انعکاس «بحران اقلیمی» در اجلاس سالانه مجمع جهانی اقتصاد
شوک داووس به رهبران اقتصادی
انعکاس«بحران اقلیمی» در اجلاس سالانه مجمع جهانی اقتصاد؛ مدیران منتخب کسب وکارها و بانکداران درباره رکود، جنگ، تورم و گرمایش زمین چه گفتند؟
طبیعت شهر داووس برای بسیاری، یادآور انیمیشن «بچه‌‌‌های کوه آلپ» است؛ شهری مرتفع، با آب و هوای کوهستانی و سرد و قله‌‌‌هایی که حتی در فصل تابستان هم، پوشیده از برف است. شهری که به واسطه بارش برف فراوان در زمستان، پاتوق اسکی‌‌‌بازان است. اما امسال، همزمان با آغاز اجلاس مجمع جهانی اقتصاد در این شهر، میزان برف آنقدر کم بود که بعضی خبرگزاری‌‌‌ها تیتر زدند: «کمبود برف، تعطیلات ثروتمندان را خراب کرد». اما اسکی چندان مهم نیست. چیزی که مهم است این است که وقتی یک شهر همیشه برفی، ناگهان خالی از برف می‌شود، این یعنی گرمایش زمین را دیگر نمی‌شود نادیده گرفت.
همین یکی از موضوعات گفت‌وگوی سرمایه‌‌‌داران و مدیران عامل شرکت‌های بزرگ در این اجلاس بوده. طی آمارهای منتشر‌شده توسط سازمان ملل، تعداد سازمان‌هایی که وعده دادهاند تا نیمه قرن حاضر، «کربن خنثی» شوند ۶۰درصد افزایش یافته اما جهان کماکان با مشکلات آب و هوایی دست و پنجه نرم می‌کند. برخی از بانکداران و مدیران گفته‌‌‌اند که به دنبال راه‌‌‌هایی برای گذار سریع‌‌‌تر به آینده‌‌‌ای سبزند. آنها می‌‌‌گویند مساله تغییرات آب و هوایی، دیگر یک مبحث شیک و کلیشه‌‌‌ای نیست بلکه مساله مرگ و زندگی در میان است. اگر با آن مقابله نشود، نه تنها بقای کسب و کارها بلکه بقای بشر به مخاطره می‌‌‌افتد. «آندره هافمن»، معاون شرکت دارویی «Roche» می‌‌‌گوید: «مردم ناگهان فهمیده‌‌‌اند که پایداری، صرفا یک واژه برای معرفی شرکت‌ها نیست بلکه برای بقا، یک ضرورت است.»
گرچه همه بر سر لزوم تغییر، اتفاق نظر دارند اما سرعت تغییر، نقطه اختلاف‌نظر است. در همین حین، «گرتا تونبرگ»، فعال محیط‌زیست به سوئیس سفر کرده بود تا از صنایع انرژی و تامین‌‌‌کنندگان مالی آنها بخواهد به سرمایه‌گذاری در سوخت‌‌‌های فسیلی پایان دهند. بحران انرژی در اوکراین باعث شده نیاز به انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر، بیش از پیش احساس شود. اما این فرآیند، زمان‌بر است. محققان و دانشمندان بارها هشدار دادهاند که وقت کم است و باید در این رابطه کاری کرد اما در آغاز سال ۲۰۲۲، جنگ اوکراین و تورم باعث شد توجه‌‌‌ها از موضوع گرمایش زمین منحرف شود. مدیران ارشد برخی از شرکت‌های مالی مطرح آمریکایی نیز با فشار از سوی سیاستمداران راست‌‌‌گرا مواجهند تا مسائل زیست‌‌‌محیطی را کمتر در تصمیم‌گیری‌‌‌ها لحاظ کنند.
اما با وجود تمام موانع، مدیران در پیست سوئیس گفتند که تمرکزشان بر حوزه پایداری است. «سانی هارفورد»، رئیس بازوی مدیریت دارایی «یو‌‌‌بی‌‌‌اس» که مسوول امور پایداری شرکت است، ضمن تاکید بر آگاهی و حساسیت روزافزون مشتریان نسبت به محیط‌زیست و افزایش تقاضا برای محصولات سبز، گفته: «هرگز از تمرکز بر آب و هوا نخواهیم کاست.» اما به‌رغم وعده‌‌‌ها، جهان نتوانست به هدف دمایی تعیین‌‌‌شده برسد. به عبارت دیگر، جهان در سال ۲۰۲۲، خنک‌‌‌تر نشد! به نظر می‌رسد که برخی شرکت‌ها از پایداری، فقط نام آن را یدک می‌‌‌کشند و در عمل، اقدامی در این راستا نمی‌‌‌کنند. یا اگر اقدامی می‌کنند، به اندازه کافی کارآمد نیست. «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل نیز نسبت به این مساله هشدار داده و گفته که شرکت‌ها باید به جای «وانمود» کردن، فورا دست به اقدام بزنند.
