«دنیای اقتصاد» از تب جدید در شبکه بانکی رمزگشایی می‌کند

سوءبرداشت بانک‌ها از نئوبانک

دنیای اقتصاد : در سال‌های اخیر، تب تازه‌‌ای میان بانک‌های ایرانی برای راه‌‌اندازی پلتفرم‌‌های نئوبانک به راه افتاده است. بسیاری از مدیران بانکی هر سال خبر از راه‌‌اندازی نئوبانک مربوط به خود می‌دهند.اما نکته اساسی اینجاست که به کاربردن لفظ نئوبانک برای این پلتفرم‌‌ها گویای آن است که ظاهرا مدیران بانکی برداشت درستی از مفهوم نئوبانک و بانک دیجیتال نداشته و صرفا در این موج تازه، بانک دیجیتال را رنگ کرده و به نام نئوبانک به مردم ارائه می‌دهند. این درحالی است که نئو بانک و بانک دیجیتال در فلسفه شکل‌‌گیری و مدیریت تفاوت‌‌های اساسی دارند و اصلا آنچه که نئوبانک خوانده می‌شود، به هیچ عنوان تحت کنترل بانک‌های بزرگ سنتی قرار ندارد. معمولا خدمات نئوبانک‌ها شخصی‌سازی شده است و فقط گروه خاصی را هدف قرار می‌دهد و به همین دلیل هم معمولا این بانک‌های جدید چابک‌‌تر از بانک‌های سنتی عمل می‌کنند.

تاریخچه بانکداری دیجیتال

با رشد استفاده از اینترنت بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰، اولین نشانه‌‌های شکل‌‌گیری بانکداری دیجیتال پدیدار شد. طی این سال‌ها بانک‌ها پرتال‌‌های آنلاینی را ایجاد کردند که به مشتریان امکان می‌‌داد تا بتوانند موجودی حساب‌‌های خود را مشاهده کنند، پول انتقال دهند و قبوض را از طریق کامپیوترهای خانگی خود بپردازند. بانکداری آنلاین به دلیل راحتی کاربری، به سرعت به گزینه‌‌ای مطلوب برای بسیاری از مردم تبدیل شد. به عنوان مثال، در سال ۱۹۹۴، اتحادیه اعتباری فدرال استنفورد اولین موسسه مالی بود که بانکداری آنلاین را به اعضای خود ارائه کرد و در سال ۱۹۹۶، ولز فارگو اولین بانکی بود که بانکداری آنلاین را آغاز کرد.

از حوالی سال ۲۰۱۰، با پیشرفت گوشی‌‌های هوشمند و همچنین رشد تکنولوژی اینترنت و ورود به فضای وب ۲، مفهوم بانکداری موبایلی پدیدار شد. بانک‌های مختلف با ایجاد اپلیکیشن‌‌های موبایلی توانستند خدمات بانکداری را به گوشی همراه مشتریان انتقال دهند. با وقوع چنین رخدادی عملا خدمات بانکداری وارد مرحله جدیدی شد. این مرحله تازه با توجه به حساسیت اطلاعات مشتریان، موجب پیشرفت شیوه‌‌های مختلف مربوط به احراز هویت، حفظ و نگهداری اطلاعات و همچنین پیشرفت شیوه‌‌های نظارتی برای جلوگیری از انجام اعمال مجرمانه توسط افراد شد.  چنین پیشرفت‌‌هایی که در پی نیازهای ایجاد شده توسط بانکداری موبایلی ایجاد شده بود باعث شد که دست افراد در توسعه کسب و کارهای حول محور خدمات بانکی بازتر شود و کسب و کارهای گوناگونی از گوشه و کنار خدمات و امور بانکی شکل گرفت. به واسطه همین نوآوری‌‌ها، برای اولین بار در حوالی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ برای اولین بار مفهوم نئوبانک‌ها شکل گرفت.

تفاوت ماهوی بانک‌های دیجیتال و نئوبانک‌‌ها

بانک‌های دیجیتال موفق شدند که خدمت‌‌رسانی بانک‌ها را با سرعت بالاتر و رابط کاربری آسان‌‌تری ارائه دهند. اما همچنان به دلیل اینکه زیر نظر بانک‌های سنتی قرار داشته و قوانین نظارتی بانک‌های سنتی بر آنها اعمال می‌‌شد، سرعت و چابکی کافی برای ارائه خدمات جدید را نداشتند. در اینجا نئو بانک‌ها ظهور کردند. نئوبانک‌ها نوع تازه‌‌ای از مدل ارائه سرویس‌‌های بانکی بود که نهادهای مالی جدایی از بانک‌های سنتی در نظر گرفته می‌‌شدند. این موضوع به دلیل نوآوری‌‌هایی بود که این استارت‌آپ‌‌های تازه تاسیس ارائه می‌‌دادند. در واقع، نئو بانک‌ها سازمان‌های مستقلی بودند که بوروکراسی بانک‌های سنتی برای ارائه خدمات را نداشتند. در نتیجه خدمات تازه و ایده‌‌های جدید به سرعت در آنها اعمال می‌‌شد که این موضوع به شدت بانک‌های سنتی را به چالش می‌‌کشید. به‌طور کلی از چند منظر می‌توان بین بانک‌های دیجیتال و نئوبانک‌ها تفاوت قائل شد که موارد زیر از جمله مهم‌‌ترین آنها است:

۱- بستر شروع کار: نئوبانک‌ها اغلب مستقل هستند و به شرکت‌های مالی سنتی وابسته نیستند. آنها اغلب از ابتدا شروع می‌کنند و زیرساخت‌‌های مالی خود را با استفاده از فناوری‌‌های پیشرفته می‌‌سازند. این درحالی است که معمولا بانک‌های دیجیتال از زیرساخت‌‌های موجود در بانک‌های سنتی استفاده کرده و خدمات خود را بر بستر آن گسترش می‌دهند.

