رقم شامخ ترکیبی و شامخ صنعت در دی‌ماه کاهش یافت
تصویر اقتصاد در ابتدای زمستان
اما درخصوص شامخ کل صنعت نیز رصد صورت گرفته نشان می‌دهد که عدد شامخ کل در دی‌ماه ۹۲/ ۵۱ بوده که نسبت به آذر ماه در این بخش نیز افتی ۰۱/ ۵ واحدی داشته است. شامخ کل بخش صنعت در آذر ماه ۹۳/ ۵۶ ثبت شده بود که با این شرایط این نکته نمایان می‌شود که در بخش صنعت هرچند عدد شامخ همچنان بالای ۵۰ واحد قرار دارد، اما افت آن نسبت به ماه گذشته نشان‌دهنده آن است که وضعیت رونق در حوزه صنعتی در حال تغییر است. با توجه به نظرسنجی صورت گرفته از حدود ۴۰۰بنگاه صنعتی به نظر مى‌رسد به‌رغم بهبود وضعیت تولید در بخش صنعت، رکود موجود در سایر بخش‌هاى اقتصادى ازجمله خدمات، ساختمان و خرده‌فروشى موجب شده تا وضعیت کل اقتصاد در دىماه نیز در حالت رکودى قرارگیرد. علاوه برآن افزایش در قیمت مواد اولیه و قیمت محصولات و خدمات تولیدى از یکسو و کاهش میزان فروش و صادرات کالا و خدمات از سوى دیگر، مى‌تواند روند بهبود وضعیت کل اقتصاد را دچار مخاطره کند.
پس از یک سال اجرای طرح شامخ صنعت که طی آن وضعیت رونق و رکود این بخش با همکاری حدود ۴۰۰ بنگاه صنعتی موثر در هرماه محاسبه و اعلام شد، از ابتدای مهر سال‌جاری نیز با هدف ارائه تصویری از وضعیت کل اقتصاد کشور در هر ماه، محاسبه شامخ کل اقتصاد در دستور کار اتاق بازرگانی ایران قرار گرفت تا امکان رصد ماهانه وضعیت رونق و رکود برای تمامی بخش‌های تعیین‌کننده اقتصاد کشور به‌صورت یکجا فراهم شود. در جمع‌آوری اطلاعات مربوط به شامخ کل اقتصاد، نمونه‌هایی از بین تمامی واحدهای صنعتی، خدماتی و کشاورزی در سطح کشور که نقش موثری در ایجاد ارزش‌افزوده در بخش مربوط دارند، انتخاب و مورد پرسش قرار گرفته‌اند. اتاق بازرگانی ایران به‌عنوان دبیرخانه کمیته آمارهای بخش‌خصوصی کشور از همکاری اتاق‌های تعاون و اصناف ایران نیز در فرآیند جمع‌آوری و محاسبه شامخ کل اقتصاد استفاده کرده است. در همین راستا، اتاق تعاون ایران نسبت به اجرا و انتشار نخستین شامخ بخش ساختمان کشور از مهر ۱۳۹۸ اقدام کرد و اتاق اصناف ایران نیز اجرای تخصصی شامخ خرده‌فروشی کشور را از آذرماه جاری آغاز کرده است.
شامخ کل اقتصاد
شامخ کل اقتصاد در دی ماه ۲۶/ ۴۴ واحد بوده است. اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهد در دی‌ماه امسال، در میان پنج مولفه اصلی شامخ کل اقتصاد ایران، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش، بیشترین میزان و شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان کمترین مقدار شاخص بوده است. همچنین در دی ماه، شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده (بهمن ماه) رقم ۳۵/ ۵۸ واحد ثبت شده که از امیدواری مدیران نسبت به بهبود وضعیت کل اقتصاد در بهمن‌ماه حکایت دارد. شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی برای ماه دی ۹۸/ ۴۹ پیش‌بینی شده بود که با توجه به گزارش منتشر شده می‌توان گفت این انتظار در ماه اول زمستان محقق نشده است، اما همچنان امید برای بهبود وضعیت کل اقتصاد وجود دارد. به منظور محاسبه شامخ کل اقتصاد با انتخاب نمونه از بین همه واحدهاى تشکیل‌دهنده بخش‌هاى مهم اقتصادى و اعمال ضریب سهم ارزش افزوده هریک از بخش‌ها در کل اقتصاد در نتایج حاصل از نظرسنجى پرسش‌هاى اصلى در بین پرسش‌هاى دوازده‌گانه شامخ (همانند شامخ صنعت با اندکى اصلاح) سعى شده تا نتایج طرح شامخ در سطح کلان اقتصاد از دقت قابل قبولى برخوردار شود. با این حال تا زمانى که نمونه هاى کاملا موثر در هر بخش به تعداد کافى و با پوشش مناسب در طرح مشارکت نداشته باشند، امکان ارائه اطلاعات تفصیلى شامخ ترکیبى کل اقتصاد به تفکیک همه اجزاى تشکیل‌دهنده آن وجود ندارد.
