چرا نیروگاه‌ها به سوخت مایع پناه بردند
رازگشایی دوم از آلودگی بودار
سکاندار وزارت نیرو در مصاحبه با دو رسانه به سه پرسش کلیدی که این روزها به‌دغدغه صنعت آب و برق تبدیل شده است، پاسخ داد. پرونده منشا آلودگی‌های بودار در برخی شهرها که انگشت اتهام را به‌سمت نیروگاه‌ها نشانه گرفت، بخش نخست سوالات از رضا اردکانیان بود. وزیر نیرو در این گفت‌وگوها به چرایی افزایش مصرف سوخت مایع نیروگاه‌ها پرداخت و داستان تفاهم وزارتخانه متبوعش با وزارت نفت را روایت کرد. به‌اعتقاد اردکانیان، افزایش مصرف گاز در بخش خانگی موجب شد گاز مصرفی نیروگاه‌ها کاهش یابد و وزارت نفت نتواند به‌تعهد خود در این حوزه عمل کند؛ به‌همین دلیل نیروگاه‌ها به ناچار سراغ استفاده از مخازن ذخیره سوخت مایع رفتند که این موضوع منشا دو چالش «آلودگی‌های محیط‌زیستی» و «خاموشی‌های منطقه‌ای به‌دلیل افت فشار گاز» خواهد بود. بخش دوم پرسش‌ها به «افزایش تعرفه‌های سالانه» اختصاص داشت. به‌گفته متولی نیرو، تعرفه‌های آب و برق همانند سال‌های ۹۷ و ۹۸ که شامل ۷ درصد افزایش شد، در سال ۹۹ هم به‌همین روال خواهد بود. موضوع تغییرات اقلیمی، منطق سدسازی‌ها و کنترل سیلاب‌ها، سومین بخش پرسش‌های کلیدی از اردکانیان بود. او معتقد است ایران باید آماده زندگی با شرایط حدی باشد؛ زیرا زمان‌بندی سال‌های بسیار خشک یا سال‌های بسیار تر برهم خورده؛ البته به‌اعتقاد او نباید در پشت تغییر اقلیم مسوولیت‌ها را کاهش داد. اردکانیان همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا دوران طلایی سدسازی از راه رسیده است، عنوان کرد که تاکنون گفته می‌شد سدسازی باید با هدف تامین آب شرب، کشاورزی، تولید برق و کنترل سیلاب صورت گیرد، اما اکنون باید وارد این مسیر شد که سدسازی را با هدف کنترل سیلاب انجام داد.
تغییر شرایط آب‌وهوایی در کشور موجب شده ایران با وضعیت جدیدی روبه‌رو شود؛ وضعیتی که اگرچه موجب افزایش منابع آبی شده اما وقوع سیل، افزایش مصرف گاز و در پی آن خاموشی‌های احتمالی، به‌دلیل کمبود گاز نیروگاه‌ها، مشکلات و چالش‌های جدی را به‌وجود آورده است. مطابق با ارزیابی‌ها، در سال جاری چند سیلاب بزرگ رخ داد که هر کدام خسارات متعددی به دنبال داشت و این سوال ایجاد شد که راهکار چیست و برای مقابله با این شرایط دقیقا چه اقداماتی باید انجام شود؟ آیا می‌توان میزان خسارات سیل را کاهش داد؟ آیا دوران طلایی سدسازی از راه رسیده است یا راهکارهای وزارت نیرو تاکنون برای حل مشکلات فعلی در حوزه منابع آب کافی بوده است؟ همچنین رازگشایی از آلودگی‌های بودار که دامنه آن چند شهر در کشور را گرفت از دیگر مسائلی است که در چند وقت اخیر سروصداهای بسیاری به‌پا کرد. این موضوع و مشکلاتی که به‌تازگی در حوزه تامین گاز دامنگیر نیروگاه‌های کشور شده، مواردی است که رضا اردکانیان، وزیر نیرو در مصاحبه با «ایسنا» و «گفت‌وگوی ویژه خبری» به آنها پاسخ داده است.
