چرا «ابرنوسان سهام» زمانبر شده است؟
متهم اصلاح فرسایشی بورس
» گزارش صفحه ۹
چرا ابرنوسان سهام زمانبر شده است؟
متهم روزهای فرسایشی بورس
دنیای‌اقتصاد: بورس تهران روز دوشنبه برای هفتمین روز متوالی به حرکت در مسیر کاهشی ادامه داد و این‌بار با افت 7/ 2 درصد، به سطح یک میلیون و 336 هزار واحد عقب نشست تا میزان رشد این نماگر از ابتدای سال تاکنون به 6/ 160 درصد محدود شود. اما نقطه پایان اصلاح سهام کجاست؟ چرا این اصلاح همانند دوره صعود قیمت‌ها اینچنین فرسایشی شده است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد نقدینگی حقیقی خارج شده از گردونه معاملات سهام در 52 روز کاری اخیر تنها به اندازه پولی بوده که در نیمه نخست مردادماه جذب بازار سهام شده است. اما آیا سهامداران خرد به خواست خود سهامدار باقی مانده‌اند؟ به نظر می‌رسد محدودیت‌های خودساخته بازار سرمایه ایران همچون دامنه نوسان و حجم مبنا مهم‌ترین عواملی هستند که سبب کاهش نقدشوندگی سهام و حبس پولی در تالار شیشه‌ای شده و در نتیجه اصلاح طبیعی قیمت‌ها پس از رشد افسارگسیخته یک‌سال و نیم گذشته را به اصلاحی فرسایشی بدل کرده‌اند.
حبس پول حقیقی در تالار شیشه‌ای
بررسی‌ها نشان می‌دهد در حالی از ابتدای سال‌جاری تا 19 مرداد ماه یعنی درست زمانی که شاخص کل بورس تهران به اوج تاریخی 2 میلیون و 78 هزار واحد رسید، شاهد ورود بیش از 95 هزار میلیارد تومان پول تازه از سوی معامله‌گران حقیقی به گردونه معاملات سهام بودیم که همزمان با نزولی شدن شاخص سهام و کاهش بی‌وقفه قیمت‌ها سهامداران با همان هیجانی که در ورود به بازار از یکدیگر سبقت می‌گرفتند این‌بار در صف‌های فروش نشسته‌اند. ماحصل این رفتار خروج بیش از 27 هزار و 750 میلیارد تومان پول حقیقی از سهام بورسی بود. خروجی که البته طبیعی به نظر می‌رسد و رفتار سنتی بورس‌بازان در روزهای منفی بازار سهام است. نکته جالب توجه اما این است که حجم پول حقیقی خارج شده از گردونه معاملات سهام در 52 روز معاملاتی گذشته مساوی است با نقدینگی‌ای که تنها در 14 روز کاری (از 30 شهریور تا 19 مرداد) جذب بازار سهام شده بود. همین رقم خارج شده نیز در نتیجه خرید دستوری سهامداران عمده بازار محقق شد. از این رو همچنان خالص تغییر مالکیت بازیگران سهام در 7 ماه سپری شده از سال‌جاری به ارزش 67 هزار و 700 میلیارد تومان به سمت حقیقی‌های بازار سنگینی می‌کند اما دلیل خروج کمتر از انتظار سرمایه حقیقی از بورس تهران با وجود عقب‌نشینی بیش از 35 درصدی نماگر اصلی بازار و اصلاح حدود 80 درصدی برخی از سهام چیست؟
خروج قطره‌چکانی در سایه محدودیت‌ها
در اینکه برخی از سرمایه‌گذاران با دید بلندمدت و در زمانی که قیمت‌ها در محدوده ارزندگی قرار داشتند، سهامدار شده‌اند شکی نیست. سهامدارانی که با افت اخیر سهام همچنان در سود بوده و با توجه به دید بلندمدتی که دارند، هراسان به جمع فروشندگان نمی‌پیوندند. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد این گروه از معامله‌گران سهم بالایی نداشته و عمده پول‌های حقیقی که در ماه‌های نخست سال 99 به‌ویژه ابتدای تابستان جذب سهام بورسی شد، از سوی سهامداران تازه‌وارد و ناآشنا به این بازار مالی وارد شد. سهامدارانی که از یکسو در هراس از دست رفتن ارزش ریالی سرمایه خود و جاماندن از تورم به سر می‌بردند و از سوی دیگر حتی در محفل خانوادگی خود از سودهایی می‌شنیدند که با کمترین تلاش و در کوتاه‌ترین زمان ممکن در معاملات بورسی حاصل می‌شد. از این رو سراسیمه به کارگزاری‌ها مراجعه کرده و با وجود شیوع گسترده ویروس کرونا، در صف‌های طولانی درصدد اخذ کد معاملاتی بودند. طبیعتا این گروه از معامله‌گران با همان شتاب و هیجانی که دست به خرید سهام بورسی آن نیز در صف‌های طولانی خرید زدند، با آغاز اصلاح قیمت‌ها درصدد خروج از بازار و کاهش زیان خود برآمدند.