شامخ کل صنعت
شامخ کل بخش صنعت در دی ماه ۹۸ به ۹۲/ ۵۱ واحد رسیده که نسبت به ماه قبل از آن افت داشته است. در این ماه، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش بیشترین مقدار و شاخص موجودی مواد اولیه خریداری شده کمترین مقدار شاخص در میان پنج مولفه اصلی شامخ را کسب کرده‌اند. به گزارش فعالان اقتصادی، مقدار تولید محصولات که در آذرماه نسبت به ماه قبل (آبان ماه) توانسته بود روند رو به رشد را ثبت کند در دی‌ماه مجدد به کانال کاهشی بازگشت. هر چند عدد شاخص کل دی ماه بالاتر از ۵۰ ثبت شده ولی در این ماه با کاهش دسته جمعی پنج شاخص اصلی شامخ، شاخص صادرات و شاخص میزان فروش و در مقابل با افزایش شاخص قیمت خرید مواد اولیه و قیمت محصولات روبه رو بوده‌ایم. از سوی دیگر آنچه در گزارش شامخ این ماه جلب‌‌توجه می‌کند، افزایش قیمت خرید مواد اولیه در شامخ کل بوده است که تاثیر بسیاری در شاخص مقدار تولید محصولات دارد. شاخص انتظارات تولید در ماه آینده (بهمن ماه) نیز با رقم ۷۳/ ۶۵، بهبود وضعیت بخش صنعت در بهمن ماه را پیش‌بینی می‌کند.
شامخ یا همان شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، از طریق دریافت پاسخ بنگاه‌های نمونه در صنایع مختلف به سوالات مشخص استخراج می‌کند. شاخص شامخ که اوایل هر ماه منتشر می‌شود، رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکارهای مورد بررسی و چشم‌انداز انتظاری آنها در آینده را نشان می‌دهد. در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شامخ بیش از ۵۰ واحد باشد، نشان می‌دهد که اقتصاد درحال توسعه است، درحالی که هر رقمی زیر ۵۰ واحد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد. در این طرح، بنگاه‌ها با استفاده از طبقه‌بندی بین‌المللی کلیه فعالیت‌های اقتصادی در ۱۲ گروه صنعتی «صنایع غذایی، صنایع نساجی، صنایع پوشاک و چرم، صنایع شیمیایی، صنایع فلزی، صنایع لاستیک و پلاستیک، صنایع ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی، صنایع فرآورده‌های نفت و گاز، صنایع کانی غیرفلزی، صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته، صنایع چوب، کاغذ و مبلمان و سایر صنایع» ارزیابی می‌شود.