رمزگشایی آلودگی بودار
روزهای پایانی دی‌ماه امسال بود که رئیس سازمان محیط‌زیست با اعلام منشا آلودگی‌های بحران‌ساز آذرماه در تهران و دیگر شهرها به گمانه‌زنی‌ها در پرونده «هوای بدبو» پاسخ داد. آن‌طور که معاون رئیس‌جمهور در آن روزها اعلام کرد این بود که «ناتوانی در صادرات مازوت» از یکسو و «مازاد تولید مازوت در پالایشگاه‌ها» از سوی دیگر باعث شده نیروگاه‌ها به مصرف این سوخت ارزان رو بیاورند. اما چند روز بعد، شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی در واکنش به اظهارنظر عیسی کلانتری که گفته بود، «تحریم‌ها باعث سختی فروش مازوت شده و ناچارا نیروگاه‌ها دوباره به مازوت سوزاندن روی آوردند و گرفتار هوای آلوده شدیم» اعلام کرد: «نیروگاه‌های اطراف تهران حتی یک لیتر مازوت مصرف نکرده‌اند».
ماجرای آلودگی بودار تهران و برخی شهرها و شناسایی متهمان آن در حالی همچنان ادامه دارد که این بار وزیر نیرو به رمزگشایی این آلودگی پرداخت. اردکانیان در پاسخ به این پرسش که باتوجه به‌اینکه در حال‌حاضر میزان مصرف سوخت خانگی افزایش یافته، آیا وزارت نفت توانسته به تعهد خود نسبت به تامین گاز نیروگاه‌ها عمل کند، گفت: افزایش مصرف گاز در بخش خانگی موجب شده گاز مصرفی نیروگاه‌ها کاهش یابد و وزارت نفت نتواند به تعهد خود در این حوزه عمل کند. قرار بر این بود از ۷۰۰ میلیون مترمکعب گازی که در شبانه‌روز تولید می‌شود، ۵۲۰ میلیون مترمکعب به بخش خانگی و تجاری، ۹۰ میلیون مترمکعب به نیروگاه‌ها، ۴۰ میلیون مترمکعب به صنایع بزرگ تخصیص داده شود و ۵۰ میلیون مترمکعب نیز صادر شود، اما عدد ۵۲۰ به بیش از ۶۰۰ میلیون مترمکعب در بخش خانگی و تجاری افزایش یافته و این ۸۰ میلیون مترمکعب افزایش مصرف در این دو بخش موجب شده به نیروگاه‌ها فشار وارد شود. به‌گفته وزیر نیرو، به‌همین دلیل نیروگاه‌ها به ناچار سراغ استفاده از مخازن ذخیره سوخت مایع رفته‌اند، زیرا میزان گاز تحویل‌شده از سوی وزارت نفت به نیروگاه‌ها کمتر از نیمی از آن است که باید داده می‌شد و این موضوع چند مشکل جدی را به وجود آورده است.
از نگاه اردکانیان، افزایش استفاده از سوخت مایع چند بحران را شکل داده است. به‌اعتقاد او، این موضوع در وهله اول برای محیط‌زیست و سلامت جامعه خوب نیست و در وهله دوم با توجه به محدودیت آن باعث خواهد شد تا احتمالا به‌سراغ خاموشی‌های منطقه‌ای به ویژه در شمال کشور به دلیل وجود افت فشار گاز برویم. این در حالی است که اگر نیروگاه‌ها به دلیل مصرف بالا و کم شدن فشار گاز نتوانند سوخت مایع را نیز جایگزین کنند، دچار مشکلات جدی‌تری نیز خواهیم شد.اردکانیان عنوان کرد جایی شنیده که بهتر است صادرات برق کاهش یابد، این در حالی است که او معتقد است کل صادرات برق با همه کشورهایی که با آنها قرارداد بسته شده، نیازمند مصرف یک درصد کل گاز مصرفی خانگی و تجاری است؛ یعنی اگر بخواهیم به تعهدات خود عمل کنیم تنها یک درصد کل گاز مصرفی در این دو بخش را نیاز خواهیم داشت و اگر صادرات را قطع کنیم و به تعهدات خود عمل نکنیم، این مساله تبعات زیادی برای کشور به‌دنبال خواهد داشت. به‌باور وزیر نیرو «از دست رفتن بازارهای صادرات برق» و «اعتماد خریداران» از جمله این خسارت‌ها خواهند بود.اردکانیان ادامه داد: از ما خواسته شده که میزان صادرات برق در شرایط فعلی افزایش پیدا نکند، وزارت نیرو به این مساله متعهد است. البته تبادل انرژی با همسایگان کشور صورت می‌گیرد، به این معنا که در ساعاتی صادرکننده برق و در ساعاتی خاص و اندک، واردکننده انرژی هستیم.
