نوآوری‌های نسل چهارم در مدیریت زنجیره تامین
نقش بلاک‌چین در مدیریت زنجیره تامین
بلاک‌چین یک دفتر کل دیجیتال غیرمتمرکز است که امکان ثبت تراکنش‌ها به‌صورت شفاف و تغییرناپذیر را فراهم می‌کند. این فناوری که ابتدا در دنیای ارزهای دیجیتال مطرح شد، به سرعت به سایر صنایع نیز راه یافت. در زنجیره تامین، بلاک‌چین می‌تواند شفافیت و امنیت را بهبود بخشد؛ زیرا تمام تراکنش‌ها و مراحل زنجیره تامین به‌صورت دائمی ثبت می‌شود و برای تمام اعضای شبکه قابل دسترسی است.
یکی از بزرگ‌ترین مزایای بلاک‌چین، امکان پیگیری تمام مراحل زنجیره تامین از تولید تا تحویل نهایی به مشتری است. این امر به کاهش تقلب و افزایش اعتماد میان تمام اعضای زنجیره تامین کمک می‌کند. همچنین شفافیت بیشتر به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که از رعایت اصول پایداری و استانداردهای زیست‌محیطی در تمام مراحل زنجیره تامین اطمینان حاصل کنند و باعث بهبود تصویر عمومی شرکت و افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان شوند؛ اما نکته مهم آن است که بلاک‌چین با ارائه یک سیستم غیرمتمرکز و تغییرناپذیر، از دستکاری داده‌ها جلوگیری می‌کند. این ویژگی باعث افزایش امنیت و کاهش خطرات مرتبط با تقلب و سوءاستفاده در زنجیره تامین می‌شود.
نقش اینترنت اشیا در مدیریت زنجیره تامین
اینترنت اشیا (IoT) به شبکه‌ای از دستگاه‌های متصل به اینترنت اشاره دارد که قادر به جمع‌آوری و تبادل داده‌ها هستند. در زنجیره تامین، IoT می‌تواند با ارائه داده‌های لحظه‌ای از شرایط و مکان کالاها، به بهبود کارآیی و دقت کمک کند. این فناوری با ترکیب داده‌های حاصل از حسگرها و نرم‌افزارهای پیشرفته، امکان مدیریت بهتر و دقیق‌تر تمام مراحل زنجیره تامین را فراهم می‌کند و باعث بهینه‌سازی مسیرها و کاهش تاخیرها می‌شود.
این امر می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های لجستیکی و بهبود کارآیی کلی زنجیره تامین شود. بدون داده‌های دقیق و لحظه‌ای که IoT فراهم می‌کند، شرکت‌ها نمی‌توانند به سرعت به تغییرات در تقاضا و نیازهای بازار پاسخ دهند که این موضوع ممکن است به از دست دادن فرصت‌ها و کاهش سهم بازار منجر شود.
علاوه بر این، با استفاده از IoT، شرکت‌ها می‌توانند موجودی‌های خود را به‌صورت دقیق‌تری مدیریت کنند و به کمک داده‌های لحظه‌ای از وضعیت موجودی‌ها و تقاضاها، تصمیمات را سریع‌تر و با دقت بیشتری اتخاذ کنند.
چالش‌های اجرای بلاک‌چین و IoT در زنجیره تامین
با وجود مزایای فراوان، اجرای فناوری‌های بلاک‌چین و IoT در زنجیره تامین با چالش‌هایی نیز همراه است که در ادامه به بررسی این چالش‌ها می پردازیم:
۱- هزینه‌های پیاده‌سازی: اجرای این فناوری‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در زیرساخت‌های دیجیتال، آموزش کارکنان و تغییر فرآیندهای موجود است. برای بسیاری از شرکت‌ها، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط، این هزینه‌ها ممکن است چالشی بزرگ باشد و مانع از پذیرش این فناوری‌ها شود.
۲- پیچیدگی فنی: بلاک‌چین و IoT فناوری‌هایی پیچیده هستند که پیاده‌سازی آنها نیازمند تخصص‌های فنی و مهارت‌های ویژه‌ای است. این موضوع ممکن است به مشکلاتی در اجرای پروژه‌ها منجر شود و نیاز به همکاری با شرکت‌های فناوری و متخصصان خارجی را افزایش دهد.