رصد صنایع در دی ماه
لاستیک و پلاستیک: چهار صنعت در دى ماه 1398 نسبت به ماه قبل بهبود قابل‌توجهى (امتیاز بالاى 60 ) داشته‌اند که یکى از آنها صنایع لاستیک و پلاستیک با رقم شامخ 63 بوده است. شاخص قیمت خرید مواد اولیه این گروه صنعتى در دى ماه 98، بیشترین عدد شاخص را از ابتداى محاسبه شامخ براى هر ماه در مقایسه با ماه قبل، تجربه کرده است(3/ 93). این شاخص در بین صنایع مختلف نیز بالاترین میزان بوده است. با توجه به آنکه مواد اولیه مورداستفاده در صنعت لاستیک و پلاستیک را محصولات نفتى و شیمیایى تشکیل مى‌دهند، افزایش قیمت محصولات تولیدى این دو گروه و افزایش قیمت ارز نیمایى در دى ماه از یکسو و ادامه اثرات مستقیم یا غیرمستقیم افزایش قیمت بنزین در داخل کشور از سوى دیگر، مى‌تواند توجیهى براى افزایش شدید قیمت مواد اولیه این گروه باشد. افزایش موجودى مواد اولیه در دى ماه 98 نسبت به ماه قبل با توجه به آنکه قیمت این مواد افزایش یافته است (موجودى مواد اولیه در همه صنایع تقریبا غیر از صنایع چوب، کاغذ و مبلمان و صنایع لاستیک و پلاستیک کاهش داشته است)، مى‌تواند ناشى از دو امر باشد. نگرانى فعالان اقتصادى این صنعت از افزایش قیمت بیشتر این مواد در آینده؛ چراکه روند کاهش یا عدم تغییر قیمت خرید مواد اولیه صنعت لاستیک و پلاستیک بعد از 4 ماه متوالى (از مرداد تا آبان 1398 )، به‌طور ناگهانى از ماه قبل با افزایش قابل‌ملاحظه‌اى روبه‌رو شده است. پس از آن نگرانى فعالان اقتصادى متاثر از ناآرامى‌هاى دى ماه؛ نگرانى از افزایش قیمت نفت که مى توانست نفت را با جهش قیمتى مواجه کند. این مساله نیز احتمال افزایش قیمت مواد اولیه در آینده را در نظر فعالان صنعت لاستیک و پلاستیک تقویت کرد.
فرآورده‌هاى نفت و گاز: از ابتداى سال‌جارى تا پایان شش ماهه اول، شامخ کل این گروه بدتر شدن وضعیت عمومى این صنعت در هر ماه نسبت به ماه قبل را نشان مى‌داد. در طول فصل پاییز شامخ کل این صنعت وضعیت باثباتى را نشان داده، اما در دى ماه با شروع زمستان، شامخ کل نشان از بدتر شدن اندک وضعیت کلى این گروه نسبت به ماه گذشته دارد. بر اساس آمار شامخ دى ماه، فعالان این صنعت با افزایش شدید در بهاى مواد اولیه در این ماه نسبت به ماه گذشته آن مواجه بوده‌اند که این امر به افزایش قیمت محصولات این صنایع نیز انجامیده است. از طرف دیگر، کاهش تولید محصولات، کاهش شدید صادرات توام با کاهش فروش محصول در دى ماه نسبت به ماه گذشته نشان از شرایط سخت فعالان این صنعت در ابتداى زمستان دارد. به دنبال کاهش سفارشات، کاهش تولید و صادرات میزان استخدام نیروى کار نیز کاهش داشته و سرعت تحویل سفارشات نیز کمى افزایش نشان مى‌دهد. به همین دلیل نیز فعالان این گروه از صنایع با افزایش شدید در موجودى انبار محصول مواجه بوده‌اند. از سوى دیگر، به دلیل افزایش بهاى مواد اولیه و پوشش فرآیند تولید از محل موجودى مواد اولیه، شاهد کاهش موجودى مواد اولیه در دىماه نسبت به ماه گذشته هستیم.
نساجى: به اذعان فعالان صنعت نساجى در دى ماه، وضعیت کلى صنعت با عدد شامخ 2/ 63 نسبت به ماه گذشته مساعد گزارش شده است. افزایش میزان استخدام و به‌کارگیرى نیروى انسانى، افزایش مقدار تولید محصولات و افزایش میزان سفارشات جدید و سرعت انجام و تحویل سفارش، عمده دلایل این بهبود در این صنعت محسوب می‌شوند. کاهش موجودى انبار، افزایش میزان فروش محصولات و کاهش میزان صادرات به موازات افزایش مقدار تولید محصولات نشان‌دهنده پاسخگویى به موج تقاضاى داخلى ناشى از ورود به فصل زمستان است که به‌رغم افزایش قیمت محصولات تولید شده، صورت گرفته است. نکته قابل‌توجه این صنعت در دى ماه، افزایش چشمگیر قیمت خرید مواد اولیه است که بى‌ارتباط با اعمال تحریم‌هاى جدید آمریکا در مورد برخى از صنایع، از جمله صنعت نساجى و نیز افزایش قیمت ارز نیست. چنانچه تحریم‌هاى جدید نسبت به گذشته گسترده‌تر بوده و موجب قطع همکارى شرکت‌هاى بزرگ با ایران شود، شکى نیست که علاوه بر انتظارات تورمى فعالان صنعت که به خودى خود سبب افزایش قیمت مواد اولیه خواهد شد، در بلندمدت نیز آثار مخرب بسیارى متوجه این صنعت خواهد بود.