تعیین تکلیف تعرفه‌های سال ۹۹
سکاندار وزارت نیرو از موضوعات مختلفی سخن به میان آورد؛ او در پاسخ به اینکه با توجه به مشکلات کشور آیا ممکن است در سال آینده با افزایش قیمت آب و برق مواجه شویم، پاسخ داد: براساس مصوبه هیات وزیران که دو سال پیش به اجرا درآمد وزارت نیرو اجازه ندارد برای رعایت‌کنندگان الگوی مصرف، بیش از ۷ درصد قیمت آب و برق را افزایش دهد. سال گذشته به این مساله عمل شد، امسال این طرح اجرایی شده و سال آینده نیز به آن متعهد خواهیم بود یعنی فقط ۷ درصد قیمت آب و برق افزایش خواهد یافت. او در ادامه اظهار کرد: در سال گذشته برای مشترکانی که توانسته بودند میزان مصرف خود را نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش دهند ۱۰۶ میلیارد تومان پاداش خوش‌مصرفی از سوی وزارت نیرو در نظر گرفته شد که به آنها تعلق گرفت. البته این عدد تنها برای بخش خانگی بود و برای بخش صنعت نیز ۲۰۰ میلیارد تومان پاداش همکاری برای کاهش مصرف برق در ساعات اوج بار و انتقال آن به ساعات دیگر تعلق گرفت. درخصوص جریمه نیز باید گفت آنچه دولت تصویب کرد این بود که برای افرادی که بیش از الگوی مصرف، برق مصرف می‌کنند، ۱۶ درصد تعرفه بیشتر از خوش‌مصرف‌ها لحاظ شود. به‌گفته اردکانیان، در مجموع وزارت نیرو بیشتر به‌دنبال این است تا سازوکاری را ایجاد کند تا پرمصرف‌ها وارد گروه خوش‌مصرف‌ها شوند، زیرا هزینه‌ای که برای ساخت نیروگاه می‌شود با مبلغی که آنها برای مصرف زیاد پرداخت می‌کنند قابل جبران و مقایسه نیست.
داستان سیلاب‌ها و سدسازی‌ها
از گوشه و کنار برخی سوالات که دغدغه این‌روزهای صنعت آب و برق است مطرح می‌شود. اینکه چه اقداماتی برای کنترل سیلاب‌های اخیر صورت گرفته و از سیلاب‌های فروردین‌ماه چه درس‌هایی باید گرفته شود؟ اینکه آیا وزارت نیرو می‌توانست اقداماتی را انجام دهد که میزان خسارات کاهش یابد یا خیر و در مجموع چه برنامه‌هایی را برای مهار سیلاب‌های آینده باید در دستور کار قرار داد؟ وزیر نیرو در پاسخ به این پرسش‌ها عنوان کرد: طی این مدت اخبار متعددی درباره سیل منتشر شد که بعضا همه واقعیت را پوشش نمی‌داد. موضوع سیل و کاهش خسارات آن، یک کار مربوط به دولت است و این به این معناست که یک مجموعه کارکردهای بهینه باید وجود داشته باشد تا بتوان این مساله را مدیریت کرد. با توجه به اینکه جامعه‌ای هستیم که هر از چندگاهی با سیلاب مواجه