جنگ، رکود، تورم
امسال در اجلاس داووس، به هر گوشه‌‌‌ای که نگاه می‌‌‌کردید، صحبت از رکود اقتصادی بود. موضوع رکود همان‌قدر پرطرفدار است که دسرهای پرکالری و خوشمزه سوئیسی. وب‌سایت یاهو فایننس با چند نفر از مدیران ارشد گفت‌وگویی داشته و درباره دیدگاهشان در مورد اقتصاد جهانی، جنگ اوکراین و چشم‌‌‌انداز تورم سوال کرده:
رکود پراکنده، کم‌عمق و ملایم
آلن ژوپ، مدیرعامل یونیلیور می‌‌‌گوید: «خب، زمین مسطح نیست! ما در مورد آسیای جنوبی خیلی خوش‌بینیم. نه فقط هند، بلکه پاکستان، هند و بنگلادش، هر سه وضعیت خیلی خوبی دارند. کشورهای آسیای جنوب شرقی، ویتنام، اندونزی، فیلیپین و تایلند در حال بازگشت قدرتمندند. در آمریکای لاتین، شاهد توانایی فوق‌‌‌العاده مدیریت عدم‌اطمینان هستیم. تاکنون، مشتریان در ایالات متحده، قدرت خود را حفظ کرده‌‌‌اند. در اروپا اما فضا دشوارتر است. بنابراین فکر می‌‌‌کنم امسال بعضی نقاط جهان رکود اقتصادی را تجربه کنند.» «برایان موینیهان»، مدیرعامل «بنک آو آمریکا» می‌‌‌گوید: «تیم تحقیقات ما معتقدند که احتمال وقوع رکود در سال‌جاری بعید است اما در اوایل سال آینده رخ خواهد داد. این یعنی امسال، رشد تولید ناخالص داخلی در ایالات متحده مثبت خواهد بود. و شاهد یک رکود ملایم نیز خواهیم بود، که تا حد زیادی ریشه در محرک‌‌‌های اقتصادی و عوامل دیگر دارد. به‌رغم افزایش نرخ بهره، شاهد این هستید که ظرفیت و قدرت خرید مشتریان آمریکایی کماکان حفظ شده.»
«چاک رابینز»، مدیرعامل سیسکو معتقد است تصویری که مطبوعات درباره رکود ارائه می‌دهد، بسیار بدبینانه‌‌‌تر از چیزی است که در میان مدیران و مقامات وجود دارد. او می‌‌‌گوید: «من با مدیران ارشد بسیاری گفت‌وگو کرده‌‌‌ام. با مقامات ایالات دیدار کرده‌‌‌ام. با بانوی اول اوکراین ملاقات داشته‌‌‌ام و با معاون نخست‌وزیر چین لیو هه دیدار کرده‌‌‌ام. جالب است چون در مطبوعات و اخباری که برای عموم منتشر می‌‌‌شوند، همه می‌‌‌خواهند درباره احتمال وقوع یا عدم‌وقوع رکود صحبت کنند. اما وقتی وارد جلساتمان می‌‌‌شویم، معمولا درباره این موضوع صحبت نمی‌‌‌کنیم. بسیاری از گفت‌وگوها حول محور اوکراین است. واضح است که بسیاری از گفت‌وگوها درباره مسائل ژئوپلیتیک باشد. درباره تورم و بحران انرژی نیز صحبت‌‌‌های بسیاری می‌شود. اما در کل، به نظرم (در میان مدیران و مقامات)، نگاه خوش‌بینانه‌‌‌تری نسبت به آینده وجود دارد، در قیاس با تصویری که از رکود و ترس ناشی از آن به مخاطبان القا می‌شود.»
«انریکه لورس»، مدیرعامل HP می‌‌‌گوید: «به نظرم سخت است پیش‌بینی کنیم که چه اتفاقی خواهد افتاد. من کارشناس نیستم. چیزی که با اطمینان می‌توان گفت این است که وقتی به پیامدهای تورم، جنگ، افزایش بهای انرژی و شرایط چین نگاه می‌‌‌کنیم، می‌‌‌بینیم که چالش‌‌‌های جدی وجود دارند. هر کدام از اینها می‌توانند عاملی باشند که ما را به سمت رکود سوق دهند. اما پیش‌بینی آنچه رخ خواهد داد، واقعا سخت است. مهم این است که همه ما روی چیزهایی که تحت کنترلمان هستند تمرکز کنیم. اینجا همان نقطه‌‌‌ای است که ما به عنوان مدیران عامل، می‌توانیم ارزش‌‌‌آفرینی کنیم. در مورد ما، مهم است که بتوانیم هزینه‌‌‌ها را مدیریت کنیم و همزمان، با سرمایه‌گذاری در حوزه‌‌‌های رشد، جایگاه خود را برای زمان بهبود اقتصادی، مستحکم کنیم.»