ماشین‌سازى و لوازم خانگى: وضعیت صنعت ماشین سازى و لوازم خانگى در دى ماه با عدد شامخ 50 تغییر محسوسى را نشان نمى‌دهد و بیانگر آن است که بدون تغییر نسبت به ماه قبل ارزیابى کرده‌اند. مقدار تولید محصولات افزایش اندکی داشته، اما از سوی دیگر میزان سفارشات جدید، سرعت انجام و تحویل سفارش، موجودی مواد اولیه و میزان استخدام چندان تغییر خاصی را نشان نمی‌دهد که خود بیانگر آن است که چرا شامخ کل این گروه در کل تغییری نداشته است. از سوی دیگر، این صنعت در دى ماه با افزایش چشمگیر قیمت مواد اولیه با عدد شامخ 3/ 80 مواجه بوده که تا حدى بر افزایش قیمت محصولات تولید شده موثر بوده و از سوى دیگر تا حدى سبب ایجاد رکود نسبى در این صنعت شده است. نکته جالب‌توجه آن است که با وجود افزایش قیمت، میزان فروش محصولات این گروه اندکى افزایش را نشان مى‌دهد که شاید بتوان دلیل آن را شروع فصل زمستان و افزایش تقاضاى لوازم خانگى موردنیاز در فصل سرما (اعم از محصولات گرمایشى، تصفیه هوا و غیره) دانست.
صنایع کانى غیرفلزى: شامخ کل به‌دست آمده براى گروه کانى‌هاى غیرفلزى در دى ماه 3/ 39 است که حکایت از تضعیف شدید وضعیت کلى این صنعت نسبت به ماه قبل دارد. شامخ دی ماه سال گذشته نیز همین میزان بوده و چنین کاهش شدیدى را در دى نسبت به آذر نشان مى‌دهد. کاهش شدید تولید محصولات گروه کانى‌هاى غیرفلزى در دی‌ماه 8/ 27 و کاهش شدید فروش محصولات در این ماه نسبت به ماه گذشته 9/ 38 که کمترین عدد در بین صنایع مختلف است نشان از شرایط دشوار این صنعت در ابتداى زمستان دارد. از سوی دیگر، این صنعت بیشترین کاهش تولید در یک ماه نسبت به ماه قبل از ابتداى دوره سنجش شامخ صنایع کانى‌هاى غیرفلزى مربوط به این ماه بوده است. این در حالى است که این صنعت در آذر ماه سال گذشته نیز چنین کاهش شدیدى را تجربه کرده است. نکته قابل توجه آن است که از ابتداى محاسبه شامخ در آذر 97 تاکنون موجودى مواد اولیه این صنعت همواره کاهش نسبت به ماه قبل را نشان مى‌دهد، قیمت مواد اولیه در همین بازه زمانى نیز همواره افزایشى بوده است.
صنایع فلزى: شامخ کل صنایع فلزى در گزارش دى ماه حاکى از تغییرات بسیار اندک مثبت در شرایط کلى این صنعت است. مقدار تولید و میزان فروش محصولات همچنان رقم اندکى بالاتر از 50 است ولى میزان سفارشات محصولات به نسبت ماه قبل بدتر شده است. موجودى مواد اولیه در دى ماه به شدت کاهش یافته و قیمت خرید مواد اولیه همچنان مانند سه ماه گذشته به نسبت ماه قبل افزایشى گزارش شده است. این امر در کنار سایر موارد نظیر اخبار مربوط به توافق تجارى چین و آمریکا در فضاى بین‌المللى و رشد بورس سبب شده است تا قیمت محصولات تولید شده در دى به نسبت آذر ماه افزایشى گزارش شود. به‌طور کلى، عوامل بسیارى بر قیمت محصولات این صنعت اثرگذار است که از جمله عوامل خارجى مى‌توان به قیمت جهانى ناشى از عرضه و تقاضا، موجودى انبار و قیمت انرژى و از جمله عوامل داخلى مى‌توان به قیمت خرید مواد اولیه اشاره کرد.
صنایع غذایى: شامخ همه گروه‌هاى صنعتى غیر از صنایع کانى غیرفلزى و صنایع غذایى در دىماه نسبت به ماه قبل یا تغییرى نداشته یا نشان از بهبود نسبى وضعیت دارد. صنایع غذایى بعد از صنایع کانى غیرفلزى با کسب نمره 3/ 41 بدترین وضعیت را در بین صنایع داشته است.
