وضعیت چکهای وصول شده و وصول نشده در فروردین بررسی شد
محبوبیت چکهای جدید
چک به عنوان یکی از ابزارهای مهم نظام پرداخت
چک به‌‌‌عنوان یکی از ابزارهای شناخته‌‌‌شده و معتبر در نظام پرداخت، نقش قابلتوجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان کشورها دارد. در سال‌های اخیر، به‌‌‌دلیل گسترش ابزار تجهیزات پرداخت الکترونیکی و توسعه سامانه‌‌‌های پرداخت جدید، تراکنش‌‌‌های بانکی به سمت استفاده از سامانه‌‌‌ها و ابزارهای الکترونیکی رفته است و به مرور زمان تقریبا این ابزارهای جدید جایگزین ابزارهای سنتی مانند اسکناس و چک شدند. با وجود این نقش کلیدی و اهمیت کارکرد و امتیاز چک، علی‌‌‌الخصوص جایگاه اعتباری آن در مبادلات، باعث شده است این ابزار همچنان از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت به شمار رود.
این نقش کلیدی باعث شده است آمار مربوط به این ابزار پرداخت از مدت‌‌‌ها قبل منتشر شود. از سال95 و با راهاندازی سامانه چکاوک از سوی بانک مرکزی، آمار چکهای مبادلهای از طریق سایت بانک مرکزی منتشر می‌شود. این سامانه برای تسهیل انتقال اطلاعات چک و تسویه بین‌‌‌بانکی راهاندازی شد و کاهش مدت‌‌‌زمان تسویه بین‌‌‌بانکی، اعمال نظارت متمرکز توسط بانک مرکزی بر جریان گردش وجوه و اعمال کنترل‌‌‌های قانونی و مقرراتی از نتایج عملیاتی شدن این سامانه است. آمار مربوط به چکهای مبادلهای از فروردین سال 1396 در پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی دردسترس است.
وضعیت آماری چک در فروردین
بررسی آمارها نشان می‌دهد که در فروردین سال‌جاری در کل کشور بیش از 4/ 6 میلیون فقره چک به ارزشی بالغ بر 3283هزار میلیارد ریال مبادله شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 2/ 25درصد و 2/ 44درصد کاهش نشان می‌دهد. در این ماه، 5998 فقره چک وصول و 451 فقره چک برگشت خورده است. به این ترتیب نسبت تعداد چکهای برگشتی به مبادلهای در رقم 7درصد باقی مانده است. این نسبت در اسفند ماه سال 1401 به عنوان ماه رکورددار استفاده از چک نیز همین 7درصد ثبت شده بود. البته نسبت مبلغ چکهای برگشتی به مبادلهای روند متفاوتی را طی کرده به طوری که این نسبت برای اسفند ماه 7/ 8درصد بوده ولی در فروردین ماه افزایش داشته و به 5/ 9درصد رسیده است.
وضعیت چک مبادلهای در استان‌‌‌ها
در فروردین ماه 4/ 48درصد از تعداد چکهای مبادلهای کل کشور در سه استان تهران (2/ 31 درصد)، اصفهان (9/ 9 درصد) و خراسان رضوی (3/ 7 درصد) مبادله شده است. بیشترین تعداد چکهای وصولی در فروردین ۱۴۰۲ مربوط به استان‌‌‌های گیلان (2/ 95 درصد)، مازندران (3/ 94 درصد) وگلستان (6/ 93 درصد) است. استان‌‌‌های کهگیلویه و بویراحمد، خراسان شمالی و لرستان، آذربایجان غربی و کردستان هر کدام به ترتیب با 9/ 88 درصد، 6/ 90درصد و ۹۱درصد پایین‌‌‌ترین نسبت تعداد چکهای وصولی به کل چکهای مبادله‌شده در سطح کشور را داشتند. در پایتخت نیز در کل ۲میلیون فقره چک مبادله شده و از این میزان یک میلیون و ۹۰۰هزار فقره چک به ارزش ۱۳۶هزار میلیارد تومان و به عبارتی 4/ 93درصد چک‌‌‌ها وصول شده است.
