نمای بازاری بیمه زندگی

بیمه‌های زندگی یکی از شاخص‌‌‌های مهم توسعه در جهان به حساب می‌آید. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد حق بیمه تولیدی بیمه‌های زندگی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰، در حالی رشد ۳۸ درصدی را تجربه کرد که تعداد بیمه‌نامه‌های زندگی (عمر) صادر شده نسبت به سال پیش از آن کاهش ۵۰ درصدی را نشان می‌دهد. این موضوع بیانگر این است که افزایش حق بیمه تولیدی ناشی از افزایش تعداد بیمه‌نامه‌های صادره نبوده است.

طبق آمارهای بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران سهم بیمه‌های زندگی از پرتفوی بازار بیمه در سال ۱۴۰۱ برخلاف سال‌های پیش از آن روند کاهشی داشته است و در پایان سال موردنظر این سهم از ۱۵.۵‌درصد به ۱۴درصد و سهم این رشته بیمه‌‌‌ای از خسارات پرداختی صنعت از ۹‌درصد به ۱۰‌درصد رسیده است. همچنین ضریب نفوذ بیمه‌‌‌های زندگی در این سال عدد ۰.۳‌درصد را نشان می‌دهد.در سال ۲۰۲۲ میانگین جهانی ضریب نفوذ بیمه‌‌‌های زندگی روند کاهشی داشته و از ۳‌درصد به ۲.۸‌درصد و سهم بیمه‌‌‌های زندگی از کل حق بیمه تولیدی جهان در سال گذشته از ۴۳.۵‌درصد به ۴۱.۵‌درصد رسیده است. این رشته بیمه‌‌‌ای در مقایسه با میانگین جهانی و همچنین در قیاس با کشورهای منطقه کماکان سهم کمی از فعالیت‌‌‌های صنعت بیمه در ایران را تشکیل می‌دهد.

بیمه‌‌‌های زندگی طی سال‌های گذشته در ایران، به جهات مختلفی تقاضای ناکافی داشته است. در اواخر سال ۱۳۷۳ و با رفع موانع فرهنگی و اجتماعی به خصوص برخی ملاحظات درباره مسائل شرعی بیمه عمر و پس‌انداز، اولین بیمه‌نامه عمر و پس‌انداز ۱۰ ساله صادر و در اواسط دهه ۸۰ برنامه‌ریزی و سیاستگذاری‌های جدی پیرامون رشد و توسعه بیمه‌های عمر در کشور انجام شد.پس از آن صنعت بیمه به عنوان ضلع سوم بازار مالی با رویکرد پس‌انداز و سرمایه‌گذاری سرمایه‌های اندک مردم در طرح‌ها و پروژه‌های کم ریسک و سود آور، به صورت جدی در حوزه بیمه‌های عمر و پس‌انداز ورود کرد.

بررسی‌های آماری عملکرد صنعت بیمه طی ۱۵ سال اخیر نشان می‌دهد در سال ۱۳۸۶ ضریب نفوذ بیمه زندگی، ۰.۰۷‌درصد بوده است و بیمه‌های زندگی با‌هزار و ۸۹۲ میلیارد ریال حق بیمه، ۵.۶‌درصد از سهم بازار را داشته و در پایان سال ۱۴۰۱ با تولید ۲۴۷‌هزار میلیارد ریال (۲۵ همت) حق بیمه، بیش از ۱۴‌درصد از پرتفوی صنعت به بیمه‌های زندگی اختصاص پیدا کرده است. آمار خســارات پرداختی حاکی از آن است کــه در سال ۱۳۸۶ با مبلغ ۷۳۳ میلیارد ریال خســارات پرداختی، سهم این رشته از کل خسارات پرداختی صنعت بیمه به ۳.۵‌درصد رسیده بود. این درحالی است که میزان این خسارات در پایان سال ۱۴۰۱ رقم ۱۰۱ هزارمیلیارد ریال (۱۰ همت) و سهم ۱۰ درصدی از کل غرامت‌ها را نشان می‌دهد. مقایسه حق بیمه تولیدی و خسارت پرداختی در بیمه‌های زندگی در سال ۱۴۰۱ حکایت از پیشی گرفتن نرخ رشد خسارت پرداختی (۶۸ درصد) نسبت به حق بیمه تولیدی (۳۸ درصد) دارد.

امروزه با توجه به چالش‌های جدی صندوق‌های بازنشستگی، اهمیت و لزوم ورود بیمه‌های بازرگانی به حوزه مستمری و بازنشستگی و عرضه محصولاتی در این زمینه بیش از پیش به چشم می‌خورد. از سویی دیگر بیمه‌‌‌ زندگی یکی از شاخص‌‌‌های مهم توسعه در جهان به حساب می‌آید. نگاهی به اطلاعات موجود صندوق‌های بازنشستگی کشور نشان می‌دهد که نظام بازنشستگی با چالش‌های عمده‌ای روبه‌‌‌روست که اثر قابل‌توجهی بر نحوه تضمین رفاه سالمندان در آینده و همچنین ذخایر کافی برای تامین تعهدات آتی پذیرفته شده آنان دارد. به اعتقاد برخی صاحب‌نظران عدم‌دقت در محاسبات مربوط به ذخیره لازم، متناسب با تغییرات جمعیتی و عدم‌بازدهی مناسب سرمایه‌گذاری‌های صندوق، باعث شده که اکنون عملکرد سرمایه‌گذاری‌‌‌های صندوق‌های بازنشستگی در راستای ایفای تعهدات قابل قبول نباشد.