۳- مسائل امنیتی و حریم خصوصی: با وجود امنیت بالای بلاک‌چین، استفاده از IoT به‌دلیل تعداد زیاد دستگاه‌های متصل می‌تواند منجر به افزایش خطرات امنیتی شود. همچنین جمع‌آوری و ذخیره‌سازی حجم زیادی از داده‌ها ممکن است نگرانی‌هایی درباره حریم خصوصی کاربران و مشتریان ایجاد کند. این مساله به‌ویژه در صنایعی که با اطلاعات حساس سروکار دارند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
۴- مقاومت در برابر تغییر: تغییرات سازمانی و پیاده‌سازی فناوری‌های جدید معمولا با چالش‌های فرهنگی و روان‌شناختی همراه است. بسیاری از شرکت‌ها و کارکنان ممکن است در برابر تغییرات بزرگ مقاومت کنند و این مقاومت می‌تواند فرآیند پیاده‌سازی را به تاخیر بیندازد یا حتی به شکست آن منجر شود.
۵- قوانین و مقررات نامشخص: با توجه به نوظهور بودن این فناوری‌ها، قوانین و مقررات مرتبط با آنها هنوز به‌طور کامل تدوین نشده‌اند. این مساله می‌تواند منجر به عدم اطمینان و مشکلات حقوقی برای شرکت‌ها شود و نیاز به تنظیم چارچوب‌های قانونی مناسب برای استفاده از این فناوری‌ها را بیشتر کند.
نمونه‌های موردی از اجرای بلاک‌چین و اینترنت اشیا در زنجیره تامین
برای درک بهتر نقش و تاثیرگذاری بلاک‌چین و اینترنت اشیا (IoT) در مدیریت زنجیره تامین دیجیتال، می‌توان به چندین نمونه موردی از شرکت‌های بزرگ دنیا در صنایع مختلف که این فناوری‌ها را به‌کار گرفته‌اند، اشاره کرد. این شرکت‌ها با استفاده از این فناوری‌ها توانسته‌اند شفافیت، کارآیی و امنیت را در زنجیره تامین خود بهبود بخشند.
۱- استفاده از بلاک‌چین در ردیابی محصولات کشاورزی
یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های خرده‌فروشی جهان از بلاک‌چین برای ردیابی محصولات کشاورزی استفاده می‌کند. این شرکت یک سیستم مبتنی بر بلاک‌چین راه‌اندازی کرده است که به آن اجازه می‌دهد محصولات کشاورزی را از مزارع تا فروشگاه‌ها به‌صورت کامل ردیابی کند.
این سیستم به هر محصول کشاورزی یک کد QR اختصاص می‌دهد که حاوی اطلاعات دقیق از مراحل مختلف زنجیره تامین است. این اطلاعات شامل محل برداشت محصول، روش حمل‌ونقل، شرایط نگهداری و مدت‌زمان نگهداری در انبارها است. همه این داده‌ها به‌صورت تغییرناپذیر در بلاک‌چین ذخیره می‌شوند و توسط تمام اعضای زنجیره تامین قابل دسترسی هستند. این رویکرد نه‌تنها شفافیت و امنیت زنجیره تامین را افزایش داده، بلکه زمان لازم برای ردیابی منبع یک محصول را از چند روز به چند ثانیه کاهش داده است. این اقدام به‌ویژه در مواقعی که نیاز به فراخوانی سریع یک محصول آلوده یا خراب است، بسیار موثر واقع شده و توانسته است اعتماد مصرف‌کنندگان را بهبود بخشد.
۲- دیجیتالی کردن زنجیره تامین حمل‌ونقل با بلاک‌چین
بزرگ‌ترین شرکت حمل‌ونقل دریایی جهان پلتفرمی مبتنی بر بلاک‌چین به‌منظور دیجیتالی کردن زنجیره تامین حمل‌ونقل و بهبود شفافیت و امنیت در این حوزه راه‌اندازی کرده است. این پلتفرم به‌عنوان یک دفتر کل دیجیتال، تمام اطلاعات مربوط به حمل‌ونقل، مانند بارنامه‌ها، مجوزهای گمرکی و قراردادهای حمل‌ونقل را به‌صورت تغییرناپذیر در بلاک‌چین ثبت می‌کند. این اطلاعات به‌طور همزمان در دسترس تمامی اعضای زنجیره تامین، از جمله صاحبان کالا، شرکت‌های حمل‌ونقل، گمرک‌ها و بانک‌ها قرار می‌گیرد. این سیستم باعث کاهش زمان و هزینه‌های مرتبط با فرآیندهای اداری و کاغذبازی شده و شفافیت بیشتری را در زنجیره تامین ایجاد کرده است. به‌طور خاص، این شرکت گزارش داده است که استفاده از این پلتفرم زمان حمل‌ونقل کالاها را تا ۴۰درصد کاهش داده و هزینه‌های مربوط به فرآیندهای گمرکی را به‌طور قابل توجهی پایین آورده است.