کاهش 8/ 25 درصدی چکهای برگشتی
در نخستین ماه ۱۴۰۲ در کل کشور حدود ۴۵۱هزار فقره چک به ارزش ۳۱هزار میلیارد تومان برگشت داده شده است. میزان چکهای برگشتی در مقایسه با اسفند سال گذشته از نظر تعداد 8/ 25درصد و 2/ 39درصد از حیث مبلغ کاهش یافته است. در فروردین ماه از کل چکهای مبادله شده ۷درصد برگشت داده شده است. این شاخص در اسفند سال گذشته نیز 7درصد بود؛ به عبارتی 7درصد چک‌‌‌ها در اسفند ۱۴۰۱ وصول نشده بود. به بیان بانک مرکزی، چک برگشتی به چکی گفته می‌شود که در هنگام ارائه به بانک جهت وصول، به دلایلی از قبیل: عدم‌مطابقت امضا یا نقص و مخدوشی در امضا، عدم‌مغایرت عددی و حروفی تاریخ، مغایرت مبلغ حروفی و عددی، مسدودی حساب مورد نظر، کسر موجودی و فاقد موجودی؛ باعث صادر شدن اعلامیه عدم‌پرداخت (با در خواست مشتری) می‌شود. با وجود این دلایل بر اساس گزارش‌‌‌های بانک مرکزی از آمار چک، همواره علت اصلی چکهای برگشتی فقدان موجودی است. در فروردین ماه نیز در کل کشور ۴۳۵هزار فقره چک به ارزش ۲۹هزار میلیارد تومان به علت کسری یا نبود موجودی وصول نشده است. در استان تهران در 30 روز ابتدایی سال‌جاری، ۱۲۷هزار فقره چک به دلیل فقدان موجودی برگشت داده شده است.
بررسی آماری چکهای فروردین 1402 با فروردین 1401
بررسی روند رشد نقطه به نقطه تعداد و مبلغ چک‌‌‌ها در کشور طی 12 ماه منتهی به فروردین امسال نشان می‌دهد این شاخص روند صعودی داشته و همچنان نیز ادامه دارد. بنابر روند‌‌‌های آماری انتظار می‌رود شکل صعودی رشد مبادلات چک از حیث تعداد همچنان برای ماه بعد نیز تداوم داشته باشد. بررسیهای مقداری چک‌‌‌ها نشان می‌دهد در یک سال گذشته حجم مبلغ مبادلات نیز وضعیتی افزایشی داشته اما با رشدی به مراتب بالاتر. طبق داده‌‌‌های بانک مرکزی، حجم مبادلات چک در فروردین ماه برابر با 328هزار و 307 میلیارد تومان بوده و رشدی 6/ 78 درصدی را در مقایسه با موقعیت مشابه خود در سال قبل ثبت کرده است. در سال گذشته حجم کل مبادلات چک در ایران معادل 183هزار و 804 میلیارد تومان ثبت شده بود.
در بررسیهای آماری این شاخص‌‌‌ها می‌توان چند فرضیه را مطرح کرد. نخست آنکه افزایش بالای 20درصد در تعداد و مبلغ چک‌‌‌ها نشان‌‌‌دهنده رشد همه‌جانبه این شیوه از مبادلات بوده است. اتفاقی که می‌تواند علامتی از افزایش اطمینان مبادله‌‌‌گران از معاملات چک یا رشد نسبی قدرت معامله در این دسته از افراد باشد. اما فاصله بالای رشد نقطه به نقطه در ارزش و تعداد مبادلات چک همچنین نشان می‌دهد که ارزش معاملات مسیر به مراتب فزاینده‌‌‌تری را پیموده است و برای این اتفاق اصلی‌‌‌ترین و محتمل‌‌‌ترین علت تورم می‌تواند باشد. افزایش تورم در سال‌های اخیر منجر به رشد قابل‌توجه قیمت خدمات و کالاها در کشور شده که می‌توان رشد 78درصدی ارزش مبادلات را از پیامدهای آن دانست؛ افزایشی که 54 واحد‌درصد بیشتر از رشد تعداد آن بوده است.
