صاحب نظران در میزگرد تخصصی همایش «دنیای اقتصاد» موانع اجرای طرح جامع طلا را تشریح کردند
مزاحمان اکتشاف و بهره برداری در معادن طلا
در ابتدا مشاور شرکت اقتصادی آرمان آتورپات در رابطه با طرح جامع طلا و نتایج حاصل از آن اظهار کرد: چرخه جهانی طلا در سال ۲۰۲۲ گویای آن است که میزان مجموع عرضه طلا چهار‌هزار و ۷۵۵ تن و مجموع میزان تقاضا نیز همین رقم بوده است. آمارهای جهانی نشان می‌دهد که میزان تولید معدنی سه‌هزار و ۶۱۲ تن و میزان بازیافت یک‌هزار و ۱۴۴ تن و خالص عرضه پوشش ریسک ۵/ ۱ تن بوده است. همچنین آمار عرضه‌‌‌ها نشان می‌دهد که برای ساخت زیورآلات دو‌هزار و ۴۹۸ تن طلا مورد استفاده قرار گرفته و مجموع تقاضا برای سکه و شمش یک‌هزار و ۲۱۷ تن و خالص خرید بانک‌های مرکز یک‌هزار و ۱۳۶ تن ارزیابی شده است. ایران با مصرف ۷۲ تن طلا در بخش ساخت در سال ۲۰۲۲ ششمین مصرف‌کننده بزرگ طلا در جهان بود. شرایط اقتصادی توام با تورم و جهش مکرر نرخ ارز، موجب غالب شدن تقاضای سرمایه‌گذاری بر تقاضای زیورآلات در ایران شده است. میزان ذخایر قطعی و احتمالی طلا در ایران ۷۳۶ تن و تولید معدن تا سال ۱۳۹۹ چیزی حدود ۷/ ۹ تن طلای محتوی ارزیابی شده است. در بخش بالادستی پنج‌هزار و ۵۰۰ نفر به صورت مستقیم مشغول به کار هستند. میزان ارزش افزوده در بخش بالادستی ۳۱۰ میلیون دلار و میزان ارزش افزوده بخش پایین‌دستی در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۸۰ میلیون دلار برآورد شده بود. سهم صنعت طلا از اقتصاد در سال ۲۰۲۰ نیز ۳۸/ ۰درصد و میزان مصرف طلا در بخش ساخت در سال ۲۰۲۲ نیز ۷۲ تن ارزیابی شد.
مشاور این شرکت افزود: هدف از طرح جامع طلا بهینه‌‌‌ترین حالت ممکن با در نظر گرفتن تمام محدودیت‌ها و پایه تعیین استراتژی‌‌‌ها و برنامه‌‌‌های عملیاتی در راستای تحقق بهترین حالت ممکن بوده که برگرفته از یک مدل بهینه‌‌‌سازی استاندارد است. پیش‌بینی می‌شود در صورت عدم تغییر در بهره‌‌‌جویی از فرصت‌‌‌های صنعت این طرح به وقوع بپیوندد. ازجمله اهداف بهینه صنعت طلا این بوده که میزان تولید شمش طلا در سال ۱۳۹۹ حدود ۷/ ۹ تن بود که بر اساس طرح جامع طلا این میزان برای سال ۱۴۰۴ به ۳/ ۱۶ تن و در سال ۱۴۰۹ به ۴/ ۳۴ تن افزایش یابد. همچنین طبق این طرح جامع میزان ارزش افزوده (سال پایه ۱۴۰۰) از ۵۰۵ میلیون دلار به ۸۵۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۴ و یک‌هزار و ۸۰۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۹ افزایش یابد. ازجمله مهم‌ترین چالش‌‌‌های موجود در صنعت طلا می‌توان به ضعف در بهره‌‌‌برداری بهینه از ذخایر کم‌عیار و به‌ویژه ذخایر کم‌عیار سولفیدی و همچنین عدم‌همکاری کافی و به موقع سازمان‌های ذی‌ربط به‌ویژه سازمان‌های حفاظت محیطزیست و منابع طبیعی در اعطای مجوزهای معدنکاری لازم به معدن‌‌‌کاران اشاره کرد. از دیگر چالش‌‌‌های صنعت طلا که اجرای طرح جامع طلا را با محدودیت مواجه می‌کند مستهلک و کوچک بودن ناوگان اکتشافی و معدنی کشور و همچنین موانع دولتی و حاکمیتی در مسیر مشارکت با سرمایه‌گذاران خارجی است. سامانه جامع طلا در کشور طراحی شده و به عنوان یکی از دستاوردهای طرح جامع طلا، بستر مناسبی را برای نشر اطلاعات فراهم آورده است که همکاری سازمان‌های مربوطه موجب پوشش نسبی چالش اطلاعات در صنعت طلا می‌شود.
