شلوغ ترین شهر جهان صاحب قطار شهری شد
اقتصاد بنگلادش سوار مترو
اواخر ماه دسامبر ۲۰۲۲ سی‌‌‌ان‌‌‌ان خبری با این عنوان منتشر کرد: «افتتاح نخستین خط مترو در یکی از پرازدحام‌‌‌ترین شهرهای جهان». مقصود، شهر داکا پایتخت بنگلادش بود که افتتاح خط متروی آن، خبری مهم و امیدبخش برای شهروندان است؛ شهروندانی که سال‌ها با مشکل ترافیک و آلودگی هوا دست و پنجه نرم کرده و از ازدحام و همهمه شهری، به ستوه آمده‌‌‌اند. افتتاح این خط مترو، یکی از گره‌‌‌های کور زندگی شهری بنگلادش را برای همیشه باز کرده و راه را برای شکوفایی اقتصادی، اشتغال‌زایی و محیط‌زیستی پاک، هموار خواهد کرد.
داکا، شهر ماشین‌‌‌های رنگارنگ
در یکی از پرجمعیت‌‌‌ترین شهرهای جهان همه چیز طبق روال عادی پیش می‌رود. داکا پایتخت بنگلادش، شهر مسجدها و ریکشاهاست، همان وسایل نقلیه سه‌چرخه‌‌‌ای که مسافرکشی می‌کنند. شهری با تراکم جمعیت بالا که قطب اقتصادی و فرهنگ بنگلادش محسوب می‌شود. شهری با تاریخ رنگارنگ و البته وسایل نقلیه رنگارنگ‌‌‌تر. ماشین‌‌‌ها و اتوبوس‌‌‌های یک و دو طبقه که فشرده کنار هم در حرکتند و مسافران را از این سوی شهر به آن سو می‌‌‌برند. تعداد مسافران آنقدر زیاد است که گاهی ده‌‌‌ها نفر به یک اتوبوس پر هجوم می‌‌‌برند و وقتی جایی پیدا نمی‌‌‌کنند، به بدنه و سقف آن می‌‌‌چسبند تا به مقصد برسند. چهره‌‌‌ای رنگی اما شلوغ. سال‌ها سیستم حمل‌ونقل این شهر با مشکلات متعددی مواجه بود. تا اینکه در روزهای پایانی سال ۲۰۲۲، یعنی کمتر از یک ماه پیش، خبرگزاری‌‌‌ها نوید تحولی بزرگ در حمل‌ونقل شهری بنگلادش را دادند: «افتتاح نخستین خط مترو در داکا». به این ترتیب، پس از پاکستان و هند، بنگلادش سومین کشور جنوب آسیاست که مترو دارد.
در شهری با جمعیت بیش از ۲۰ میلیون نفر، ترافیک سنگین شهروندان را واقعا کلافه و فرسوده می‌کند. همزمان با اعلام این خبر، «شیخ حسینه» نخست‌وزیر بنگلادش گفت که افتتاح متروی شهری داکا، باعث افتخار است. در هر قطار، یک واگن به زنان اختصاص خواهد داشت. راننده نخستین قطار نیز یک زن به نام «مریم افیزه» بوده که گفته تجربه رانندگی مترو، برایش مثل رویایی به تحقق پیوسته است. ۶ سال طول کشید تا نخستین خط مترو، یعنی خط ۶، ساخته شود؛ خطی که بیش از ۲۰ کیلومتر است و ۱۶ ایستگاه دارد. فاز اول این خط به اجرا در‌آمده و فاصله ۱۲ کیلومتری میان دو منطقه اوترا و آگارگاون را بدون توقف طی می‌کند. گرچه کرونا باعث شد روند اجرای پروژه کاهش یابد اما فاز اول آن به موقع اجرا شد.
فاز دوم در سال‌جاری راهاندازی خواهد شد. انتظار می‌رود خط متروی جدید، هر ساعت حدود ۶۰هزار نفر را جابه‌جا کند. خانم حسینه گفته که تکمیل پروژه، یعنی ۶ خط و ۱۰۰ ایستگاه، کمک بزرگی به کاهش ترافیک خواهد کرد که طبق تخمین‌‌‌ها، سالانه حدود ۳ میلیارد دلار به اقتصاد داکا خسارت وارد می‌کند؛ به دلیل اتلاف وقت در ساعات کاری. «رحمان»، شهروندی که هر روز صبح، ۳ ساعت از زمانش را در اتوبوس می‌‌‌گذراند تا به محل کارش برسد، می‌‌‌گوید روی خط مترو حساب باز کرده بوده و معتقد است که مترو، قدری از رنج عمومی‌‌‌ای را که به شهروندانش وارد می‌شود خواهد کاست. بخش اعظمی از تامین مالی پروژه بر عهده صندوق‌های توسعه ژاپن بوده که شریک اصلی طرح توسعه بنگلادش است و مجری آن، «شرکت حمل‌ونقل انبوه داکا» است.
