آیا با ظهور لندتکها دسترسی مردم به خدمات اعتباری افزایش یافت؟
یار کمکی بانکداری خرد
لندتک، که از ترکیب واژه‌‌های lend به معنای قرض دادن و tech به معنای فناوری شکل گرفته است، تحولی اساسی در صنعت مالی به وجود آورده است. علیرضا هوشمند در مورد روند رشد لندتکها در ایران بیان کرد: «رشد لندتکها در ایران از سال ۱۳۹۸ آغاز شد و اکوسیستم فین‌تک کشور با ظهور آنها مواجه شد. سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ را می‌توان نقطه عطفی برای حوزه لندتک در ایران دانست؛ زیرا در این دوره شرکت‌های بزرگی شکل گرفتند که به عنوان بازیگران اصلی کسب و کارهای پیشرو در این حوزه مطرح شدند.»
او ادامه داد: «در سال ۱۴۰۰، مفهومی با عنوان BNPL یا «Buy Now, Pay Later» مطرح شد و شرکت‌هایی در این حوزه فعالیت خود را آغاز کردند.» عبارت «الان بخر، بعدا پرداخت کن» مدت‌‌هاست که در زمینه خریدهای اعتباری و اقساطی جایگاه ویژه‌‌ای پیدا کرده است. این سرویس به شما امکان می‌دهد خرید خود را در لحظه انجام دهید و هزینه آن را در زمان مشخصی مانند ابتدای ماه آینده، به فروشنده بپردازید. این خدمت در بسیاری از نقاط جهان رواج یافته و به‌‌تدریج در ایران نیز در حال گسترش است.
تورم عامل رشد لندتکها
هوشمند بیان کرد: «از سال ۱۴۰۰ به بعد، کسب و کارهای حوزه لندتک با استقبال قابلتوجهی مواجه شدند. شرایط اقتصادی کشور از جمله تورم بالای ۴۰ تا ۵۰ درصد، در ایران نقش مهمی در رشد این حوزه داشت. تا سال ۱۴۰۳، بیش از ۲۵ شرکت در زمینه لندتک به‌‌صورت فعال مشغول به کار هستند و این روند همچنان در حال گسترش است.»
لندتکها گامی در جهت عدالت اجتماعی
او در رابطه با سهم بازار لندتکها گفت: «در سال ۱۴۰۱، سهم تسهیلات اعطایی لندتکها از کل تسهیلات کشور کمتر از نیم‌درصد بود، اما اکنون به حدود یک تا ۱.۵درصد افزایش یافته است. با این حال، این رقم در مقایسه با میانگین جهانی که بیش از ۱۵درصد است، همچنان بسیار کم به نظر می‌‌رسد. روند رشد لندتک در ایران مثبت است. مردم به تدریج با مفاهیمی مانند اعتبار و رتبه اعتباری آشنا شده‌‌اند. کسب و کارهای فعال در حوزه لندتک اقدامات مهمی در ایران انجام داده‌‌اند. از جمله این اقدامات می‌توان به توسعه دسترسی مردم به خدمات اعتبار و تسهیلات اشاره کرد. این دستاوردها نقش مهمی در گسترش عدالت اجتماعی از طریق فراهم کردن امکان دسترسی برابر به وام و اعتبار داشته‌‌اند.»
این عضو هیات‌مدیره انجمن فین‌تک گفت: بر اساس آماری که در پایگاه رفاه ایرانیان تا سال ۱۴۰۱ ثبت شده، حدود ۱۵درصد از مردم تهران توانسته‌‌اند وام دریافت کنند، که رقم چندان بالایی نیست. با توسعه و گسترش کسب و کارهای لندتک، این وضعیت بهبود یافته است.
شرایط وام‌‌دهی در مناطق کمتر توسعه‌‌یافته و در حال توسعه در سراسر کشور بهبود پیدا کرده، به‌‌ویژه در مناطقی که دسترسی به شعب بانکی محدود بود. لندتکها توانسته‌‌اند مدت زمان متوسط ارائه وام و تسهیلات را به‌‌طور چشمگیری کاهش دهند و این زمان را به حدود سه روز برسانند.
همچنین، فرآیند اعطای تسهیلات را دیجیتال کردهاند که این اقدامات به عنوان ارزش افزوده‌‌های مهم در این حوزه شناخته می‌‌شوند.
چالشهای حوزه لندتک
او در خصوص چالشهای حوزه لندتک در ایران بیان کرد: «یکی از فعالیت‌‌های حوزه لندتک که همچنان با چالش‌‌هایی در ایران مواجه است و می‌تواند به توسعه لندتک کمک کند، وام‌‌دهی شخص به شخص (P۲P Lending) است.
امیدوارم این مدل نیز مورد توجه قرار بگیرد و بتوانیم آن را در ایران پیاده‌سازی کنیم. » P۲P Lending یک روش جدید برای تامین مالی است که در آن افراد به‌‌طور مستقیم به یکدیگر وام می‌دهند. در این مدل، بانک‌ها یا موسسات مالی سنتی حذف می‌‌شوند.
لندتکها؛ مکمل بانک‌ها؟
هوشمند در رابطه با اینکه آیا لندتکها می‌توانند جایگزین بانک‌ها شوند، بیان کرد: قطعا لندتکها نمی‌توانند جایگزین بانک‌ها شوند. در ایران به دلیل قوانین و مقررات، کسب و کارهای حوزه لندتک یا سایر کسب و کارهای حوزه فین‌تک حق سپرده‌‌پذیری ندارند.