دولت باید به دنبال سرمایه‌گذار باشد
مشاور شرکت آرمان آتورپات گفت: در طرح جامع طلا در رابطه با برخی از چالشها برنامه‌‌‌های عملیاتی تدوین شده که در این بین برای حل مشکل ضعف در بهره‌‌‌برداری از ذخایر کم‌عیار سولفیدی می‌توان به این راهکارها اشاره کرد، در وهله اول حمایت بخش خصوصی به منظور واردات تکنولوژی فرآوری ذخایر کم‌عیار و استفاده از ظرفیت شرکت‌های خارجی برای برداشت از ذخایر کم‌عیار سولفیدی را می‌توان نام برد. همچنین در خصوص ماشین‌‌‌آلات اکتشافی مستهلک باید برای ورود ماشین‌‌‌آلات حمایت انجام شود و به واحدهای تولیدکننده تسهیلات اعطا شود. در طرح جامع طلا برای حل مشکل حجم بالای واردات سیانور در شرایط تحریمی، احداث واحد تولید سیانید سدیم با غلظت ۹۸درصد حداقل به میزان نیاز مصرفی در کشور مطرح شده است. برای موضوع مصرف آب بالاتر نسبت به نرم جهانی نیز در این طرح به الزام واحدهای معدنی پرمصرف به استفاده از تجهیزات بازیافت و بازچرخانی آب در طول زنجیره تولید و مطالعات امکان‌‌‌سنجی احداث تصفیه‌‌‌خانه آب در معادن بزرگ اشاره شده است.
در ادامه فرشید سلطان‌‌‌زاده، مدیرعامل شرکت آرمان آتورپات عنوان کرد: معادن طلا معادن خاصی هستند و اطلاعات در دسترس از آنها بسیار محدود است و بخش‌‌‌های مختلف اعم از آزمایشگاه، استخراج، بخش فرآوری و تولید طلا از اطلاعات یکدیگر خبر ندارند تا بتوانند بهره‌‌‌وری بیشتری داشته باشند. در سایر کشورها همچون قزاقستان اگر سرمایه‌گذاری قصد انجام پروژه‌‌‌ای را داشته باشد دولت هر آنچه برای پیشرفت پروژه لازم است را فراهم می‌کند. در این کشور سامانه‌‌‌ای طراحی شده تا در صورت بروز مشکل برای تولیدکننده آن را از طریق این سامانه اطلاع دهد و دولت نیز مکلف است ظرف مدت ۱۰ روز به موضوع رسیدگی و نتیجه را اعلام کند، در صورت رعایت نکردن این روند تولیدکننده این حق را دارد که از دولت شکایت کند و دو برابر میزان خسارتی را که به روند تولید وارد شده طلب کند. در کشورهایی همچون قزاقستان که حتی جزو کشورهای توسعه‌‌‌یافته نیست دولت به دنبال سرمایه‌گذار است؛ برخلاف آنچه در ایران اتفاق می‌‌‌افتد. به این حوزه نباید به چشم یک صنعت آسیب‌‌‌زا نگاه کرد و دولت و معارضین محلی باید به همراه یکدیگر به رشد بخش طلا کمک کنند.