در بسیاری از شهرهای مهم جهان، خط مترو یکی از ضرورت‌‌‌های حمل‌ونقل سریع است. طبق آمارهای سال ۲۰۰۴، میانگین سرعت ماشین‌‌‌ها در خیابان‌‌‌های داکا حدود ۲۱ کیلومتر در ساعت بوده. در سال ۲۰۱۵ این رقم به ۶ کیلومتر در ساعت رسیده. در نتیجه، یک سفر اتوبوسی بین دو شهر اوترا تا موتیجهیل، بیش از ۴ ساعت طول می‌‌‌کشد. اما به لطف مترو، حالا مسافران می‌توانند این مسافت را در عرض ۴۰ دقیقه طی کنند. این تحول بزرگ در سیستم حمل‌ونقل، نقش مهمی در رشد اقتصادی بنگلادش خواهد داشت چرا که سبک زندگی مردم را تغییر می‌دهد و بازدهی‌‌‌شان را افزایش می‌دهد.
تردد با مترو، ایمن و آسان، ارزان و سریع است. زمان انتظار میان دو قطار، بسیار کمتر از سایر روش‌های حمل‌ونقل است. به‌علاوه، حتی در زمان قطعی برق، هیچ‌گونه اختلالی در سیستم مترو ایجاد نخواهد شد. به این ترتیب، مسافران می‌توانند همیشه و همه جا از مترو استفاده کنند بدون آنکه نگران قطعی برق یا تاخیر در سفر باشند. واگن‌‌‌ها و درهای مترو بزرگند و هوا دائما تهویه می‌شود. صندلی‌‌‌ها راحتند و سفر را برای افراد سالخورده آسان می‌کنند. از سوی دیگر، مترو، چهره شهر را زیباتر می‌کند و نقش مهمی در زیباسازی داکا خواهد داشت.
قطار شکوفایی اقتصادی
هر پروژه عظیم دولتی‌‌‌ای دارای یک بعد تجاری نیز هست. اما برخلاف پروژه‌‌‌های تجاری دیگر، هدف اصلی این پروژه‌‌‌های دولتی، سودآوری نیست. در بیشتر مواقع، دولت ضرر می‌کند و معمولا یارانه‌‌‌های قابل‌توجهی ارائه می‌دهد تا شهروندان بتوانند از خدمات استفاده کنند. وب‌سایت داکا تریبون در مقاله‌‌‌ای تحلیلی نوشته که گرچه این طرح، به زیان‌‌‌های مالی منجر خواهد شد اما اقتصاد کشور از راه‌‌‌های دیگر از آن بهره خواهد برد. در بنگلادش، خسارت‌‌‌های اقتصادی ناشی از ترافیک سر به فلک می‌‌‌کشد. در سال ۲۰۱۸، این هزینه‌‌‌ها سالانه حدود ۴/ ۴ میلیارد دلار تخمین زده شده. این بیش از ۱۰درصد بودجه کشور است. ساعات زیادی در ترافیک هدر می‌رود. اگر ترافیک داکا تا ۶۰درصد کاهش یابد، از هزینههای هنگفتی جلوگیری خواهد شد. و راهش، مترو است. مترو باعث کاهش ۴/ ۲ میلیارد دلاری هزینه‌‌‌ها می‌شود. این حدود ۵/ ۱درصد تولید ناخالص داخلی بنگلادش است. به‌علاوه، این سیستم می‌تواند سرعت زندگی بیش از ۱۵ میلیون نفر از شهروندان داکا را افزایش دهد و تردد را سهولت بخشد. همه اینها به نفع اقتصاد کشور خواهد بود.
کمبود اتوبوس در ساعات شلوغی، ترافیک سنگین، ازدحام، درگیری‌‌‌های فیزیکی و لفظی، کرایه‌‌‌های گزاف و نبود کنتور در تاکسی‌‌‌ها باعث شده مردم به ستوه بیایند و تمایلی به استفاده از وسایل نقلیه عمومی نداشته باشند. افرادی که استطاعت مالی استفاده از این وسایل را ندارند یا سختشان است که از این وسایل استفاده کنند، حالا می‌توانند با مترو عبور و مرور کنند. گرچه مترو برای شهروندان ارزان است اما برای دولت، گران تمام می‌شود.