در این میان اما محدودیت‌های خودساخته به‌عنوان مانعی در سر راه این گروه از بازیگران سهام ظاهر شد. از این‌رو با توجه به دامنه نوسان 5 درصدی سهام، در همان ثانیه‌های ابتدایی پیش‌گشایش، شاهد سنگین شدن صف‌های فروش سهام بودیم. صف‌هایی که مجال خروج به سهامدارانی که مایل به ماندن در این بازار نبودند را نمی‌داد. از این رو تنها 30 درصد از سرمایه حقیقی وارد شده به بورس تهران توانست راه خروج را پیدا کند. وضعیتی که سبب شده تا اصلاح قیمت سهام پس از رشد‌های افسارگسیخته یک سال اخیر، فرسایشی شود و نتوان نقطه پایانی برای آن متصور بود.
انجماد پولی در روزهای سرد سهام
داده‌‌های آماری «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد در حالی از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا پایان معاملات ۱۹ مرداد (آخرین سقف‌شکنی شاخص) نسبت گردش مالی سالانه ۵۸ درصد بود که با انجماد پولی و کاهش نقدشوندگی سهام این نسبت در 52 روز معاملاتی اخیر به 3/ 32 درصد کاهش یافته است. در صورت محدود کردن این بازه زمانی به 17 شهریور تا پایان معاملات 5 آبان‌ماه، گردش پولی بورس تهران کاهش بیشتری را ثبت کرده و 4/ 27 درصد نزول می‌کند. دوره‌ای که حتی در برخی روزهای معاملاتی، ارزش دادوستد سهام به سطوح کمتر از 3 هزار میلیارد تومان نیز کاهش پیدا کرده و حتی در نمادهای کوچک بازار، به سبب عدم‌توانایی در پرکردن حجم مبنا، قیمت پایانی برای 10 روزی کاری در همان قیمت باقی مانده و به عبارتی نوسان صفر درصدی را ثبت کرده است.
از ماست که بر ماست
عقبگرد بیش از 35 درصدی شاخص سهام از سقف تاریخی ۱۹ مرداد در حالی رقم خورد که در آن دوره شاهد رسیدن قیمت سهام اغلب شرکت‌ها به ارقام حبابی بودیم. به‌طور معمول اشباع قیمت سهام در بورس و فرابورس فارغ از اینکه بر پایه بنیادی صورت گرفته باشد یا خیر، پیامدی جز نوسان نخواهد داشت. نوساناتی که در پی هر رشد شارپ به‌طور طبیعی در بازار سهام پدیدار می‌شوند. با این حال نمی‌توان دلیل سقوط شاخص بورس را فقط منوط به اشباع قیمتی سهام شرکت‌ها دانست؛ چراکه سیاست‌‌‌های نسنجیده دولتی در دعوت سرمایه‌گذاران خرد به بازار سهام در دوره رشد قیمت‌ها و قوانین خلق‌الساعه کارشناسی‌نشده روند معمول بازار را بر هم ریخت و در کنار هراس از ریزش بیشتر قیمت‌ها، بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران را نیز به‌دنبال داشت.
در این میان وجود دامنه نوسان و حجم مبنا سبب قفل نقدینگی در صف‌های فروش و کاهش نقدشوندگی بازار سهام بیش از گذشته شد. «دنیای‌اقتصاد» به مراتب بر لزوم حذف قوانین زائدی که خود عامل ایجاد هیجان در بازار هستند، تاکید کرده است. هیجانی که روزهای مثبت و منفی نشناخته و در تمامی دوره‌ها، وضعیتی خلاف واقع بر معاملات سهام حاکم می‌کند که شاید تنها متضرر این روند معامله‌گران باشند.