قیمت جهانی، مهم‌ترین رکن اقتصادی کردن طلا
رئیس خانه معدن ایران نیز در ادامه تاکید کرد: تاریخچه معدنکاری طلا را باید از موته آغاز کرد، چراکه آمار و اطلاعات دقیقی از پیش از آن در دسترس نیست. در سال‌های گذشته زمانی که عیار به حدی می‌‌‌رسید آن را اقتصادی نمی‌‌‌دانستند اما اکنون عیار ۰/ ۵ppm نیز اقتصادی به حساب می‌‌‌آید. با افزایش قیمت طلا همه کارخانه‌‌‌های تعطیل در دنیا مجددا بازگشایی شدند، بنابراین مهم‌ترین فاکتور برای اقتصادی کردن طلا قیمت جهانی آن است. ساختار زمین‌‌‌شناسی ایران این اجاره را داده که در هر نقطه‌‌‌ای از این سرزمین به ماده معدنی دسترسی وجود داشته باشد و برخی از ذخایر هنوز به مرحله اکتشاف نرسیده‌‌‌اند و در جاهای مختلف نیز ذخایر جدید طلا که اقتصادی هستند، گزارش شده است. در بخش طلا برخلاف سایر مواد معدنی از معادن کوچک‌مقیاس باید آغاز به کار کرد، به عنوان مثال یک معدن طلا در منطقه آذربایجان برای چیزی حدود ۵۶۰ نفر نیروی انسانی شغل ایجاد کرده است. از زمانی که عملیات اکتشاف شروع شده و نتیجه حاصل می‌شود تا زمانی که استخراج انجام می‌شود هر لحظه بر اساس عیارسنجی‌‌‌ها اکتشاف باید انجام شود.
بهرامن گفت: امنیت یکی از موارد خاص این ماده معدنی است، چراکه به آسانی و بدون مطالعه رگه طلا را جدا می‌کنند و می‌‌‌فروشند. این کار‌‌‌ها که از مردم محلی سر می‌زند در اکتشافات اختلال ایجاد می‌کند و سیستم‌های نظارتی نیز نمی‌توانند این موضوع را کنترل کنند. بخش فرآوری با ابزار و موادی همچون سیانید سدیم در ارتباط بوده که برای محیطزیست و انسان آسیب‌‌‌زاست و در این خصوص نیز نظارت‌‌‌ها باید صورت بگیرد و مسوولیت اجتماعی بار بسیار سنگینی دارد. یکی از دلایلی که سرمایه‌گذار کمتر علاقه برای ورود به بخش طلا از خود نشان می‌دهد همین موضوع‌‌‌هاست چراکه زمانی که اکتشاف و استخراج انجام شد و به مرحله تولید رسید با مواردی که ذکر شد مواجه می‌‌‌شوند و باید با آنها نیز مقابله کنند، از طرفی در شرایط فعلی اقتصادی کشور حکمرانی به خود این اجازه را نمی‌‌‌دهد که با این افراد مقابله کند.
رئیس خانه معدن ایران خاطرنشان کرد: سرمایه‌گذاری خارجی و بخش خصوصی در نقاط مختلف کشور همچون سیستان و بلوچستان، کردستان و آذربایجان در حال کار هستند. با وجود اینکه حجم‌‌‌ها کوچک است اما ارقام مثبتی در آینده به دست خواهد آمد. در حال حاضر حاکمیت به این نتیجه رسیده است که می‌تواند فعالیت‌‌‌های معدنی را به صورت برون‌‌‌مرزی نیز انجام دهد. این حرفه به دلیل وضعیت معدنی ایران در شرایطی قرار گرفته که در کشورهای دیگر می‌تواند موفق ظاهر شود. بخش معدنی ایران روبه رشد است و آینده معدنی کشور را می‌توان روشن متصور شد.