مترو، ایستگاه مشاغل
حرکت دادن مترو، هزینههای فراوانی دارد، از جمله هزینه برق، دستمزد پرسنل، تعمیر و نگهداری، وام‌های خارجی و بازگشت سرمایه دولتی. این هزینه‌‌‌ها با فروش بلیت جبران نمی‌شود. به همین دلیل، دولت بنگلادش قصد دارد دست کم ۳۰درصد درآمدش را از منابع دیگری به دست آورد. هر ایستگاه، دارای یکسری غرفه و مرکز خرید و امکانات تفریحی است که همگی می‌توانند منبع درآمدی برای پروژه مترو باشند.
از سوی دیگر، بهره‌‌‌برداری و تعمیر و نگهداری از مترو، نیازمند نیروهای انسانی است. هر ایستگاه دارای یک اتاق عملیات، کانتر فروش بلیت، سالن، بخش مدیریت زباله، نمازخانه، سیستم اطفای حریق، پله برقی و آسانسور است. مراکز تجاری اطراف مترو نیز به نیروی کار نیازمندند. همه این عملیات‌‌‌ها منجر به ایجاد فرصت‌‌‌های شغلی فراوان می‌‌‌شوند، فعالیت اقتصادی را افزایش داده و نهایتا در چرخه اقتصادی بنگلادش نقش بزرگی ایفا خواهند کرد. به‌علاوه، به دلیل بهبود زیرساخت‌‌‌های حمل‌ونقل، شرکت‌های جدید فرصت رشد پیدا خواهند کرد.
این روزها در کشورهای سنتی، مترو و سایر سیستم‌های حمل‌ونقل با یکدیگر ادغام شده‌‌‌اند. به این ترتیب، شهروندان می‌توانند برای پرداخت هزینه سفرهای مختلف خود، از اتوبوس گرفته تا مترو و بی‌آرتی، از یک کارت اعتباری استفاده کنند. شبکه حمل‌ونقل بنگلادش نیز از مزایای دیجیتال بهره‌‌‌مند خواهد شد تا به سوی یک «اقتصاد غیرنقدی» حرکت کند. البته به لطف سیستم مترو.
تمرکززدایی جمعیتی
یکی دیگر از پیامدهای مترو، تمرکززدایی جمعیتی است. وقتی تردد آسان باشد، هر کس می‌تواند برای انجام کار خود به شهری دیگر برود. شهروندان بنگلادشی نیز حالا به لطف مترو می‌توانند فاصله میان داکا و نقاط دیگر را به سرعت طی کنند. به این ترتیب، هر شهروند این امکان را دارد که برای اشتغال، به داکا برود و برای سکونت، منطقه دیگری را انتخاب کند که هم بهای مسکن ارزان‌‌‌تر باشد و هم هزینههای زندگی، پایین‌‌‌تر. از آنجا که مسیرهای مترو قابل گسترش هستند، شهرهای همسایه می‌توانند به یکدیگر متصل شوند. یکی دیگر از مزایای مترو، کاهش آلودگی هواست. داکا در قیاس با سایر شهرهای بزرگ، آلودگی بیشتری دارد. بخش اعظمی از این آلودگی، ناشی از سوخت‌‌‌های فسیلی است که عامل آن، ماشین‌‌‌ها هستند. با رواج مترو، آلودگی پایتخت کاهش خواهد یافت و آسمان شهر دیگر آبی خواهد شد.
حمل‌ونقل ریلی برقی، یکی از روش‌های پایدار و کم‌مصرف است که می‌تواند انتشار دی اکسید کربن، مصرف انرژی و آلودگی صوتی را به‌ویژه در نواحی شهری به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. شرکت حمل‌ونقل انبوه داکا برای ردیابی ردپای کربن و بهینه‌‌‌سازی مصرف انرژی، از شرکت ABB دعوت به همکاری کرد. ABB که یک شرکت سوئیسی/ سوئدی مستقر در زوریخ و فعال در حوزه برق قدرت و اتوماسیون است و کارش، ارائه طیف وسیعی از روش‌های تحلیلی است، درخواست داکا را پذیرفت و حالا در زمینه تحلیل داده‌‌‌ها، کنترل مصرف و توزیع انرژی و ردیابی ردپای کربن به داکا کمک می‌کند. خود ABB در گزارشی در رابطه با روند پیشرفت پروژه متروی داکا گفته: «کاهش انتشار کربن و بهبود کارآمدی مصرف انرژی در بخش حمل‌ونقل و به‌ویژه در حمل‌ونقل ریلی، و همزمان، تکامل قانون‌گذاری‌‌‌های زیست محیطی و پایبندی به توافق پاریس برای ما یک اولویت است. راه‌حل‌‌‌ها و تخصص ما به کارگزاران کمک می‌کند که در مسیر تحقق این اهداف باقی بمانند و روند پیشرفت خود را زیر نظر بگیرند.»
