چشم‌‌‌انداز صنعت «تحقیقات بازار»
در ایران نیز اگر از فعالیت‌های تحقیقاتی کمپانی‌ها و برندهای خارجی قبل از انقلاب ۱۳۵۷ صرف‌نظر کنیم، می‌توان دهه ۷۰ شمسی را زمان تولد شرکت‌ها و موسسات تخصصی تحقیقات بازار دانست. در ۳۰ سال گذشته، صنعت تحقیقات بازار در ایران شاهد رشدی پیوسته، اما با شیب کم بوده است. بدون شک مهم‌ترین پدیده تاثیرگذار در صنعت تحقیقات بازار به مانند بسیاری از صنایع، ظهور اینترنت بوده است. فضای وب و امکانات حاصل از آن که در طول ۲۰ سال گذشته انقلابی را در زمینه تولید و مدیریت داده ایجاد کرده، صنعت تحقیقات بازار را که تار و پودش با داده پیوند خورده است، متحول کرده است. با ظهور شرکت‌های داده محور در ایران که عموما در فضای استارت‌آپی دهه ۸۰ شمسی صورت گرفت، کسب و کارهایی مبتنی بر فضای وب که عمدتا از نمونه‌های خارجی الگو گرفته بودند، ایجاد شده و بسیاری از آنها روند رشد خود را تا به امروز ادامه داده‌اند. در حال حاضر رسوب داده در این کسب و کارهای نوپای دیروز و بالغ امروز محیطی به شدت مستعد برای کلیه خدمات مبتنی بر داده ایجاد کرده است. صنعت تبلیغات در ایران جزو اولین صنایعی بود که به بهره‌برداری از این بانک اطلاعاتی ارزشمند پرداخت و حاصل آن شرکت‌های متعددی در حوزه تبلیغات آنلاین و دیجیتال مارکتینگ بودند که در دهه ۹۰ شمسی تاسیس شده و تا امروز روند صعودی داشته‌اند.
اما به نظر می‌رسد صنعت تحقیقات بازار در ایران برخلاف کشورهای توسعه یافته، دیرتر از حد انتظار به حوزه داده‌های آنلاین ورود کرده است. از جمله دلایلی که می‌توان برای این امر اشاره کرد عبارتند از:
۱-خروج شرکت‌های بین‌المللی تحقیقات بازار از بازار ایران پس از تحریم‌های سازمان ملل
حضور شرکت‌ها و موسسات بین‌المللی تحقیقات بازار در ایران مانند GFK و KANTAR بدون شک موجب انتقال تجربه و فناوری ارزشمند آنها به داخل می‌شد. همچنان که شماری از شرکت‌های جوان تحقیقات بازار در ایران پس از خروج شرکت‌های بین‌المللی از بازار ایران و از بدنه نیروی انسانی ایرانی آن شرکت‌ها ایجاد شده‌اند. خروج این شرکت‌ها از ایران، ارتباط تکنولوژیک و هم‌افزای کارشناسان و شرکت‌های ایرانی را با سایر کشورها تا حد زیادی کاهش داده و یکی از نتایج آن، استفاده کمتر صنعت تحقیقات بازار در ایران از فناوری‌های روز مبتنی بر داده است.
۲- انحصار بیش از حد مالکیت داده در ایران
هر چند مالکیت داده در بسیاری از کشورها قانونی محسوب شده و شرکت‌ها این حق را برای خود قائل هستند که فقط خودشان یا شرکای استراتژیکشان از داده‌هایشان استفاده کنند، اما در ایران این امر علاوه بر شرکت‌های خصوصی، به شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و حاکمیتی نیز تسری یافته است. تا آنجا که حتی بسیاری از داده‌های حاکمیتی که در سایر کشورها به صورت رایگان و بدون هرگونه محدودیت در اختیار آحاد جامعه قرار دارند، در ایران در دسترس عموم قرار نداشته و کارشناسان تحقیقات بازار از دسترسی به این داده‌ها محروم هستند. به‌رغم تلاش‌های متعدد در دولت‌های مختلف در راستای ایجاد بسترهای مناسب برای جریان آزاد اطلاعات و شفاف‌سازی داده‌های دولتی و حاکمیتی، به نظر می‌رسد هنوز با حالت ایده‌آل فاصله داریم.