«لورا آلبر»، مدیرعامل شرکت کالاهای خانه و آشپزخانه «ویلیامز سونوما» می‌‌‌گوید: «به نظرم گفت‌وگوهای بسیاری در رابطه با آنچه رخ می‌دهد در جریان است. راستش را بخواهید، ابهام و عدم‌اطمینان بسیاری وجود دارد و گفت‌وگوهای بسیاری با این سرفصل وجود دارد؛ رکود یا عدم‌رکود؟ دیشب داشتم درباره‌‌‌اش فکر می‌‌‌کردم، درباره اهمیت تفکر بلندمدت و نه بیش از حد کوتاه‌‌‌مدت. به این فکر می‌‌‌کردم که چطور می‌توانیم خود را برای هر چه پیش می‌‌‌آید آماده کنیم و همزمان، آینده را برنامه‌‌‌ریزی و تحلیل کنیم.» به طور کلی، دیدگاه‌‌‌ها درباره رکود به اندازه احتمال وقوع رکود، متفاوت و پراکنده‌‌‌اند. وقوع یک رکود جهانی، شاید موضوع گفت‌وگوها نباشد اما آن‌طور که پیداست، بخشی از ذهن بسیاری از مدیران را درگیر کرده.
مدیران عامل، بدبین‌‌‌ترین‌‌‌های داووس
معمولا مدیران وقتی در داووس دور هم جمع می‌‌‌شدند، صدای خنده‌‌‌هایشان از دور شنیده می‌‌‌شد اما امسال، همزمان با این گردهمایی، در زمستانی نه‌چندان سرد، این مدیران در حین نوشیدن آب چشمه و صرف ماهی گران و ارگانیک، چندان خوشحال به نظر نمی‌‌‌رسند. طبق نظرسنجی PwC، ۷۳درصد مدیران بر این باورند که رشد اقتصاد جهانی در سال آینده کاهش خواهد یافت، که مهر تاییدی است بر اینکه مدیران عامل در بدبینانه‌‌‌ترین حالت خود در ۱۲ سال اخیرند. اما «باب موریتز»، رئیس PwC به ان‌‌‌بی‌‌‌سی گفته که این، شبیه تجربه سال ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ نیست. او می‌‌‌گوید: «تفاوت در این است که آن موقع، کسی پیش‌بینی نمی‌‌‌کرد که چنان بحرانی اتفاق بیفتد و هیچ‌کس نمی‌‌‌دانست چقدر طول خواهد کشید.
مدیران عامل امروز اما، به توانایی‌‌‌های خود برای عبور از چنین بحران‌هایی، بیشتر مطمئن هستند.» به نظر می‌رسد که وضعیت اقتصاد جهانی، بزرگ‌ترین نگرانی رهبران کسبوکارها در سال‌جاری باشد، با توجه به اینکه طی سال گذشته، وضعیت به مراتب بدتر شده. مثلا در بریتانیا، تنها ۲۱درصد مدیران انتظار دارند که طی ۱۲ ماه آینده، اقتصاد جهانی رو به بهبود رود، در حالی که این رقم در سال قبل، ۸۱درصد بود. نظرسنجی PwC با شرکت ۴۴۱۰ مدیرعامل از ۱۰۵ کشور صورت گرفته که نشان می‌دهد ۴۰درصد مدیران معتقدند کسب و کار با توجه به شرایط فعلی، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. موریتز می‌‌‌گوید: «علت، ترکیبی از چند مساله است که هیچ‌کدام برای این مدیران، اطلاعات جدیدی نیستند.»
او همچنین گفته که بر اساس همین نظرسنجی، گرچه مدیران برای مقابله با روند نزولی اقتصاد، به دنبال راه‌‌‌هایی برای کاهش هزینه‌‌‌ها هستند اما ۶۰درصد آنها تصمیمی برای تعدیل نیرو ندارند. آمارها نشان می‌دهد که همزمان با اجلاس داووس، مدیران هیچ‌گاه نسبت به وضعیت اقتصاد جهانی تا این حد بدبین نبوده‌‌‌اند. تورم، نوسانات اقتصاد کلان و درگیری‌‌‌های ژئوپلیتیک از اصلی‌‌‌ترین تهدیدهایی هستند که خواب را از چشمان مدیران ربوده‌‌‌اند. آنها معتقدند اگر تا ۱۰ سال آینده، تغییر چشمگیری در شرایط ایجاد نشود، کسب و کار، توجیه اقتصادی نخواهد داشت. این نظرسنجی که در نوامبر پارسال برگزار و همزمان با اجلاس منتشر شده، همچنین نشان می‌دهد که مدیران، چالش‌‌‌های فراوانی را در مسیر سودآوری کوتاه و بلندمدت خود پیش‌بینی می‌کنند.