می‌شویم، باید به سمتی برویم که از سیلاب بهره بگیریم، یعنی شرایطی فراهم کنیم که میزان خسارات کاهش یابد و بتوانیم فایده آن را افزایش دهیم. به‌همین دلیل یکی از مواردی که در این جلسه مورد توجه قرار گرفت مساله مدیریت سیلاب بود. او در ادامه افزود: سیلاب‌های فروردین ۹۸ سبب شد توجه به مدیریت سیلاب افزایش یابد. البته باید به این مساله نیز توجه داشت که کشورهایی که مجهزترین و پیشرفته‌ترین سیستم‌های پیش‌بینی سیلاب را دارند، باز هم نمی‌توانند خسارات را به‌میزان خیلی زیاد کاهش دهند. در ضمن، اینکه سیلاب در فروردین‌ماه سبب شود میزان خسارات سیلاب‌های بعدی به‌شدت کاهش یابد، تصور درستی نیست. به‌اعتقاد اردکانیان، کاهش خسارات سیلاب نیازمند ایجاد زیرساخت‌ها، توسعه هماهنگی‌های بین سازمانی و مجموعه‌ای از اقدامات میان مردم و دولت است که انجام آنها زمانبر است و به‌سرعت ظرف یک سال محقق نخواهد شد، اما حرکت برای رسیدن به چنین تاب‌آوری آغاز شده است.
وزیر نیرو معتقد است نباید پشت واژه تغییر اقلیم ایستاد تا مسوولیت‌ها را کاهش دهیم و خودمان را از ظرفیت‌هایی که می‌تواند سبب افزایش کیفیت کار شود محروم کنیم. به‌همین دلیل لازم است تمام سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها از موضع فرافکنی فاصله بگیرند و با یک نگاه بین‌بخشی وضعیت و شرایط کشور را با سیلاب‌ها سازگار کرد و همان‌گونه که ژاپن طی دهه‌های اخیر برنامه‌های متعددی را برای سازگاری با مساله زلزله اجرا کرده است ما نیز برای سازگاری با سیلاب و پیامدهای آن، خودمان را آماده کنیم.
اردکانیان در مورد تغییرات اقلیم گفت: ایران باید آماده زندگی با شرایط حدی باشد، یعنی دور شدن از یک شرایط صرفا معتدل و زندگی در شرایط کرانه‌ای یا حدی؛ به این معنا که اکنون در وضعیتی قرار گرفته‌ایم که سال‌های بسیار خشک یا سال‌های بسیار تر را تجربه می‌کنیم و لازم است شرایط سازگاری با این وضعیت را در کشور فراهم کنیم. او در ادامه با ارائه آمار و زمان‌بندی بارندگی‌ها اظهار کرد: با نگاه به آمار و اطلاعات موجود درمی‌یابیم، ایران کشوری است که متوسط بارندگی در آن ۲۵۰ میلی‌متر بوده ولی هم اکنون این عدد به ۲۳۰ میلی‌متر کاهش یافته، اما باز هم ممکن است هر سال ۲۳۰ میلی‌متر بارش نداشته باشیم و چند سال خشک و چند سال شدیدا تر را شاهد باشیم به همین دلیل باید با شرایط موجود در کشور سازگار شویم.