به گفته تحلیلگران یکی از عمده دلایل شکل‌گیری الگوی رفتار دسته‌جمعی در معاملات بازارها، کم‌عمقی بازار در کنار قوانین زائد و دست و پاگیری است که به هیجانات دامن زده و در نهایت سبب شکل‌گیری صف‌های پرحجم در سمت خرید یا فروش (بسته به روند معاملات) می‌شود؛ به‌طوری که معامله‌گران بدون توجه به پشتوانه‌های منطقی (چه بنیادی و چه تکنیکال) و تنها با نگاه به میزان تقاضا و عرضه ایجاد شده در سقف و کف قیمتی، به جمع صف‌ها می‌پیوندند. در واقع تا زمانی که تشکیل صف ملاکی برای ارزندگی یک سهم یا برعکس شناخته می‌شود، واکنش‌های غیرمنطقی نیز دور از انتظار نیست. با این حال همچنان سازمان بورس در حفظ محدودیت دامنه نوسان پافشاری می‌کند. با حذف محدودیت دامنه نوسان یا بازتر کردن میزان آن، اما ریسک معاملات نیز افزایش یافته و افزایش احتیاط میان سرمایه‌گذاران را شاهد خواهیم بود. ضمن آنکه دوره‌های فرسایشی در بازار سهام شکل نمی‌گیرد و عرضه و تقاضا در عرض چند ساعت بازار را به تعادل می‌رسانند. موضوعی که می‌تواند بازار سهام را به سمت بازاری منطقی‌تر و تحلیلی‌تر سوق دهد.
نسبت گردش پولی چه می‌گوید؟
یکی از مهم‌ترین مزایای بازار سهام نقدشوندگی بالاست. برای سنجش میزان نقدشوندگی نسبت‌های گوناگونی محاسبه می‌شود. در این میان نسبت گردش پولی (turnover ratio) یکی از معروف‌ترین نسبت‌های مزبور است؛ نسبتی که توضیح‌دهنده توانایی بازار در جذب معاملات بزرگ بدون ایجاد نوسان شدید در قیمت‌هاست. این نسبت را می‌توان با تقسیم جمع ارزش معاملات یک بازار بر متوسط ارزش کل آن بازار در یک دوره زمانی خاص محاسبه کرد. نگاهی به میانگین جهانی نسبت گردش پولی حکایت از قرار گرفتن این عدد در سطوح بالاتر از ۱۰۰ درصد است.
هر چند در سال ۲۰۱۹ شاهد کاهش این متغیر به حدود ۸۷ درصد بودیم اما همچنان فاصله قابل‌توجهی با بورس تهران دارد. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد نسبت گردش پولی در بورس تهران که در سال‌های گذشته کمتر از ۴۰ درصد بود، در دوره زمانی ابتدای سال ۹۹ تا ۱۹ مرداد ماه یعنی اوج شاخص کل از ۵۸ درصد نیز فراتر رفت اما با آغاز اصلاح قیمت سهام این متغیر در بازه زمانی ۱۹ مرداد تا 5 آبان‌ماه به 3/ 32 درصد کاهش یافت. در این میان اگر بازه مورد بررسی را به ۱۷ شهریور تا 5 آبان‌ماه که شاهد افت محسوس ارزش دادوستدها بودیم، محدود کنیم، نسبت گردش پولی در بورس تهران به 4/ 27 درصد کاهش پیدا می‌کند (برای مقایسه متغیر مزبور در بازه‌های زمانی مختلف که تعداد روزهای کاری متفاوت است، نسبت گردش پولی در مقیاس سالانه محاسبه شده است).
از این رو نقدشوندگی بالا که از مهم‌ترین مزیت‌‌های بازار سرمایه در نظر گرفته می‌شود اکنون مطابق با آمار‌های ارائه شده، با کاهش مواجه شده که ریسک سرمایه‌گذاری در بورس و فرابورس را نسبت به گذشته چند برابر کرده است. به‌طوری که میانگین روزانه ارزش معاملات خرد سهام که از ابتدای سال تا ۱۹ مرداد حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان بود، به کمتر ۹ هزار میلیارد تومان رسیده یعنی معادل ۲۵ درصد کاهش پیدا کرده است.
