پاسخ فعال بخش‌خصوصی به پرسش «دنیای‌اقتصاد»
گره صادرات کجاست؟
دانیال شایگان/ دنیای اقتصاد
ورود کالاهای ایرانی به بازارهای خارجی یکی از مهم‌ترین اهداف دولت‌ها بوده است. اما مسیر صادرات گاهی با فراز و نشیب‌هایی همراه می‌شود که تجار را برای فتح بازار با چالش روبه‌رو می‌کند. یکی از اصلی‌ترین موانع در چند سال اخیر به تحریم‌ها برمی‌گردد. اما در شرایط تحریمی باید چه راهکارهایی را برای تداوم صادرات در پیش گرفت؟ این سوال با پاسخ‌های متعددی روبه‌رو است.
از جمله تجارت با شرکای قدیمی، استفاده از کشورهای واسط برای صادرات یا حضور در نمایشگاه‌ها و برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی در کشور. معرفی محصولات ایرانی در نمایشگاه گزینه‌ای است برای ورود به بازارهای جدید و تقویت رابطه‌های قدیمی. از این رو قرار است «ایران اکسپو ۲۰۲۴» در روزهای آینده برگزار شود و تخمین‌ها حاکی از حضور نمایندگان بیش از ۱۰۰ کشور در این نمایشگاه است. در این راستا با محسن جلال‌پور، رئیس اسبق اتاق ایران و فعال اقتصادی به گفت‌وگو نشسته‌ایم. جلال‌پور از آثار زیان‌بار تحریم‌ها برای صادرات سخن می‌گوید. اما معتقد است حضور در نمایشگاه‌ها می‌تواند گره‌های کوچک را برای صادرکنندگان باز کند.
آقای جلال‌پور در حال حاضر صادرات ایران با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو است. با توجه به اینکه شما صادرکننده شناخته‌شده‌ای هستید از نظر شما مهم‌ترین مشکلی که مانع توسعه صادرات شده، چیست؟
وقتی کلمه صادرات را به زبان می‌آوریم، یعنی می‌خواهیم کالای تولید داخلی را که می‌تواند خدمات، کالا، محتوا یا محصولات آی‌تی باشد به دیگر کشورها صادر کنیم. به تبع در این راستا ارتباط با دیگر کشورها در این امر اهمیت دارد. شما نمی‌توانید با کسی در شرایط ارتباط منطقی و دائمی باشید و ارتباط کاری نداشته باشید و برعکس نمی‌توانید ارتباط کاری را در شرایطی که ارتباط منطقی، بین‌المللی، سیاسی و اجتماعی با کشوری ندارید، پیش ببرید. این دو به هم مرتبط هستند. حال آنکه مهم‌ترین چالش ما در همین عرصه بین‌الملل است. همیشه گفته‌ام اگر شما بهترین تولید و خدمات و امکانات را داشته باشید ولی در عرصه‌های بین‌المللی شرایط منطقی و سالم و شفاف وجود نداشته باشد، نمی‌توان به توسعه صادرات فکر کرد. مثل آن می‌ماند که در فروشگاهمان بهترین کالاها را در قفسه‌ها بچینیم، ولی کرکره‌های آن فروشگاه پایین باشد. خب به تبع این ارتباط با بیرون برقرار نمی‌شود. بنابراین مهم‌ترین چالش امروز ما ارتباطات بین‌المللی است.
از سوی دیگر کشورهای مورد نظر باید کشورهای متعدد در قاره‌های متعدد باشند. بعضی از عزیزان مساله همسایگان و کشورهای همراه و هم‌مسیر ما را مدنظر قرار می‌دهند. اولا بنده در دنیا فقط چند کشور محدود را سراغ دارم که در مسیر بین‌المللی و عرصه بین‌المللی ارتباط تنگاتنگی با ما داشته باشند که همه آنها درگیری و مسائل فراوانی در خود دارند و ما‌بقی یا روابط تلخ و متشنجی با ما دارند که در ارتباط با صادرات اصلا با ما همراهی نمی‌کنند یا روابطشان آنقدر گرم و دلپسند نیست که روابطشان را با دیگر کشورها که با ما روابط تلخی دارند، کنار بگذارند و به سمت ما بیایند. مسلما وقتی که کشورها ارتباط فراوانی با اروپا و آمریکا و کشورهای توسعه‌یافته دارند، در مراودات خود با ما که همیشه در تحریم هستیم یا زیر ذره‌بین تحریم قرار گرفته‌ایم، آنقدر دست و دلباز عمل نمی‌کنند که ما را بر آنها ترجیح بدهند. بنابراین حتی ارتباط با کشورهای همسایه و حتی کشورهای دوست هم تحت‌الشعاع روابط بین‌المللی قرار می‌گیرد. شما دقت کنید که ما از دهه ۶۰ در تحریم یوترن هستیم و عملا نمی‌توانیم دلار را در دنیا چرخش دهیم. این موضوع شامل همه کشورهاست. حتی چین و روسیه که با ما ارتباط خوبی دارند یا کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان و عراق و ترکیه که همسایگان خوب ما هستند، تحریم روی همه اینها اثر می‌گذارد. مسلما در ارتباط چین با ایران هم وقتی که بحث منافع بین چین و آمریکا در میان باشد، ارتباط ما با این شریک مهم تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت.
