صف‌آرایی نسل جدید نیروی‌کار چین مقابل فرهنگ کهنه «کار، همه زندگی است»؛ ماجرای رسوایی شرکت «بایدو»
پایان تلخ مدیر چینی
ویدئوهایی که منجر به استعفا شد
غر زدن و گلایه از تنبلی کارکنان، یک سنت دیرینه در میان روسا و مدیران است. مدیر روابط عمومی بایدو، در ویدئوی اولش، از کارکنانی که از سفرهای کاری طولانی اجتناب می‌‌‌کنند انتقاد کرده و گفته بود وظیفه‌‌‌ای ندارد «از حال و روز کارکنانش باخبر باشد یا خانواده‌‌‌شان را در نظر بگیرد.» او در ادامه گفته بود: «من که مادرتان نیستم. اگر از شغلتان راضی نیستید، می‌توانید استعفا دهید. من فورا با درخواستتان موافقت می‌‌‌کنم.» او همچنین کارکنانی را که از سبک مدیریتیش شکایت می‌‌‌کنند تهدید کرد و گفت: «می‌توانم با یک نامه کوتاه، کاری کنم که هیچ شغلی در این صنعت پیدا نکنید.» او در جای دیگری گفت: «زنی که دوست دارد وقتش را با همسر و بچه‌‌‌هایش بگذراند نباید انتظار افزایش حقوق یا ارتقا داشته باشد.»
خانم جینگ در یکی از ویدئوهای قدیمی‌‌‌ترش گفته بود که آنقدر درگیر کارش است که نمی‌‌‌داند پسر کوچک‌ترش کلاس چندم است! و از اینکه تولد پسر بزرگ‌ترش را فراموش می‌‌‌کند، افسوس نمی‌‌‌خورد چون انتخاب کرده که یک زن «شغل‌‌‌محور» باشد. و در جایی دیگر گفته بود: «اگر در روابط عمومی کار می‌‌‌کنید، انتظار تعطیلی آخر هفته را نداشته باشید. موبایلتان باید ۲۴ ساعت شبانه‌‌‌روز روشن باشد و همیشه آماده پاسخ‌‌‌دهی باشید.»
صحبتهای او موجی از انتقادات را برانگیخت؛ انتقاداتی که به قدری به‌‌‌جا بود که نهایتا او را وادار به عذرخواهی کرد. خانم جینگ که شاید پیش‌تر چهره‌‌‌ای ناشناخته بود و حالا به واسطه این ویدئوها، نامش نقل مجالس شده، در وی‌‌‌چت نوشت: «من عمیقا به انتقادها فکر کردم و آنها را می‌‌‌پذیرم.» او در عذرخواهی‌‌‌اش همچنین گفت که صحبت‌‌‌هایش، نظر شخصی خودش بوده و بیانگر موضع بایدو نیست. او گفت که پیش از پست کردن این ویدئوها از شرکت اجازه نگرفته: «عذرخواهی می‌‌‌کنم که صحبتهای نابه‌‌‌جایم منجر به سوءتفاهم مردم نسبت به ارزش‌‌‌های شرکت و فرهنگ شرکتی من شد. از اشتباهاتم درس خواهم گرفت و روی نحوه صحبت کردنم کار خواهم کرد و به همکارانم بیشتر اهمیت خواهم داد.» او به فاصله کوتاهی از انتشار ویدئوها از جایگاه خود استعفا داد. «رابین لی»، مدیرعامل بایدو، ناچار شد به ماجرا ورود کند. او در جلسه‌‌‌ای با حضور کارکنان تاکید کرد که صحبتهای خانم جینگ، منعکس‌‌‌کننده ارزش‌‌‌های شرکت نیست، که البته بسیاری از کاربران اینترنت با آن مخالفند.
۹۹۶ یا فرهنگ خصمانه
طی چند روز پس از انتشار این ویدئوها، صحبتهای خانم جینگ، موضوع داغ کاربران در شبکه اجتماعی چینی «ویبو» بود. یکی از کاربرها گفت: «او معاون شرکت هم هست پس باید می‌‌‌دانست که نظرات و اظهاراتش، اصلا خوشایند کارکنان زیردستش نیست. با این حال، کار خودش را کرد و حرف‌‌‌هایش را علنی گفت. همین نشان می‌‌‌دهد که او خیلی نادان است.» کاربر دیگری نوشت: «او مثلا قرار است واحد روابط عمومی بایدو را مدیریت کند اما خودش درگیر بحران عمیق روابط عمومی است.»
موجی که به واسطه صحبتهای او ایجاد شد، بار دیگر مهر تاییدی زد بر نارضایتی کارکنان از شرایط سخت کاری در شرکت‌های چینی؛ بهویژه در حوزه تکنولوژی. سال‌‌‌هاست که کارکنان چینی از فرهنگ فرسایشی کار بهویژه ساعات طولانی گلایه دارند و مدیران از آن دفاع می‌‌‌کنند. «جک ما»، بنیان‌گذار علی‌‌‌بابا، نقل‌قول معروفی دارد که می‌‌‌گوید «فرهنگ کاری ۹۹۶، یک موهبت است.» ۹۹۶ یعنی کار از ۹ صبح تا ۹ شب و ۶ روز در هفته. این برنامه کاری گرچه غیرقانونی است اما طبق گزارش‌‌‌ها، تا سال ۲۰۲۴، بسیاری از شرکت‌ها همچنان این سیاست را اعمال می‌‌‌کرده‌‌‌اند. کارکنان اما معتقدند این سیاست، بیشتر شبیه تنبیه است.