» گزارش صفحه ۱۰
اعتراض سهامداران متضرر بازار سرمایه به بهارستان رسید
کالبدشکافی پارلمانی نوسان سهام
دنیای اقتصاد-زینب نورانیان: با افت شاخص کل به زیر مرز یک میلیون و 400 هزار واحد، پای بورس به مجلس باز شد. دیروز نمایندگان در حالی در جلسه علنی و در حضور رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار گزارش کمیسیون اقتصادی درباره بررسی وضعیت بازار سرمایه را مورد رسیدگی قرار می‌دادند که چند قدم آن سو تر از صندلی آنان، سهامداران حقیقی جلوی بهارستان تجمع کرده بودند تا اعتراض خود را نسبت به وضعیت آشفته بازار به گوش ساکنان بهارستان برسانند. تجمع‌کنندگان با در دست داشتن پلاکاردهایی که روی آن دعوت مردم به سرمایه‌گذاری در بورس از سوی مسوولان درج شده بود، نسبت به ریزش شدید بورس در ماه‌های اخیر و بی‌توجهی مسوولان به از بین رفتن سرمایه‌هایشان اعتراض کردند. حسن قالیباف اصل، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار اما در این جلسه تاکید کرد بعد از افت قیمت سهام، موضوع بازارگردانی را به‌طور جدی دنبال کردیم. اگر بازارگردان‌ها به‌صورت کامل در بازار سرمایه فعال شوند، می‌توانند یک تعادل را در بازار ایجاد کنند.
در جلسه بورسی چه گذشت؟
جلسه علنی دیروز بهارستان با گزارش کمیسیون اقتصادی که درباره وضعیت بازار سهام و عملکرد سازمان بورس و اوراق بهادار بود، آغاز شد. این گزارش شامل پنج بخش تبیین مساله، بررسی اقدامات دستگاه‌های اجرایی، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری، اقدامات کمیسیون اجتماعی و پیشنهادات این کمیسیون برای برون‌رفت بازار سرمایه از وضعیت فعلی بود. بر اساس گزارش کمیسیون اقتصادی مجلس از نیمه دوم مرداد ماه به دلیل ارسال علامت نااطمینانی به بازار ناشی از ناهماهنگی دستگاه‌های مجری در عرضه سهام صندوق دوم دولتی (مشخصا وزارت‌های اقتصاد و نفت) و نیز نقش‌آفرینی سرمایه‌گذاران حقوقی، بازار ریزش قابل توجهی را تجربه کرد؛ به نحوی که در فاصله یک ماه، نزدیک به 450 هزار واحد از شاخص کل اصلاح شد. در گزارش این کمیسیون تاکید شده که مجلس بارها و از ماه‌ها قبل این اتفاق را پیش بینی کرده و تذکرات لازم را به مسوولان اجرایی داده بود اما عدم توجه به این تذکرات باعث شد تا نه‌تنها لطمات قابل توجهی در بعد اقتصادی به کشور وارد شود، بلکه موجب پدید آمدن پیامدها و نارضایتی‌های اجتماعی سرمایه‌داران خرد شد که اکثرا در ماه‌های اخیر وارد این بازار شده و بخش قابل توجهی از سرمایه خود را از دست داده بودند.
محمدرضا پورابراهیمی که به‌عنوان رئیس کمیسیون اقتصادی پشت تریبون رفته بود و درباره گزارش این کمیسیون صحبت می‌کرد، کاستی‌های دولت را عامل ایجاد شرایط سخت برای سهامداران خرد دانست. او در میان صحبت‌های خود نسبت به شرایط اجتماعی و امنیتی که در پی اشکالات بازار بورس قابل ایجاد است، هشدار داد و در پایان خطاب به فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد با انتقاد از سوءمدیریت در حوزه بورس که باعث عدم اعتماد جامعه شده است، گفت که باید این اعتماد را به بازار سرمایه بازگرداند.
