطینه با کاهش ظرفیت تولید و از دست رفتن صدهزار شغل در این صنعت مواجه شده است به طوری که برآورد فروش آنها برای سال مالی ۲۰۲۱ از ۹/ ۳ میلیارد دلار به ۷/ ۱ میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است. همچنین حدود ۱۱۰۰ کارخانه تولید پوشاک در بنگلادش با سفارش‌های لغو شده به ارزش ۵/ ۱ میلیارد دلار در چندماه شیوع ویروس مواجه و تعطیل شده‌اند.
از سوی دیگر ایندیتکس (که ما آن را در ایران بیشتر با محصولات زارا می‌شناسیم) حدود ۳۸۰۰ فروشگاه را در ۱۹ بازار خود تعطیل کرده است (یعنی نیمی از فروشگاه‌ها) و از فروش ترکیبی آنلاین و فیزیکی استفاده می‌کند. بر این اساس ۱/ ۲۴ درصد از فروش ایندیتکس کم شده است. در صنعت نساجی نیز متوسط ظرفیت بهره‌برداری شده در نخستین فصل ۲۰۲۰ نسبت به مدت مشابه ۲۰۱۹ حدود ۳۰ درصد کاهش داشته است. علاوه بر موارد مذکور حدود نیمی از کارخانه‌های نساجی، تقریبا ۲۰ درصد کاهش درآمد در سال ۲۰۲۰ را انتظار دارند. این نکته را نیز باید در نظر گرفت که ۵۸ درصد کارخانه‌های پوشاک دنیا، خط تولید خود را از ابتدای شیوع ویروس کرونا به تولید ماسک، گان و دستمال‌های بهداشتی تغییر داده‌اند.
وضعیت سوله‌های تولیدی پوشاک
ضرورت وجود فاصله‌گذاری اجتماعی در خطوط تولید محصول یکی از اقداماتی است که برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا به‌صورت جدی در تمام کشورها در حال اجرا بوده، اما اجرای این طرح در خطوط تولید صنعت نساجی با چالش‌هایی مواجه شده است، به‌طوری که در برخی از موارد مالکان کارخانه‌ها را مجبور می‌کنند که نیمی از کارکنان خود را کاهش دهند. چالش بزرگی که در این صنعت وجود دارد، این است که ساختار عملیات در خطوط تولید پوشاک و ماشین‌آلات نزدیک به هم، باعث نزدیکی فیزیکی اپراتورها در خط تولید شده است. یکی از مدیران این صنعت می‌گوید، نگرانی ما از کاهش اعتماد اپراتورهاست. آنها از حضور در کارخانه واهمه دارند، قصد نداریم کارخانه را تعطیل کنیم و باید در فضای رقابتی باقی بمانیم. علاوه بر این دولت نیز از ما می‌خواهد تولید استمرار داشته باشد.
از سوی دیگر در اوج شیوع ویروس در چین (تامین‌کننده بزرگ کشورهای یاددشده)، کمبود مواد اولیه و خام دغدغه اصلی تولید‌کنندگان کفش و پوشاک بوده که این کمبودها باعث اختلالات تولید در کارخانه‌های نساجی و پوشاک (به ویژه کشورهای جنوب شرقی آسیا) شده است. در چین گرچه بازگشایی‌ها به‌صورت تدریجی صورت می‌گیرد، اما کارخانه‌های نساجی با چالش‌هایی مانند هزینه‌های بالا و برخی کمبودهای مواد اولیه مواجه هستند.
تقاضای بازار جهانی پوشاک
حضور این ویروس، باعث کاهش شدید فروش محصولات نساجی و پوشاک شده است. همان‌طور که در آمارها دیدیم خرده‌فروشی‌ها در حال تعطیلی هستند و از مشتریان می‌خواهند که خریدهای خود را به‌صورت آنلاین انجام دهند. بسیاری از کارکنان به دلیل مراقبت از کودکان خود، مجبور به ترک کار هستند. همچنین برای بسیاری از مشتریان، خرید لباس جدید در شرایط اقتصادیِ فعلی، رویا محسوب می‌شود. نهادهای سلامت‌محور، مردم را تشویق به در خانه ماندن می‌کنند. تعداد مهمانی‌ها، سمینارها و مراسم خانوادگی کاهش پیدا کرده است و افراد بیشتر اوقات خود را در منزل سپری می‌کنند. همه این موارد باعث کاهش تقاضا و خرید کالا می‌شود. این موارد اثر خود در سراسر زنجیره تامین این صنعت گذاشته است. اتحادیه اروپا برای سال ۲۰۲۰، کاهش فروش پوشاک را تا ۵۰درصد برآورد کرده است. جالب است بدانید که پنبه (به‌عنوان ماده اولیه الیاف) به کمترین نرخ خود از سال ۲۰۰۸ رسیده است.