الزام سیستماتیک شدن اکتشافات طلا
محمدرضا خالصی، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در پایان میزگرد تخصصی طلا نیز یادآور شد: در حوزه فرصت‌‌‌ها باید گفت که واقعیت این است که بازگشت سرمایه عملی است و از ابتدای کار تا انتها چیزی حدود ۶ ماه تا یک سال زمان برای بازگشت سرمایه تعیین می‌شود. ایران از معادن فقیر بسیار غنی است و در حوزه طلا معادن کوچک‌مقیاس فراوانی در کشور وجود دارد. در معادن مختلفی همچون مس، سرب و روی، طلا به عنوان عنصر همراه یا اصلی یافت می‌شود. وجود دانش فنی در این بخش به یک مزیت تبدیل شده است که در کمتر صنعتی وجود دارد. دانش فنی حوزه طلا از صفر تا صد در کشور را داریم و برخی از روش‌های خاص همچون روش‌های تحت فشار یا روش‌های تخصصی کانسنگ‌‌‌های خاص در کشور اجرا نشده و این اجرا نشدن دلیل بر نبود دانش فنی نیست و صنعت تمایل به طلاهای آسان دارد. آزمایشگاه‌‌‌های مجهزی در کشور وجود دارد. در برخی مواقع دیده شده که بخش خصوصی وارد این حوزه شده اما به دلیل نداشتن اطلاعات کافی در بخش‌‌‌های مختلف از اکتشاف گرفته تا فرآوری به نتیجه دلخواه و مطلوب نرسیده‌‌‌اند. وی عنوان کرد: اکتشافات طلا حتما باید به صورت سیستماتیک انجام شود، چراکه با عنصری سروکار داریم که در حد گرم بر تن و میلی‌‌‌گرم بر تن است و دیگر روش‌های سنتی پاسخگو نیستند.
در بخش تولید مواد شیمیایی لازم نیز ضعفی نداریم اما تا به امروز صنعت برای سرمایه‌گذاری اعتماد نکرده و فرصت‌‌‌ها به نوعی از دست رفته است. در رابطه با چالش‌‌‌های این حوزه باید به طلاهای پیچیده که خود به دو دسته طلاهای مقاوم که در برابر سیانور واکنشی نشان نمی‌‌‌دهند و طلاهایی که عنصر مزاحم دارند تقسیم می‌‌‌شوند، اشاره کرد که این نوع چالشها نیز راه‌‌‌حل‌‌‌های جهانی دارند که در ایران از این روش‌ها استفاده نمی‌‌‌کنند و تاکید بر روش‌های سنتی و ثابت است و بسیاری از محدوده‌‌‌ها از دست می‌رود و به عنوان محدوده مس کار می‌‌‌شوند. یکی دیگر از مشکلاتی که در حوزه محیطزیست مورد توجه قرار می‌گیرد موضوع سیانید است و سال‌هاست روشی به نام سیانوراسیون مورد استفاده قرار می‌گیرد که روش بسیار امن و محیطزیست دوستی است به شرطی که از آن به درستی استفاده شود. در این بین مشکل اینجاست که واحدها و کارگاه‌‌‌های کوچکی که از سیانور استفاده می‌کنند راهی جز رها کردن آن در محیط ندارند و در این صورت مشکل‌‌‌زا می‌شود. از طرفی در اداره محیطزیست نیز استانداردی برای حدود سیانور خروجی تعریف نشده است. موضوع اکتشافات ناقصی که در بخش خصوصی انجام می‌شود چالش دیگری بوده که در حوزه طلا باید مورد توجه قرار گیرد. در بخش فرآوری به اطلاعات اکتشافات نیاز است و به دلیل ناقص بودن اکتشافات مراحل فرآوری و تولید نیز به سختی پیش می‌رود. موضوع خطا در داده‌‌‌ها در کارخانه‌‌‌ها نیز وجود دارد به طوری که بحث حسابرسی طلا در دنیا بسیار پیچیده است و تا زمانی که این اطلاعات در دسترس نباشد نمی‌توان کار زیادی را در این حوزه پیش برد. پوشش تفصیلی اختتامیه«پنجمین رویداد جامع معدن و صنایع معدنی» در هتل المپیک همراه با گزارش «رویداد معدن هوشمند» فردا در همین صفحه منتشر خواهد شد.