۵۰درصد انتظار دارند که این بر هزینه‌‌‌هایشان تاثیر بگذارد در حالی که ۴۲درصد معتقدند تغییرات آب و هوایی در ۱۲ ماه آینده، ممکن است بر زنجیره‌‌‌های تامین تاثیر بگذارد. تنها ۲۴درصد آنها نگران تاثیرات آب و هوایی بر دارایی‌‌‌های فیزیکی هستند. بیش از نیمی از آنها نیز گفته‌‌‌اند تغییر در ترجیحات مشتریان، تغییرات قانون‌گذاری، کمبود مهارت‌‌‌ها و تحولات تکنولوژی، مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر سودآوری کسب و کارها در ۱۰ سال آتی هستند.
هوایی گرم، فضای سرد
برای مدیرعاملی که می‌‌‌خواهد شبیه یک سیاستمدار به نظر برسد، هیچ فضایی به اندازه اجلاس داووس خوشایند و مناسب نیست. اگر در داووس شرکت کنید، دقیقا از همان امکانات و چشم‌‌‌اندازی برخوردارید که افرادی مثل «جان کری» و «کریستین لاگارد»، زمانی از آن بهره می‌‌‌بردند. خلاقیت «کلاوس‌شوآب»، بنیان‌گذار مجمع جهانی شاید به اندازه‌‌‌ای که تئوریسین‌‌‌های توطئه می‌‌‌گویند تاثیرگذار نباشد اما او قطعا توانسته این تفکر را ترویج دهد که «رهبران انتخاب‌‌‌نشده کسب و کارها نیز باید بتوانند به اندازه رهبران سیاسی منتخب، در مناظره‌‌‌های جهانی حضور و صدا داشته باشند.» اخیرا اما صدای برخی از سیاستمداران درآمده و عملا خطاب به رهبران کسب و کارها می‌‌‌گویند: «پایتان را از گلیمتان دراز نکنید. اینجا پاتوق ماست، نه شما!» به نظر می‌رسد مخاطب آنها، مدیرانی هستند که به داووس آمده‌‌‌اند تا درباره حذف انتشار کربن صحبت کنند.
سیاستمداران محافظه‌‌‌کار معتقدند رویکرد «کربن‌‌‌خنثی» در شرایط فعلی، تهدیدی برای امنیت انرژی است. یکی از افرادی که همواره بابت حمایت از پایداری مورد انتقاد بوده، «لری فینک»،مدیرعامل بلک‌‌‌راک است. او در جلسه هفته گذشته از اینکه منتقدان از او یک هیولا ساخته‌‌‌اند، گلایه کرد. همزمان، بسیاری از ایالت‌‌‌های جمهوری‌خواه به دلیل سیاست‌‌‌های دوستدار محیط‌زیست بلک‌‌‌راک، سرمایه‌‌‌های خود را از این شرکت بیرون می‌‌‌کشند. با پایان اجلاس داووس، برخی شرکت‌ها به این باور رسیده‌‌‌اند که شاید سکوت در قبال معضلات سیاره زمین، رویکرد بی‌‌‌خطرتری باشد. ابتدا سبزشویی (وانمود به پایداری) و حالا «سبزخاموشی» (سکوت در برابر معضلات).
نشریه فایننشال تایمز در مقاله‌‌‌ای نوشته که شاید بهتر باشد مدیران، در برابر همه مسائل بحث‌‌‌انگیز، موضع‌‌‌گیری نکنند چرا که بسیاری از این مباحث، ایجاد دوقطبی می‌کنند. به باور نویسنده مقاله، ریسک دخالت در امور سیاسی به حدی افزایش یافته که بسیاری از مدیران ممکن است ترجیح دهند به بسیاری از حوزه‌‌‌ها «اصلا ورود نکنند». او می‌‌‌گوید اگر مدیران نمی‌توانند موضع نگیرند، باید اصول منتهی به تصمیم‌گیری‌‌‌های خود را به شکلی کاملا شفاف توضیح دهند. اما به نظر می‌رسد که «فعالیت‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی، سیاسی و اجتماعی مدیران» در اجلاس داووس، کماکان به قوت خود باقی است اما مدیران، رویکرد سنجیده‌‌‌تری نسبت به دخالت در امور سیاسی دارند و بیشتر در اموری ورود می‌کنند که مرتبط با فعالیت‌‌‌های محوری کسب و کارشان باشد.