وضعیت عرضه کلی پوشاک در دنیا
بسیاری از برندهای معتبر، سفارش‌دهی به منابع عرضه خود (مانند کشورهای یاد شده) را متوقف کرده‌اند. حتی پرداخت‌های مالی برای سفارش‌هایی که از پیش داده شده بود نیز انجام نمی‌شود. این اقدام بدون توجه به این مهم صورت می‌گیرد که با عدم پرداخت مالی، اشتغال افراد در زنجیره تامین‌شان به مخاطره می‌افتد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که اختلالات قابل توجهی در سمت عرضه این صنعت اتفاق افتاده و کارخانه‌های بالادستی تعطیل شده‌اند. اثرات میان‌مدت این پاندمی، برکشورهایِ بزرگ وارد‌کننده پوشاک (مانند آمریکا، فرانسه و انگلیس) زیاد است. کشورهایی که زمانی به دلیل مزایای اقتصادی به استراتژی برون‌سپاری فرامرزی (off-shoring) برای تولید پوشاک رسیده بودند، حال مجبور شده‌اند به استراتژی نزدیک‌سپاری (near-shoring) یا حتی بازگشت به تولیدداخلی (re-shoring) روی بیاورند.
لجستیک پوشاک و محصولات نساجی
با توجه به ماهیت گستردگی جهانی این صنعت، کارخانه‌ها وابستگی بالایی به حمل و نقل و توزیع مواد اولیه بین کشورها دارند. محصولات نساجی با ترکیبی از حمل‌های هوایی، زمینی و دریایی جابه‌جا می‌شوند. محدودیت تردد و بسته بودن مرزها، مطلوبیت زمانی را برای صنعتی که حساسیتِ زمانیِ بالایی دارد (کاهش عمرمحصول برای محصولات نساجی فشن)، مخدوش کرده است. محدودیت‌های دولت‌ها که مانع از رسیدن محصولات به مکان مطلوب در زمان مورد نظر می‌شود، کاهش سود را برای صاحب کالا (عمده فروش یا واسط) رقم خواهد زد.
نتیجه
همه موارد یادشده، نشان می‌دهد که زنجیره تامین صنعت نساجی با چالش‌های ناشی از این ویروس مواجه شده است. صندوق بین‌المللی پول و سازمان تجارت جهانی (WTO)، هریک آمارهایی را برای پیش‌بینی تجارت و رشد جهانی ارائه کرده‌اند که حاکی از کاهش تبادلات و تنزل تا حداقل بازه زمانی دو ساله است. صنایعی که عملیاتِ تولید آنها، به‌صورت جهانی تنظیم شده است؛ به ویژه صنایعی که مواد اولیه آنها از چین تامین می‌شود، بیشترین تاثیر را از اختلالات زنجیره تامین ناشی از کووید-۱۹ دارند. در صورت اختلال و عدم قطعیت در صنایع بالادستی، مدیریت زنجیره تامین با چالش‌هایی برای تامین تقاضا و کارآیی اقتصادی مواجه می‌شود، به‌طوری که در مواردی که تجمیع و همگرایی توصیه می‌شد، حال واگرایی و همکاری محتاطانه در سبدی از عرضه توصیه می‌شود. در شرایط فعلی رسالت صنایع بالادستیِ صنعت نساجی مانند ریسندگی و تولید الیاف چیست؟ اقدام پیش‌دستانه برای این صنایع در این شرایط چه باید باشد؟ قیمت محصولات مصرفی برای خریداران دستخوش چه تغییراتی می‌شود؟ آیا صنعتگر پوشاک باید خط تولید را هَرَس کند و تغییراتی در طول و عرض سبدمحصولات داشته باشد؟ و پرسش‌هایی از این دست باید به‌صورت تحلیلی توسط نهادهای نظارتی و سیاست‌گذار مورد توجه قرار گیرد.