یکی از کاربرها نوشته بود که این روال، سال‌ها وجود داشته و خانم جینگ فقط آن را با صدای بلند مطرح کرده. کار فرسایشی، رویکردی رایج میان مدیران چینی است، مخصوصا در غول‌‌‌های تکنولوژی. این رویکرد به قدری گسترده بود که فرهنگ کاری ۹۹۶ نام گرفت. تا همین چند وقت پیش، کار پیدا کردن در یکی از این شرکت‌ها برای فارغ‌‌‌التحصیل‌‌‌ها بزرگ‌ترین دستاورد ممکن بود. هر کس در شرکت معتبری مثل تنسنت یا علی‌‌‌بابا کار پیدا می‌‌‌کرد، هم حقوق عالی داشت، هم پرستیژ، هم مزایای عالی و هم امکان خرید سهام. امکانات به قدری عالی بود که ساعت کاری طولانی به چشم کارجوها نمی‌‌‌آمد. کاربری به نام دینگ که در یکی از شرکت‌های تکنولوژی معروف کار می‌‌‌کرد در مصاحبه‌‌‌ای گفته بود: «گرچه همیشه از نظر جسمی و روحی خسته‌‌‌ام، اما حقوقمان از خیلی‌‌‌ها بالاتر است. پس سزاوار نیست بابت ساعت کار گلایه کنیم. مدیرانمان حتی بیشتر از ما کار می‌‌‌کنند. چطور می‌توانم زودتر شرکت را ترک کنم وقتی رئیس کل هنوز آنجاست؟»
کارکنان این شرکت‌ها خود را به کارگر «حمل آجر» تشبیه می‌‌‌کردند که نماد کار سخت است و در عین حال به مزایای شغلی خود می‌‌‌بالیدند. اما سال ۲۰۱۹ و در پی تعریف و تمجیدهای جک ما از این فرهنگ، نگرش کارکنان به آرامی شروع به تغییر کرد. صحبتهای او موجی از انتقادهای آنلاین را به دنبال داشت. دیری نپایید که به جای ۹۹۶، خیلی‌‌‌ها از فرهنگ کاری ۰۰۷ صحبت می‌‌‌کردند؛ شوخی‌‌‌ای میان کاربران به معنای کار ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته.
مرگ‌‌‌های نابهنگام
هنوز آب‌‌‌ها از آسیاب نیفتاده بود که مرگ کارکنان جوان حوزه تکنولوژی، جنجال دیگری ایجاد کرد. سال ۲۰۲۰، یکی از کارکنان ۲۲ ساله شرکت تجارت الکترونیک «پیندودو» هنگام بازگشت از محل کار به خانه در ساعات اولیه صبح جان خود را از دست داد (در آن زمان در بیانیه شرکت به علت مرگ او اشاره‌‌‌ای نشد). سال ۲۰۲۲، کارمند دیگری در شرکت «بیلی‌‌‌بیلی» (مشابه یوتیوب) در حالی که در تعطیلات سال نو مشغول به کار بود، درگذشت. کار او، نظارت و غربالگری محتوا بود. اواخر همان ماه، مهندس ۲۸ساله شرکت بایتدنس (سازنده تیک‌‌‌تاک) به طرز ناگهانی پس از تمرینات ورزشی جان خود را از دست داد. شرکت بیلی‌‌‌بیلی انکار کرد که کارمندش در هفته منتهی به مرگش، اضافه‌‌‌کاری می‌‌‌کرده اما قول داد که ۱۰۰۰ کارمند ناظر محتوای دیگر استخدام کند! بایتدنس نیز درباره ساعت کاری‌‌‌اش اظهارنظر نکرد. نظرسنجی داخلی از کارکنان شرکت، اندکی پس از این حادثه نشان داد که بیش از ۷۰درصد آنها پس از ساعت ۹ دست از کار می‌‌‌کشیده‌‌‌اند و حدود ۴۰ درصد، حتی پس از ساعت ۱۰ نیز مشغول به کار بوده‌‌‌اند.