صنایع شیمیایى: شامخ کل گروه صنایع شیمیایى شامل محصولات پتروشیمى، دارویى، بهداشتى، آرایشى، شوینده، مواد شیمیایى و پلیمرى و... می‌شود که آمار اعلام شده نشان از رونق این صنعت در دىماه 98 نسبت به ماه گذشته با کسب نمره 2/ 56 دارد. به دنبال افزایش قیمت خرید مواد اولیه صنایع شیمیایى در ماه مورد بررسى، موجودى این مواد کاهش و قیمت محصولات تولیدى صنایع شیمیایى در مقایسه با ماه قبل بیشتر شد. همچنین با توجه به آنکه بخشى از شرکت‌هاى فعال در این حوزه، شرکت‌هاى دارویى است و طبق گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده در دى ماه 98،نرخ تورم بهداشت و درمان در مقایسه با ماه قبل افزایش داشته است، افزایش قیمت احتمالى دارو را مى‌توان متاثر از تحریم‌هاى واشنگتن دانست.
چوب، کاغذ و مبلمان: وضعیت کلى صنایع چوب و مبلمان در آذرماه، با عدد شامخ 7/ 57 نسبت به ماه قبل نسبتا مساعد ارزیابى شده است. افزایش میزان استخدام و به‌کارگیرى نیروى انسانى، افزایش موجودى مواد اولیه و افزایش سرعت انجام و تحویل سفارش از عمده‌ترین دلایل این بهبود بوده‌اند. نکته قابل توجه این است که به‌رغم افزایش قیمت مواد اولیه، قیمت محصولات تولید شده تغییر محسوسى نداشته است. این مساله احتمالا بیشتر متاثر از روند نزولى قیمت کاغذ، ناشى از ترخیص بارهاى در گمرک مانده و نظارت جدى بر این بازار است که سبب افزایش میزان فروش محصولات کاغذ و مقوا شده است. علاوه بر این، افزایش میزان موجودى مواد اولیه به موازات افزایش قیمت خرید مواد اولیه، مى‌تواند نشان‌دهنده احتیاط تولیدکنندگان براى خرید مواد اولیه و احتمال افزایش قیمت بیشتر در آینده باشد. با توجه به در پیش بودن رویدادهایى مانند انتخابات و نمایشگاه کتاب در ماه‌هاى آتى، این رفتار تولیدکنندگان منطقى به نظر مى‌آید.
وسایل نقلیه و قطعات وابسته: گزارش ماهانه شامخ صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته در دى ماه همانند آذرماه بسیار مثبت و حاکى از بهبود قابل توجه در شرایط کلى این صنعت در این ماه است. رقم شامخ کل صنعت وسایل نقلیه و قطعات وابسته در دى ماه 6/ 69 گزارش شده است. موجودى مواد اولیه نیز براى اولین بار در سال جارى در شرایط بهبود اندک گزارش شده است. از دیگر نکات قابل توجه مى‌توان به بهبود اندک مولفه میزان صادرات محصولات این گروه در دى ماه اشاره کرد.
پوشاک و چرم: از نظر فعالان صنعت پوشاک، وضعیت در آذرماه با عدد شامخ 68 مثبت ارزیابى شده است. افزایش تولید محصولات، افزایش میزان سفارشات جدید و افزایش میزان استخدام و به‌کارگیرى نیروى انسانى بیشترین نقش را در مثبت بودن این ارزیابى داشته‌اند. به‌طور کلى، مى‌توان چنین استدلال کرد که به دلیل بالا بودن سرانه مصرف پوشاک در کشور و تاثیرپذیرى کمتر این بخش از کاهش قدرت خرید مردم و نیز با در نظر گرفتن تلاش قابل تقدیر دولت در مبارزه با قاچاق پوشاک، دورنماى وضعیت این صنعت روشن به نظر مى رسد. مساله مهم دیگرى که نیازمند توجه است، بحث صادرات در این بخش و لزوم تقویت بنیه واحدهاى تولیدى و افزایش کیفیت و رقابت‌پذیرى در تولید محصولات است تا بتوان از فرصت پیش‌آمده در این صنعت نهایت بهره را برد.