بی‌اعتمادی ایجاد نکنید تا اعتماد مردم به نظام از بین نرود
به جز رئیس کمیسیون اقتصادی، دیگر اعضای کمیسیون نیز پشت تریبون رفتند و سوالات، انتقادات و پیشنهادهای خود را درباره وضعیت به وجود آمده در بازار سرمایه که به گفته آنان «موجب بی اعتمادی مردم به نظام شده» مطرح کردند. یعقوب رضازاده، نماینده سلماس که یکی از این نمایندگان بود با طرح سوالاتی چون «با توجه به اینکه تمامی شاخص‌های اقتصادی کشور منفی بوده است، چطور در مدت زمان کوتاه وضعیت بورس و عملکرد آن به‌صورت حبابی مثبت بوده است؟ و آیا این درست است که دولت با هدف جذب نقدینگی مردم و موجود در بازار، به‌صورت مصنوعی و به‌صورت نادرست، بازار بورس را فعال و شکوفا نشان داد؟» پیشنهاد داد: «افرادی که مدعی علم، صنعت و دانش در بورس و اقتصاد هستند با احصای روش‌های صحیح، این بی اعتمادی را در مردم ایجاد نکنند تا مردم نسبت به نظام اعتمادشان را از دست ندهند.»
سیدالبرز حسینی، نماینده خدابنده نیز توپ را در زمین دولت انداخت و بی تدبیری آنان را موجب از دست رفتن سرمایه مردم در بازار سرمایه دانست. او گزارش کمیسیون اقتصادی درباره بازار سرمایه را قابل تقدیر دانست اما پرسید که پیشنهادهای این گزارش چه زمانی می‌خواهد اجرا شود، چراکه امروز مردم نسبت به اندوخته‌های خود در بازار سرمایه دچار خسران شده‌اند و وقت و زمان از دست خواهد رفت. او اظهار امیدواری کرد مجلس یک تصمیم قاطع در این باره بگیرد.
جلال محمودزاده، نماینده مهاباد هم که نسبت به وضعیت بورس شاکی بود تاکید داشت که باید با مسببان وضعیت آشفته بازار سرمایه برخورد جدی شود. او تاکید کرد که وزارت اقتصاد باید پاسخ دهد چرا قبل از فراهم کردن زیرساخت ها، نقدینگی مردم را به سمت بورس سوق داده است.
«امروز بازار سهام تبدیل به یکی از دغدغه‌های اساسی مردم شده که متاسفانه با نشان دادن در باغ سبز از سوی دولتمردان، 20 میلیون جمعیت به این بازار پیوستند»؛ این جملات نیز بخشی از انتقادات مجتبی یوسفی، دیگر نماینده عضو کمیسیون اقتصادی بود که در جلسه علنی دیروز بهارستان بیان شد. این نماینده مجلس نیز دولت را مقصر وضعیت آشفته بازار سرمایه دانست و با اعلام این آمار که سرمایه ۷۰ درصد افرادی که وارد بورس شدند، حدود ۱۰ میلیون تومان است گفت: «بسیاری از مردم برای خرید سهام، نیازهای اولیه زندگی خود را به فروش گذاشتند.» او تاکید داشت لازم است در زمانی که نوسانات در بازار به وجود آمد، صندوق تثبیت و صندوق توسعه وارد عمل می‌شدند، در این حوزه نباید بار مالی جدیدی به دولت تحمیل کرد تا از این طریق تنش‌های شدید بازار از طریق خود بورس ضمانت شود تا منابع مردم به باد نرود.
نگاه‌ها به بازار سرمایه امنیتی شده است
در این میان نطق کاظم دلخوش، نماینده صومعه‌سرا نیز قابل تامل بود. او گفت که معتقد است بخشی از مدیریت بازار سرمایه چون از مجاری تخصصی خود خارج شده، در حیطه تصمیم‌گیری نهادهای امنیتی قرار گرفته است. او از اینکه تحلیل‌های اقتصادی کمتر شده و نگاه‌ها به سمت بازار سرمایه امنیتی شده است اننقاد کرد و خواستار تهیه گزارشی کلی‌تر از وضعیت بازارهای اقتصادی کشور شد.
محمدباقر قالیباف، ریاست مجلس نیز که دیروز در جریان بررسی گزارش کمیسیون اقتصادی درباره بازار سرمایه صحبت می‌کرد، از عدم تامین مالی بخش تولید و نقدشوندگی در بورس انتقاد و اظهار امیدواری کرد این مشکل با طرح کمیسیون برطرف شود.
جلسه علنی دیروز بهارستان نشینان درباره بازار سرمایه دیروز در حالی به پایان رسید که از یک سو شاخص کل با افت بیش از 37هزار واحدی به عدد یک میلیون و 336 هزار واحد رسید و از سوی دیگر سهامداران خرد جلوی بهارستان پلاکارد به دست، دست به اعتراض زده بودند.