۲- حضور فیزیکی: نئوبانک‌ها مکان فیزیکی ندارند. همه خدمات آنها از طریق برنامه‌های تلفن همراه یا وب‌سایت‌‌ها ارائه می‌شود. این درحالی است که با توجه به اینکه بانک‌های دیجیتال بر بستر بانک‌های سنتی شکل می‌‌گیرند، همواره شعب فیزیکی بانک‌های سنتی یکی از مسیرهای دسترسی به آنان است. البته بعضا ممکن است برخی بانک‌ها با حرکت به سمت دیجیتالی شدن از میزان شعب فیزیکی خود بکاهند یا به‌طور کلی آنها را تعطیل کنند.

۳-فناوری و تجربه کاربری: هم نئوبانک‌ها و هم بانک‌های دیجیتال به‌‌شدت متکی بر فناوری ارائه خدمات خود هستند، اما نئوبانک‌ها اغلب به خاطر رابط‌‌های کاربری به‌روزتر و ساده‌تر مورد توجه قرار می‌‌گیرند. پلتفرم‌‌های بانکداری آنلاین نیز توسط بانک‌های دیجیتال ارائه می‌‌شوند، با این حال، تجربه کاربری معمولا در هر بانک متفاوت است.

۴-مشارکت: برای بهبود خدمات، نئوبانک‌ها اغلب با شرکت‌های ثالث همکاری می‌کنند. برای مثال، آنها ممکن است برای ارائه خدمات خاص مانند بودجه‌ریزی کاربران یا سرمایه‌گذاری با شرکت‌های فین تک همکاری کنند. بانک‌های دیجیتال ممکن است همکاری‌‌هایی را با دیگران شکل دهند اما معمولا این همکاری‌ها بسیار محدودتر و کندتر صورت می‌گیرد چراکه به بانک مادر خود وابسته هستند.

۵- ارزش پیشنهادی: نئوبانک‌ها معمولا دامنه محدودی از محصولات بانکی را با تمرکز بر خدمات اساسی مانند حساب‌‌های پس‌‌انداز، حساب‌‌های جاری و راه‌‌حل‌‌های پرداخت ارائه می‌کنند. بانک‌های دیجیتال، به‌ویژه بانک‌های سنتی آن دسته که پیوند شدیدی با شرکت مادر خود دارند، می‌توانند طیف وسیع‌‌تری از محصولات و خدمات مالی مانند تسهیلات، کارت‌‌های اعتباری، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و... را ارائه دهند. اما معمولا در نئو بانک‌ها چون صرفا طیف خاصی از جامعه هدف قرار گرفته یا بعضا در بحث خدمات یک گوشه بازار خاص انتخاب می‌شود، خدمات معمولا با کیفیت بالاتر و سرعت بهتر ارائه می‌شود.

آیا ما نئو بانک داریم؟

با توجه به موضوعاتی که گفته شد، با تامل در آنچه امروزه در ایران نئوبانک خوانده می‌شود می‌توان فهمید که نئوبانک‌ها عملا یک بانک دیجیتال هستند. بسیاری از نام‌‌هایی که به نام نئوبانک خوانده می‌شود، معمولا توسط یک بانک سنتی ایجاد می‌‌شوند و همان خدمات بانک‌های سنتی را در قالب دیجیتال ارائه می‌دهند. به بیان بهتر می‌توان گفت که اپلیکیشن‌‌های نئوبانک‌ها در ایران یک پرتال موازی با اپلیکیشن‌‌های اصلی بانک‌هاست که همان خدمات را بدون هیچ ویژگی خاصی ارائه می‌دهند، صرفا می‌توان تفاوت را در رابط کاربری نئوبانک‌های ایرانی با اپلیکیشن بانک‌های سنتی دید. اما در کیفیت خدمات هیچ تغییری دیده نمی‌شود. عملا سود سپرده‌‌ها و تسهیلات همان چیزی است که توسط بانک‌های سنتی ارائه می‌شود، کیفیت خدمات برای هیچ گروهی تفاوتی ندارد و خدمات متمایزی هم در آنها دیده نمی‌شود. این درحالی است که نئوبانک‌ها در سطح جهان معمولا سود متفاوت‌‌تری از بانک‌های سنتی پیشنهاد می‌دهند، خدمات تسهیلات دهی آنها معمولا همتا به همتاست و همچنین به کاربران اجازه می‌دهند خودشان مستقیما در فرآیند تامین مالی جمعی قرار ‌‌بگیرند. در نتیجه می‌توان گفت که در واقع در ایران از نام نئوبانک برای این اپلیکیشن‌‌ها استفاده نشود.