غول‌‌‌های به گل نشسته
در ماه‌‌‌های اخیر، روند کند رشد اقتصادی در چین، غول‌‌‌های تکنولوژی را وادار به کاهش هزینه‌‌‌ها کرده. و چه دیواری کوتاه‌‌‌تر از دیوار کارکنان؟ دیگر خبری از مزایا نیست و افزایش حقوق‌‌‌ها و ترفیع‌‌‌ها نیز متوقف شدهاند. چند شرکت دست به تعدیل نیروی گسترده زده‌‌‌اند. کارکنانی که از سهام کارگری برخوردار بودند، حالا می‌‌‌بینند که ارزش سهامشان ناپدید می‌شود. نظارت سختگیرانه دولتی بر غول‌‌‌های تکنولوژی نیز عرصه را بر این شرکت‌ها تنگ‌‌‌‌‌‌تر کرده. همه این‌‌‌ها دست به دست هم داده‌‌‌اند تا جذابیت کار کردن برای پویاترین شرکت‌های چینی از بین برود. طبق نظرسنجی شرکت ژائوپین، حالا نزدیک به نیمی از فارغ‌‌‌التحصیلان دانشگاه‌‌‌ها به دنبال کار در شرکت‌های دولتی هستند. این رقم در سال ۲۰۲۰، حدودا ۳۶درصد بوده. شرکت‌های دولتی چین به فضای سنتی و از مد افتاده و راکد مشهورند. اما از سوی دیگر، معروفند به «کاسه‌‌‌های فلزی برنج» که امنیت شغلی مادام‌‌‌العمر ارائه می‌‌‌کنند. بیش از نیمی از شرکت‌کننده‌‌‌های نظرسنجی گفته‌‌‌اند که ثبات شغلی، مهم‌ترین معیارشان برای انتخاب شغل است. و این مزیتی است که غول‌‌‌های تکنولوژی، از ارائه‌‌‌اش ناتوانند.
هنوز مشخص نیست که فرهنگ سمی بسیاری از این شرکت‌ها تا چه حد برای دولت مرکزی چین آزاردهنده است. در سال ۲۰۲۱، دیوان عالی خلق در چین، سیاست کاری ۹۹۶ را غیرقانونی اعلام کرد. اظهارات خانم جینگ اما نشان می‌‌‌دهد که هنوز از بسیاری از کارکنان حوزه تکنولوژی انتظار می‌‌‌رود که تا دیروقت کار کنند. پیام او همچنین با طرز فکر شی جین پینگ، رهبر چین همسوست که از جوانان کشورش خواسته «تلخی‌‌‌ها را ببلعند»، به این معنا که سختی‌‌‌ها را تحمل کنند. اما به نظر می‌رسد جوان‌‌‌ها دارند برعکس عمل می‌‌‌کنند. حالا بسیاری از کارکنان جوان و فرسوده به سخت‌کوشی دست رد زده‌‌‌اند و بی‌‌‌تفاوتی را به جاه‌‌‌طلبی شغلی ترجیح داده‌‌‌اند. با گذشت زمان، هزینه‌‌‌هایی که رئیس‌‌‌هایی مثل خانم جینگ باید بپردازند، ملموس‌‌‌تر خواهد شد؛ مخصوصا حالا که نسل زد وارد بازار کار شدهاند.
نسل زد، نسل فرمان‌‌‌ناپذیر
فرهنگ کاری مدرن در چین بر ساختار سلسله‌‌‌مراتبی و ساعات کاری طولانی تمرکز دارد. در سال ۲۰۲۳، ساعت کاری هفتگی در چین به طور متوسط حدود ۴۸.۷ ساعت در هفته بوده. سال‌‌‌هاست که کارکنان در این کشور را متقاعد کرده‌‌‌اند که برای کارفرمایان خود از جانشان بگذرند. و همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، حوزه تکنولوژی در این زمینه سرآمد است. اما همزمان با دستیابی چینی‌‌‌ها به استانداردهای زندگی بهتر، نسل‌‌‌های جوان هر روز بیشتر به این موضوع پی می‌‌‌برند که «کار، همه زندگی نیست.»
آنها معتقدند کار زیاد، توازن زندگیشان را به هم می‌‌‌زند تا جایی که به جز خواب و رفت و آمد، وقتی برای فعالیت‌‌‌های دیگر نخواهند داشت. حالا در شبکه‌‌‌های اجتماعی، میم‌‌‌هایی با مضمون «دراز کشیدن» انتشار می‌‌‌یابد. تصاویری از انسان‌‌‌ها یا حتی گربه‌‌‌هایی که با چهره خسته و کوفته روی زمین یا تخت دراز کشیده‌‌‌اند. انگار از خستگی غش کرده‌‌‌اند. بالای تصاویر، جملاتی در اعتراض به کار زیاد نوشته شده، مثل این جمله: «ریلکس کن و راحت باش.» جوانان نسل زد که پرچمداران این ترند هستند، معتقدند باید زندگی را راحت گرفت، از استرس دوری کرد و از چیزهای کوچک لذت برد. آنها می‌‌‌گویند زندگی باید ساده و بی‌‌‌هیاهو باشد. نه به این معنا که کیفیت زندگی را کمتر کنی. به این معنا که لازم نیست حتما برای یک شرکت اسم و رسم‌‌‌دار و «دهن پر کن» کار کنی و تا آخر عمرت، دنبال آرزوهایت بدوی. بلکه باید یاد بگیری در دنیایی که پر از جاه‌‌‌طلبی است، از چیزهای اضافه دل بکنی. و این کاملا با متر و معیارهای غول‌‌‌های تکنولوژی در تضاد است.