به اعتقاد اردکانیان، درخصوص مساله سیلاب، اول از همه باید تشخیص دهیم این موضوع یک حادثه غیرمترقبه نیست و نمی‌توانیم با این مساله مقابله کنیم، بلکه باید با مسائلی همچون سیل و خشکسالی سازگار شویم. او معتقد است سازگار شدن با مقابله کردن خیلی فرق دارد، زیرا زیرساخت ذهنی، فنی، اجتماعی، مدیریتی و هماهنگی‌های بین‌بخشی لازم برای «سازگاری» با آنچه‌که برای «مقابله» به‌کار گرفته می‌شود کاملا متفاوت است. به‌باور وزیر نیرو، در این بین لازم است اقدامات متعددی برای سازگاری با این شرایط صورت گیرد. اول از همه باید بگویم که برنامه‌ریزی‌ها متاثر از به رسمیت شناختن این شرایط باشد، یعنی اگر می‌گوییم ۷۵۰۰ کیلومتر رودخانه اصلی در کشور داریم که نیاز به یک برنامه‌ریزی برای تعیین حریم، آزادسازی آن، لایروبی و ساماندهی رودخانه دارد، باید با اولویت این اقدامات توسط تمام سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها انجام شود، به‌گونه‌ای که برای چند سال این موضوع در اولویت قرار گیرد. این در اولویت قرار گرفتن، شامل تحولاتی در سازمان‌ها، رویکردها و البته تخصیص منابع مالی است. او افزود: علاوه بر این باید در حوزه جاده، معابر و پل‌ها نیز سازگاری با شرایط سیلاب ایجاد شود و همچنین منازلی که در مناطق سیل‌خیز ساخته می‌شود، شرایط فنی تاب‌آوری در برابر سیلاب را داشته باشند. در شرایط فعلی مهم‌ترین مساله ایجاد شرایطی است که چنین ساختمان‌هایی ساخته شوند.
اردکانیان در ادامه به موضوع سدسازی‌ها ورود کرد و گفت: تاکنون گفته می‌شد سدسازی باید با هدف تامین آب شرب، کشاورزی، تولید برق و کنترل سیلاب صورت بگیرد، اکنون باید وارد این مسیر شویم که سدسازی را با هدف کنترل سیلاب انجام دهیم و اینکه گفته می‌شود بارندگی‌های یکساله سدها را پر نکرده و سدسازی بی‌فایده است، دیگر نباید مانع کار باشد، زیرا ما جیره منابع آبی‌مان را در هر سال دریافت نمی‌کنیم و ممکن است هر چند سال یکبار این سهمیه در اختیارمان قرار گیرد. به‌همین دلیل باید ظرفیت‌های ذخیره‌سازی را در اختیار داشته باشیم. او درخصوص میزان بارش‌ها هم گفت: امسال در استان سیستان و بلوچستان تا پایان دی‌ماه میزان نزولات نسبت به سال قبل ۲۷۲ درصد افزایش داشت و حتی در برخی از ایستگاه‌ها این میزان تا ۴۵ برابر سال قبل نیز ثبت شده است. در واقع مدیریت این حجم بارش کار بسیار سختی بود با این وجود، بر خلاف پنج سیل اخیر، سیل استان سیستان و بلوچستان، تلفات جانی به دنبال نداشت و این اولین سیلاب بزرگی بود که حتی یک مورد خسارات جانی نیز در پی نداشت.
به اعتقاد او، دلیل این مساله استفاده از تجربیات خسارات سیلاب فروردین‌ماه و سیلاب‌های مشابه بود، زیرا از همان زمان برنامه‌هایی در نظر گرفته شده بود تا از هر منبع مالی ممکن رودخانه سیستان را به‌میزان بیشتری لایروبی کنند. همچنین سدها را در وضعیت مناسب برای تسکین سیلاب نگهداریم. وزیر نیرو اضافه کرد: البته این صحبت‌ها به این معنا نیست که بخواهیم از مسوولیت خودمان شانه خالی کنیم. هرچند در عرصه‌هایی همچون مدیریت سیلاب، خشکسالی، مدیریت انرژی و مدیریت مصرف نشان داده‌ایم که چقدر می‌توانیم با همکاری بین سازمان‌ها، کارها را بهتر جلو ببریم. به باور اردکانیان، کنترل سیلاب‌ها در مسیر درستی قرار دارد و اقداماتی که برای کاهش خسارات سیلاب‌ها و استفاده بهینه از امکانات انجام می‌شود در مرحله مطلوبی است.