به طوری که فقط نهادهایی که ذیل عملیات پولی و بانکی هستند مانند بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری مجازی که بانک مرکزی به آنها مجوز می‌دهد، اجازه سپرده‌‌پذیری دارند. از نظر قانونی، لندتکها نمی‌توانند جایگزینی برای بانک‌ها شوند و قرار هم نیست که این اتفاق بیفتد.
او ادامه داد: عملیات بانکداری خرد برای بانک‌ها هزینه‌‌های زیادی به همراه دارد، از جمله هزینه‌‌های عملیاتی که بر دوش بانک‌ها تحمیل می‌شود و هزینه‌‌هایی که برای توسعه و نگهداری سرویس‌‌ها لازم است. بنابراین، بانک‌ها معمولا به اعطای وام‌‌های خرد علاقه چندانی ندارند و بیشتر تمایل دارند وام‌‌ها را به کسب و کارها یعنی شخصیت‌‌های حقوقی، تخصیص دهند.
یکی از دلایل اصلی ظهور لندتکها این است که آنها با تمرکز بر اعطای وام و تسهیلات به شکل‌‌های مختلف، هزینه‌‌های بانک‌ها را کاهش می‌دهند.
علاوه بر این، لندتکها توانسته‌‌اند نرخ نکول را بهبود بخشند. بانک‌ها به دلیل عدم‌توسعه خدمات اعتبارسنجی خود و عدم‌تمرکز کافی در این حوزه، نتوانسته‌‌اند در حوزه مدیریت ریسک به خوبی عمل کنند. لندتکها با توسعه الگوریتم‌‌های اعتبارسنجی داخلی که از مکانیزم‌‌های هوش مصنوعی استفاده می‌کنند، پیش‌بینی رفتار کاربران را ممکن می‌‌سازند و تخصیص اعتبار را با ریسک کمتری انجام می‌دهند.
به نظر من، لندتکها مکمل بانکداری خرد هستند و در آینده می‌توانند در کنار بانک‌ها فعالیت‌‌های موثرتری برای مخاطبان بیشتری داشته باشند.
لندتکها؛ موتور محرک شمولیت مالی
در حوزه لندتک، ایجاد ارزش افزوده‌‌های قابلتوجهی برای کشور صورت گرفته است که مهم‌ترین آن دیجیتال کردن فرآیند وام‌‌دهی است که این امر بهبود دسترسی مردم به اعتبار در سطح کشور به‌‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌‌یافته را امکان‌‌پذیر کرده است.
با توسعه میزان دریافت تسهیلات در این مناطق، شمولیت مالی افزایش یافته است. او ادامه داد: «می‌توان گفت که اکنون بیش از ۹۷درصد مردم به خدمات بانکداری الکترونیک، مانند حساب‌‌ها و پرداخت‌‌های الکترونیک و... دسترسی دارند. با این حال، در حوزه شمولیت مالی که شامل اعتبار، وام و بیمه می‌شود، عملکرد چندان مطلوبی نداشته‌‌ایم.
لندتکها به موضوع افزایش شمولیت مالی کمک کردهاند.» شمولیت مالی یاFinancial Inclusion به معنای فراهم کردن دسترسی افراد و کسب و کارها به محصولات و خدمات مالی‌‌ای است که نیازهای آنها را به صورت منصفانه، مقرون‌‌به‌‌صرفه و پایدار برآورده می‌‌سازد.
هوشمند گفت: «لندتکها فرآیند دریافت وام را به‌‌صورت غیرحضوری امکان‌‌پذیر کردهاند. افراد می‌توانند بدون نیاز به ضامن از طریق کسب و کارهای لندتک وام دریافت کنند. ما توانسته‌‌ایم میانگین زمان لازم برای دریافت وام را کاهش دهیم و این فرآیند را سریع‌‌تر کنیم.»
لزوم حذف نرخ بهره دستوری
هوشمند در مورد چالشهای حوزه لندتک بیان کرد: یکی از مهم‌ترین چالش‌‌ها انتقاد کارشناسان از نرخ هزینه عملیاتی یا نرخ موثری است.
نرخ بهره دستوری ۲۳ درصدی تعیین شده توسط بانک مرکزی با شرایط کنونی اقتصاد کشور سازگاری ندارد. یکی از مشکلات اساسی، مخالفت بانک مرکزی با کشف نرخ بهره در بازار آزاد است.
در شرایطی که نرخ تورم همواره از نرخ بهره پیشی می‌گیرد، افراد با حداقل دانش مالی می‌‌دانند که خرید اقساطی کالا در حال حاضر، در بلندمدت به سود آنها تمام می‌شود. چراکه قیمت کالاها در آینده افزایش می‌‌یابد و ارزش پولی که به‌‌عنوان قسط پرداخت می‌شود، به مرور کاهش پیدا می‌کند.
در چنین شرایطی، افرادی که وام دریافت می‌کنند نسبت به وام‌‌دهندگان سود بیشتری می‌‌برند؛ زیرا کاهش ارزش پول در طول زمان به نفع وام‌‌گیرندگان تمام می‌شود. بنابراین، چالش اصلی لندتک را می‌توان در نرخ بهره دستوری و فضای اقتصادی کشور جست‌وجو کرد.
اگر بانک مرکزی اجازه دهد که کشف نرخ در بازار آزاد انجام شود، بسیاری از این مشکلات در حوزه لندتک قابل‌‌حل خواهند بود.