استقبال از چکهای جدید
بررسیهای «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد در حال حاضر، بانک‌ها با وجود سازوکار قانون جدید چک روند دریافت چک را نسبت به گذشته آسان‌‌‌تر کرده‌‌‌اند و حتی حساب‌‌‌هایی با سابقه پایین نیز به راحتی می‌توانند چک دریافت کنند. بر اساس گزارش بانک مرکزی، پس از گذشت بیش از دو سال از اجرایی شدن قانون جدید چک و اقبال عمومی مردم به این چک‌‌‌ها، روند جایگزین شدن چکهای قدیمی با جدید به سرعت طی شده و در حال حاضر بیش از ۸۵درصد چکهای وصول‌شده در سامانه چکاوک از چکهای جدید بوده است. همچنین میزان برگشت چکهای جدید، به صورت قابلتوجهی کمتر از چکهای قدیمی است. بر همین اساس، چکهای قدیمی (چکهای بدون نیاز به ثبت و تایید در سامانه صیاد) تا پایان شهریور امسال با چکهای جدید جایگزین می‌‌‌شوند و پس از این تاریخ، چکهای قدیمی فقط در بانک‌های صادرکننده دسته چک، قابلیت نقدشدن را خواهد داشت. مشتریان شبکه بانکی نیز برای بهره‌‌‌مندی از مزایای چکهای جدید می‌توانند طی ماه‌‌‌های آتی به شعب بانک‌های خود مراجعه کرده و دسته چک قدیمی خود را با دسته چک جدید تعویض کنند.
برای دریافت دسته چک صیادی چه شرایطی لازم است؟
افرادی که تاکنون چک نداشته‌‌‌اند یا افرادی که دارای دسته چک قدیم هستند می‌توانند برای دریافت دسته چک درخواست دهند. بر اساس اعلام بانک مرکزی، برای جلوگیری از سوءاستفاده‌‌‌های رایج از چک، متقاضیان باید شناسایی کامل شوند. پس از شناسایی کامل، با داشتن شرایطی که قانون برای آنها در نظر گرفته است، دسته چک به افراد واجد شرایط داده می‌شود. مثلا طبق اعلام بانک مرکزی، افرادی که دارای چک برگشتی یا بدهی به بانک هستند، نمی‌توانند چک صیاد را دریافت کنند. بنابراین افرادی که متقاضی هستند، باید دارای عدم‌تاخیر در بدهی‌‌‌های بانکی و نیز چک برگشتی باشند. با وجود این شرایط فرد می‌تواند ابتدا به بانک مورد نظر درخواست خود را ارائه کند و پس از آن بانک از شخص درخواست‌دهنده استعلام خواهد گرفت.
در صورتی که وضعیت استعلام سفید نباشد، لازم است از چکهای گذشته رفع سوءاثر شود. در مرحله آخر فرد درخواست‌دهنده لازم است یک فرد معتبر و تاییدشده از نظر بانک را که ترجیحا از آن بانک دسته چک دریافت کرده معرفی کند. پس از طی این مراحل بانک مدارک را به آدرس سکونت فرد ارسال می‌کند که لازم است فرد آن مدارک را مهر و موم‌شده و بدون باز‌گشایی به شعبه مورد نظر تحویل دهد؛ در نتیجه طی نهایتا یک هفته دسته چک صیادی 10برگی به فرد داده می‌شود. طبق گفته مسوول چک در یکی از شعب، برای دریافت دسته چک دوم لازم است حتما 8 برگ از دسته چک قبلی به بانک بازگشته باشد و در این شرایط و قبل از اتمام تمامی برگه‌‌‌ها، افراد می‌توانند برای دریافت دسته چک دوم درخواست خود را به بانک ارائه کنند.