سکاندار وزارت نیرو در ادامه به موضوع تغییرات اقلیم اشاره کرد و در پاسخ به این سوال که بحث تغییر اقلیم در کشور در حال وقوع است؟ گفت: بحث تغییر اقلیم بحث دامنه‌داری است که نسبت به یک دهه قبل، اکنون می‌توان با اطمینان بیشتری این پدیده را پذیرفت، اما پاسخ روشن و قطعی برای آن و اثرات آن داده نشده است. به‌همین دلیل درصدد هستیم اجلاسی را با مشارکت سازمان جهانی هواشناسی و ظرفیت‌های دانشگاهی و علمی در داخل کشور برگزار و آخرین نظرات در این راستا را تدوین کنیم تا بتوانیم هرگونه تجدیدنظر لازم را برای مدیریت منابع آبی کشور در نظر بگیریم.
او همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا لازم است کشور را برای باران‌های حجیم در ماه‌های آینده آماده کرد؟ گفت: اتکای ما بر آمار و اطلاعاتی است که سازمان هواشناسی از منابع و مراجع معتبر دنیا و سیستم‌ها و تجهیزاتی که در اختیار دارد اعلام می‌کند و هر سه ماه یکبار نیز در جلسات شورای‌عالی آب پیش‌بینی‌هایی در این رابطه مطرح می‌شود و وزارت نیرو نیز سعی می‌کند تا بر همان اساس برنامه‌ریزی‌های لازم را داشته باشد. اردکانیان افزود: برای سال آبی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ در فصل پاییز که آن را پشت سر گذاشته‌ایم شرایط نسبتا نرمال و کمی بالاتر از نرمال پیش‌بینی شده بود و برای زمستان نیز شرایط به‌صورت نرمال و کمی پایین‌تر از نرمال پیش‌بینی شده است. اما بر اساس آنچه که تاکنون رخ داده میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی ۱۵۰ میلی‌متر ثبت شده است که حدود ۲۱ درصد بیشتر از متوسط بلندمدت است که در این شرایط لازم است مردم آماده وضعیت پربارش‌تری باشند. این عدد حتی از پارسال نیز که سال تری بود ۵ درصد بیشتر بوده است. وزیر نیرو تصریح کرد: البته باید گفت میزان بارندگی در تمام کشور به‌صورت یکسان نیست به‌گونه‌ای که در برخی از استان‌ها همچون خراسان شمالی، اردبیل و گلستان میزان بارش‌ها به نسبت بلندمدت و متوسط کمتر از پیش‌بینی‌ها بوده اما در مجموع پیش‌بینی ما این است که تابستان را در عمده مناطق به دلیل وجود ذخایر آبی نسبتا مناسب و تداوم همکاری هموطنانمان با آرامش سپری کنیم. به‌گفته او، نگرانی‌ای که در حال حاضر وجود دارد، تامین برق در شرایط فعلی کشور است زیرا از حیث تامین گاز برای نیروگاه‌ها مشکل جدی داریم. در واقع پس از کاهش دما در کشور، مصرف گاز خانگی تا حد قابل‌توجهی افزایش یافت و نیروگاه‌ها را با مشکلات جدی روبه‌رو کرد، اما تجربه تابستان گذشته نشان داد که با همکاری مردم مدیریت مصرف می‌توان بسیاری از موانع را پشت سر گذاشت. او اضافه کرد: تابستان گذشته در اوج بار توانستیم ۳۸۰۰ مگاوات اوج بار را کاهش دهیم و همین مساله موجب شد تا شاهد خاموشی نباشیم، اکنون نیز در زمستان خانواده‌ها می‌توانند با مدیریت مصرف، سهم مناسبی در پایدارسازی شرایط و احتراز از خاموشی‌های پراکنده داشته باشند. به‌گفته وزیر نیرو، در حال حاضر نیروگاه‌های کشور در وضعیت خوبی قرار دارند و ظرفیت نصب شده نیروگاهی بیش از دو برابر اوج باری است که در زمستان داریم اما به دلیل اینکه نیروگاه‌ها وابستگی بیشتری به گاز نسبت به سوخت مایع دارند لازم است تا همه ما در مصرف گاز صرفه‌جویی کنیم و به این نکته نیز توجه داشته باشیم که سوخت مایع می‌تواند آلودگی و مخاطرات زیست محیطی زیادی را به دنبال داشته باشد، در عین حال که این منبع نیز محدود است.