برخی اظهار می‌کنند که بخشی از مشکلات صادرات به اینکه چه دولتی بر سر کار باشد، ر بطی ندارد و قدیمی است. در مورد این جنس از چالش‌ها توضیح بفرمایید.
دولت‌ها در همین عرصه ارتباط بین‌الملل روال متفاوتی دارند. مثلا یک دولت روابط منطقی پیش گرفت و بهترین صادرات را در آن سال‌ها داشتیم. در یک دوره مساله برجام توانست مسائل ارتباط بین‌المللی را تسهیل کند و خوب توانستیم عمل کنیم. بنابراین دولت‌ها موثر هستند اما نه در اینکه در عرصه صادرات چه کمکی می‌کنند. مهم‌تر این است که این دولت‌ها در عرصه بین‌الملل چه عملکرد و رویکردی دارند. وقتی کابینه دولت‌ها انتخاب می‌شود، از من می‌پرسند که نظرتان در مورد تیم اقتصادی دولت چیست؟ همیشه پاسخ می‌دهم که به تیم اقتصادی دولت نگاه نکنید بلکه بر تیم بین‌الملل تمرکز کنید. اگر تیم بین‌المللی خوبی در کشور روی کار آید تیم اقتصادی هم می‌تواند خوب عمل کند حتی اگر آن کارآرایی صد در‌صدی را نداشته باشد. اما اگر عرصه بین‌المللی بسته باشد اگر تیم اقتصادی توانمندی روی کار باشد از عهده کار بر‌نمی‌آید. کما اینکه در دوره دوم روحانی تیم اقتصادی ضعیفی نبود اما عرصه بین‌المللی تنگ شد. بعد از آن هم سیاستگذاری‌هایی که در مورد اقتصاد می‌شود مهم‌ترین اتفاقات را در تجارت رقم می‌زند. هر دولتی که در اقتصاد بیشتر ورود کند و بیشتر به کنترل بازار و قیمت‌ها و مدیریت بازار روی آورد، محدودیت بیشتری در صادرات و تولید و در فضای اقتصادی ایجاد می‌کند. مسلم است که هرچه دولت‌ها فضای کسب و کار را رقابتی‌تر و آزادتر کنند و در اختیار بخش خصوصی و بازارها قرار بدهند، شرایط برای تولید و صادرات و رقابت مهیا می‌شود و هرچه تنگنا را بیشتر و فضا را گلخانه‌ای کنند مشکلات بیشتر می‌شود و روی صادرات تاثیر جدی می‌گذارد.
راهکارهای برون‌رفت از چالش‌های صادراتی را در شرایط کنونی و با توجه به تمامی محدودیت‌ها چه می‌دانید؟
در وهله اول گره اصلی و بزرگ، همان برگشت به روابط بین‌المللی و منطقی با دنیاست و رویکردهایی مثل برجام یا زنده کردن برجام است یا رویکردهایی که با دنیا هم ارتباط با مصلحت و عزت و حکمت داشته باشیم و هم ارتباط واقعی و منطقی که همه اینها با هم در بسیاری از کشورها وجود دارد. بسیاری از کشورها استقلال خود را دارند و اقتصاد محکم و پابرجا و توسعه دارند و هیچ باجی هم به دیگران نمی‌دهند. این طور نیست که ما فقط دو راه داشته باشیم. بنابراین بهترین کار حکمفرما کردن رویکرد درست در ارتباط با دنیاست. بعد از آن اصلاح بسیاری از قوانین است که باید بعد از برقراری روابط حسنه با دنیا اتفاق بیفتد و شروع کنیم به اصلاح و آزاد کردن تنگناهایی که ساختیم.
در این راستا نمایشگاه‌ها چه کمکی می‌توانند به شرکت‌های صادرات‌محور برای ورود به بازارهای جدید و ایجاد شبکه‌های جدید کنند؟ در دنیا کارکرد نمایشگاه‌ها چیست و آیا ایران می‌تواند از این امکان حتی در شرایط تحریم به درستی استفاده کند؟
مسلما نمایشگاه‌ها موثر هستند و تاثیر آن بسته به شرایط کشور است. اگر شرایط مثل امروز گلخانه‌ای باشد تاثیر آن چندان زیاد نیست. اما در همین شرایط هم در نمایشگاه شرکت کردن به صادرات و بازارهای جدید کمک می‌کند. به هر حال در همین سال‌های تحریمی و محدودیت‌های فراوان تجربه من می‌گوید در نمایشگاه شرکت کردن اثر دارد و می‌تواند گره‌های کوچک را باز کند؛ اما گره‌های بزرگ در جریان‌های بزرگ باز می‌شود. من نیز با توجه به کسب و کارم در همین سال‌ها در نمایشگاه‌های مختلف شرکت کرده و دستاوردهای کوچکی داشته‌ام.