افزون بر شرایط اقتصادی، تغییرات جمعیتی و افزایش سالمندی، می‌تواند در آینده کشور را با بحران در نظام بازنشستگی روبه‌‌‌رو کند.بر اساس برآوردهای جدید مرکز آمار ایران، جمعیت سالمند (بیش از ۶۵ سال) تا پایان سال ۱۴۱۵ به طور تقریبی دو برابر می‌شود و طی این ۱۴ سالی که از ۱۴۰۲ آغاز شده ۵.۵ میلیون نفر به جمعیت افراد در سن قطعی بازنشستگی اضافه خواهد شد، در حالی که تنها ۱۰.۴ میلیون نفر به جمعیت ایران افزوده می‌شود.

همچنین طبق آمارهای موجود در تابستان سال‌جاری تعداد شاغلان بیش از ۲۴ میلیون و ۶۸۶‌هزار نفر بوده است.در واقع ۱۸ صندوق بازنشستگی، معیشت ۲۵ میلیون مستمری بگیر و بازنشسته را تامین می‌کنند که این بازار بسیار بزرگ برای شرکت‌های بیمه بازرگانی ظرفیت بالقوه‌ای محسوب می‌شود. با توجه به افزایش جامعه استفاده‌کننده از مستمری‌های بازنشستگی، این بازار می‌تواند فرصت مناسبی برای صنعت بیمه‌های بازرگانی در راستای سیاستگذاری‌‌‌های نهاد ناظر در جهت رشد و توسعه بیمه‌های زندگی و افزایش ضریب نفوذ بیمه باشد.

به نظر می‌رسد شرکت‌های بیمه با شناخت صحیح از نیاز بازار و در عین حال آگاهی و همسویی با اهداف توسعه‌ای دولت می‌توانند در عرضه محصول مناسب و کارشناسی شده بیمه‌ای پیشگام باشند. در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که الزامات صنعت بیمه بازرگانی برای توسعه بیمه‌های زندگی و عرضه بیمه‌های مکمل بازنشستگی چیست؟

در دهه‌های اخیر با ورود شرکت‌های بیمه تخصصی زندگی، فروش بیمه‌های زندگی بسیار رقابتی شده است. برای موفقیت در این بازار داشتن استراتژی بلندمدت اثربخش، مدیریت ریسک مناسب و بیمه‌گری بهبود یافته به عنوان مزیت رقابتی در میان بیمه‌گران شناخته می‌شود. در بیمه‌های زندگی با توجه به منابع مالی ناشی از حق بیمه‌های دریافتی از بیمه‌گذاران، مدیریت صحیح سبد سرمایه‌گذاری به ‌‌‌سبب ماهیت طولانی‌‌‌مدت آن الزامی است.دستیابی به سود مستمر، کسب بالاترین سطح توانگری مالی برای پوشش ریسک‌های پذیرفته شده، شبکه فروش قدرتمند و... از دیگر شاخص‌های عملکردی تعیین‌کننده ظرفیت شرکت‌ها برای جذب و اجرای این بیمه‌‌‌هاست.

به اعتقاد فعالان صنعت بیمه، یکی دیگر از الزامات ورود شرکت‌های بیمه بازرگانی به حوزه مستمری و بازنشستگی داشتن ترکیب بهینه پرتفوی است؛ با توجه به اینکه بیمه‌های مکمل بازنشستگی یک بیمه‌نامه بلندمدت با تعهدات بلندمدت است و به تبع ایفای این تعهدات، نیازمند توانایی مالی و اجرایی مناسب و الزامات فنی ویژه‌ای است.در واقع می‌توان اذعان داشت شرکت‌هایی که رشته‌های ثالث و درمان بیشترین سهم را در سبد پرتفوی تولیدی‌شان دارند، باید با احتیاط بیشتری به این حوزه وارد شوند.

به رغم آنکه سهم بازار بیمه زندگی از پرتفوی صنعت بیمه، یکی از معیارهای توسعه‌‌‌یافتگی کشورها به حساب می‌‌‌آید، همواره سهم این رشته بیمه‌‌‌ای از حق بیمه تولیدی صنعت بیمه در ایران کمتر از ۱۶درصد بوده است که در مقایسه با سهم تقریبی۵۰ درصدی در جهان بسیار پایین است. طی سال‌های اخیر شرکت‌های بیمه تخصصی زندگی وارد بازار شدند. این تخصص‌گرایی جدا از بهبود کارآیی بیمه گران زندگی، اهمیت بیمه‌های زندگی را نیز نشان می‌دهد. بررسی عملکرد شرکت‌های بیمه در پایان سال گذشته بیانگر آن است که طی سال‌های اخیر، تعداد شرکت‌های بیمه عمومی که سهم بازار بیمه زندگی در پرتفوی تولیدی آنها بیش از ۲۰‌درصد است، روند افزایشی داشته است. به عبارت بهتر دستیابی شرکت‌ها به سهم بیش از ۲۰ درصدی بیمه‌‌‌های زندگی از مجموع پرتفوی تولیدی، موید موفقیت آنها در کسب جایگاه ویژه فروش بیمه‌های زندگی است.

به نظر می‌رسد با تصویب لایحه اصلاح قانون تشکیل حساب پس‌انداز کارکنان دولت، صنعت بیمه بازرگانی می‌تواند به عنوان بازوی اجرایی دولت در تامین نیازهای جامعه نقش موثری در حوزه مستمری و بازنشستگی‌های مکمل ارائه کند.در این لایحه بر تخصیص بخشی از منابع در قالب بیمه‌‌‌نامه‌‌‌های زندگی و حضور بیمه‌‌‌گران تجاری برای ارائه مدل‌‌‌های بیمه زندگی از جمله بیمه مکمل بازنشستگی تاکید شده است.