۳- اطمینان از اصالت قطعات خودرو با استفاده از بلاک‌چین
یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های خودروسازی دنیا از بلاک‌چین برای ردیابی و تایید اصالت قطعات خودروهای خود استفاده می‌کند. این پلتفرم به‌منظور جلوگیری از استفاده از قطعات تقلبی در خودروهای این شرکت طراحی شده است. این پلتفرم اطلاعات مربوط به تمام قطعات خودرو را از زمان تولید تا نصب در خودروها، به‌صورت تغییرناپذیر در بلاک‌چین ثبت می‌کند. این اطلاعات شامل محل تولید، تامین‌کنندگان مواد اولیه، تاریخ تولید و اطلاعات حمل‌ونقل است. با این روش، شرکت می‌تواند اطمینان حاصل کند که هر قطعه‌ای که در خودروهای آن استفاده می‌شود، اصلی و باکیفیت است. این سیستم به شرکت کمک کرده است تا زنجیره تامین خود را شفاف‌تر کند و از ورود قطعات تقلبی به بازار جلوگیری کند. همچنین، اعتماد مصرف‌کنندگان به کیفیت محصولات خود را افزایش داده و توانسته است تصویر برند خود را به‌عنوان تولیدکننده‌ای پیشرو در استفاده از فناوری‌های نوین تقویت کند.
۴- بهبود کارآیی زنجیره تامین با اینترنت اشیا در شرکت تولیدکننده کالاهای مصرفی
یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده کالاهای مصرفی در جهان از اینترنت اشیا برای بهبود کارآیی زنجیره تامین خود استفاده می‌کند. این شرکت از سنسورهای متصل به IoT برای نظارت بر مراحل مختلف تولید و توزیع محصولات خود بهره می‌برد. این سنسورها اطلاعاتی نظیر دما، رطوبت، میزان موجودی و وضعیت دستگاه‌ها را به‌صورت لحظه‌ای ارسال می‌کنند. این داده‌ها در یک پلتفرم مرکزی جمع‌آوری و تحلیل می‌شوند که به مدیران زنجیره تامین اجازه می‌دهد تا فرآیندهای تولید و توزیع را به‌طور موثرتر مدیریت کنند. این رویکرد به شرکت کمک کرده است تا هزینه‌های تولید و نگهداری را کاهش دهد و از خرابی‌های غیرمنتظره تجهیزات جلوگیری کند. همچنین، این شرکت توانسته است فرآیندهای توزیع خود را بهینه‌سازی کند و تحویل به‌موقع کالاها را به مشتریان خود تضمین کند.
۵- ردیابی محصولات غذایی با استفاده از بلاک‌چین و IoT
یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های محصولات غذایی دنیا از ترکیب بلاک‌چین و IoT برای ردیابی محصولات خود استفاده می‌کند. این شرکت با راه‌اندازی این پلتفرم قصد دارد که اصالت و کیفیت محصولات غذایی را تضمین کند و اعتماد مشتریان خود را جلب کند. این شرکت از سنسورهای IoT برای جمع‌آوری داده‌های محیطی محصولات غذایی در طول فرآیند حمل‌ونقل استفاده می‌کند. این داده‌ها شامل دما، رطوبت و شرایط نگهداری است که به‌طور بلادرنگ ثبت و به بلاک‌چین ارسال می‌شوند. تمام این اطلاعات در بلاک‌چین ذخیره شده و برای خریداران نهایی قابل دسترسی است. این رویکرد باعث افزایش شفافیت و اعتماد در زنجیره تامین غذایی شرکت شده است. مشتریان می‌توانند اطمینان حاصل کنند که محصولات خریداری‌شده آنها از کیفیت بالایی برخوردار بوده و در شرایط مناسب نگهداری شده‌اند. همچنین، این اقدام به کاهش موارد تقلب در زنجیره تامین غذایی کمک کرده است. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که چگونه شرکت‌های بزرگ جهانی از فناوری‌های بلاک‌چین و IoT برای بهبود شفافیت، امنیت و کارآیی در زنجیره تامین خود استفاده می‌کنند. این فناوری‌ها نه‌تنها مزایای زیادی برای شرکت‌ها به ارمغان آورده‌اند، بلکه به افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان و بهبود تصویر برند آنها نیز کمک کرده‌اند.