۳-درگیری کسب و کارهای کشور با مسائل پایه‌ای تجارت و نبود اولویت برای تحقیقات بازار
محیط تجاری ایران در طول ۴۰ سال گذشته، همواره درگیر تلاطمات غیرعادی بازار بوده و این مشکلات حتی در دهه اخیر شدیدتر شده‌اند. قابل انتظار است که در محیطی با عدم‌قطعیت‌های بالای اقتصادی، بیشتر بنگاه‌های تجاری به دنبال عملیات بازاریابی زودبازده بوده و فعالیت‌های مستمر و عمیقی مثل تحقیقات بازار را از اولویت‌های اصلی خود حذف کنند. با کاهش استقبال بنگاه‌های تجاری از تحقیقات بازار، شرکت‌های این حوزه نیز سرمایه و انگیزه کافی برای گسترش فعالیت‌ها و خدمات داده محور نخواهند داشت.
با توجه به دلایل فوق، نگارنده، رشد صنعت تحقیقات بازار در ایران را در گروی موارد زیر می‌داند:
الف- همکاری استراتژیک شرکت‌های تحقیقات بازار با کسب و کارهای دیجیتال و داده محور
با توجه به لزوم سرمایه‌گذاری در شرکت‌های تحقیقات بازار جهت ایجاد پلت‌فرم‌ها و بسترهای داده محور و نظر به مشکلات عدیده موجود در اقتصاد کشور در زمینه جذب سرمایه و امکانات، سریع‌ترین مسیر برای پیشبرد این هدف، ایجاد اتحادهای راهبردی بین دو حوزه کسب و کارهای آنلاین و تحقیقات بازار است. شرکت‌های تحقیقات بازار با استفاده از امکانات و بانک اطلاعات دینامیک شرکت‌های حوزه دیجیتال می‌توانند خدمات بسیار دقیق‌تر و سریع‌تری به کارفرمایان خود ارائه دهند. از سوی دیگر شرکت‌های حوزه دیجیتال نیز می‌توانند از طریق این همکاری، بازار خود را توسعه داده و مسیرهای درآمدی تازه‌ای برای کسب و کار خود ایجاد کنند.
ب- ارتباط نزدیک‌تر شرکت‌های تحقیقات بازار با صنایع دیگر
هر چند به دلایلی که گفته شد بسیاری از شرکت‌های ایرانی، تحقیقات بازار را در اولویت‌های آخر بودجه بازاریابی خود قرار داده‌اند - البته اگر بودجه بازاریابی داشته باشند- اما شرکت‌های تحقیقات بازار می‌توانند با فعالیت‌های ترویجی و آموزشی خود، اهمیت تحقیقات بازار برای شرکت‌ها را بیش از پیش گوشزد کرده و به گسترده کردن کیک مشتریان بالقوه خود بپردازند. طبیعی است که با آگاه‌سازی طیف گسترده‌تری از بنگاه‌های بزرگ، متوسط و کوچک، شرکت‌های بیشتری به استفاده از خدمات تحقیقات بازار روی خواهند آورد.
ج- گشایش اقتصادی و ارتباط با شرکت‌های بین‌المللی تحقیقات بازار
هر دوی این موارد زیر سایه سیاست‌های کلان کشور بوده و تنها کاری که شرکت‌های تحقیقات بازار می‌توانند در این مورد انجام دهند این است که خود را برای زمانی که محدودیت‌های تجاری موجود برطرف شدند، آماده کنند. بدیهی است در زمان اتصال مجدد بازارهای ایران به بازارهای بین‌المللی - امیدواریم هر چه زودتر- شرکت‌هایی که برای این ارتباطات آماده‌تر و مجهزتر باشند، بهره بیشتر و سریع‌تری از این فرصت خواهند داشت. صنعت تحقیقات بازار در ایران خود را با تمام مشکلات و دشواری‌های اقتصادی موجود در کشور سازگار کرده و توانسته حتی در شرایط سخت اقتصادی به حیات خود ادامه دهد. بدیهی است رشد مطلوب این صنعت نیز مانند اکثر صنایع، در گروی رشد اقتصادی در سطح کلان است که در آن صورت با توجه به زیرساخت کارشناسی صنعت تحقیقات بازار در کشور، شاهد رشد قابل ملاحظه آن خواهیم بود.
