صورت‌های مالی یک بانک خصوصی بررسی شد
رشد درآمد تسهیلات در «خاورمیانه»
هدف اصلی این گزارش بررسی و ارزیابی مؤلفه «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» بانک خاورمیانه در دامنه زمانی پنج‌ساله منتهی به سال ۱۴۰۰ است که برهه زمانی مزبور بخش عمده‌ای از دوران حیات بانک خاورمیانه را در برمی‌گیرد. این دوره متناظر با برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران هم هست. ذکر این نکته ضروری‌ست که در این نوشتار، سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ به همراه سال پایه برنامه ششم، «دوره اول» و سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ «دوره دوم» نام گرفته است. ضمنا «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» نتیجه تفاضل «هزینه سود سپرده‌ها» از «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» است که اگر عوامل درآمدی در این معادله، افزایش و برعکس عامل هزینه آن، کاهش یا کمتر زیاد شود، ماحصل این عبارت یعنی «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» فرصت تزاید می‌یابد.
خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری
صورت‌های مالی سالانه حسابرسی شده بانک خاورمیانه گویای این است که عنصر «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» از ۲۴۹۶ میلیارد ریال در سال پایه با متوسط رشد ۵۲درصد بیش از ۷ برابر شده و به ۱۸۰۶۴ میلیارد ریال در سال پایانی دوره پنج‌ساله رسیده است. میانگین مقدار «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» که در دوره اول ۳۴۴۵ میلیارد ریال بوده با ۲۷۷درصد رشد نزدیک به ۴ برابر شده و به ۱۲۹۷۶ میلیارد ریال در دوره دوم رسیده است. متوسط روند رشد «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» که در دوره اول ۴۷درصد بوده در دوره دوم به ۵۶درصد ارتقا پیدا کرده و مشخص می‌سازد متوسط رشد دوره دوم این شاخص از متوسط رشد دوره اول و همچنین از میانگین رشد پنج‌ساله فراتر رفته و بالطبع نشان‌دهنده نهادینه شدن بن‌مایه پیشرفت در این شاخصه بااهمیت در بانک خاورمیانه است. برای تجزیه و تحلیل دلایل روند صعودی این مؤلفه مهم و اساسی، ابتدا به کنکاش اجزای مرتبط با عوامل درآمد در شاخص«خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» پرداخته می‌شود.
درآمد تسهیلات اعطایی
«درآمد تسهیلات اعطایی» از ۷۸۰۳ میلیارد ریال در سال پایه با رشد متوسط ۳۹ درصدی نزدیک به ۵ برابر شده و به مقدار ۳۸۳۲۹ میلیارد ریال در سال پایانی دوره پنج‌ساله رسیده و متوسط مقدار آن از ۹۳۸۲ میلیارد ریال در دوره اول با متوسط رشد ۱۶۸ درصدی نزدیک به ۳ برابر شده و به ۲۵۱۵۰ میلیارد ریال در دوره دوم رسیده است. این افزایش مقدار و روند «درآمد تسهیلات اعطایی»، زمانی حادث شده که میانگین نرخ سود تسهیلات اعطایی دوره دوم بیش از دوره اول نبوده و حتی کمتر هم شده است.
در اینجا مناسب است، به تدبیر کسب «درآمد تسهیلات اعطایی» بانک هم نگاهی گذرا شود. شواهد دال برآنست که متوسط روند رشد درآمد تسهیلات اعطایی که در دوره اول ۲۳درصد بوده بیش از ۲ برابر شده و به ۵۵درصد در دوره دوم ارتقا پیدا کرده بنابراین سهم «درآمد تسهیلات اعطایی» در سبد «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» از ۸۶درصد سال پایه به ۷۲درصد در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. متوسط این نسبت از ۸۴درصد در دوره اول به ۷۱درصد در دوره دوم تنزل پیدا کرده، این روند نزولی در نسبت مذکور در شرایطی رخ داده که متوسط رشد «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» که محیط بر «درآمد تسهیلات اعطایی» هست از ۲۸درصد در دوره اول، بیش از ۲ برابر شده و به ۶۱درصد در دوره دوم رسیده است. بنابراین به وضوح تمهید تقلیل اتکای بانک به «درآمد تسهیلات اعطایی» مسجل می‌شود.
درآمد سپردهگذاری و اوراق بدهی
«درآمد سپردهگذاری و اوراق بدهی» از ۱۲۸۳ میلیارد ریال در سال پایه با رشد متوسط ۸۴ درصدی، نزدیک به ۱۲ برابر شده و به ۱۴۹۶۲ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است. متوسط این درآمد که در دوره اول ۱۸۵۵ میلیارد ریال هست، با روند رشد ۴۵۹ درصدی بیش از ۵ برابر شده و به ۱۰۳۷۷ میلیارد ریال در دوره دوم بالغ شده است. میانگین رشد دوره اول ۷۶ و در دوره دوم به ۹۲درصد صعود کرده که بیشتر از متوسط دوره اول و میانگین دوره پنج‌ساله است.
بنابراین متوسط روند رشد «درآمد سپردهگذاری و اوراق بدهی» طی دوره پنج‌ساله ۸۴درصد است لیکن در همین دوره متوسط روند رشد «درآمد تسهیلات اعطایی» ۳۹درصد بوده که مؤید نحوه جهت‌گیری بانک در سازماندهی ترکیب درآمدها در مؤلفه «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» است که در بخش قبلی هم به نوعی دیگر به این خط‌مشی بانک اشاره شد. تا اینجا روشن شد عوامل درآمدی در معادله «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری»، به لحاظ مقدار و روند در طول دوره پنج‌ساله و به ویژه دوره دوم سیری صعودی و پرشتاب داشته‌اند که طبیعتا توانسته‌اند نقش فزاینده خود را در پیشرفت شاخص «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» به خوبی ایفا کنند. عامل موثر بعدی که در رابطه «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» اثر دارد، «هزینه سود سپرده‌ها» است و از همین رو، در ادامه، سپرده‌های بانک آنالیز شده است.
مجموع سپرده‌های بانک
مجموع سپرده‌های بانک خاورمیانه در سال پایه ۶۳۲۰۰ میلیارد ریال بوده که با رشد متوسط ۵۳ درصدی بیش از ۶ برابر شده و به ۴۰۱۱۳۵ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است. متوسط سپرده‌های بانک در دوره اول ۸۶۱۹۰ میلیارد ریال بوده که با رشدی معادل ۲۵۳درصد بیش از ۳ برابر و به ۳۰۴۶۸۶ میلیارد ریال در دوره دوم بالغ شده و متوسط روند تجهیز سپرده‌ها در دوره اول ۵۲درصد و در دوره دوم ۵۴درصد هست که حکایت از پیش افتادن متوسط رشد دوره دوم از میانگین‌های رشد دوره اول و چرخه زمانی پنج‌ساله است. گفتنی است که در طول این گفتار، مانده سپرده‌های پایان هر سال مالی به عنوان ماخذ مقایسه‌ها استفاده شده که استفاده و بهره‌جویی از مقادیر متوسط هر دوره، نتایج مشابهی را بیان می‌کند. تجزیه وتحلیل دقیق‌تر «هزینه سود سپرده‌ها» به مطالعه اجزای تشکیل دهنده مجموع سپرده‌های بانک نیاز دارد و به همین واسطه در مرحله نخست «سپرده‌های مشتریان» بررسی شده است.
سپرده‌های مشتریان
مانده «سپرده‌های مشتریان» که در سال پایه ۷۹۲۸ میلیارد ریال بوده با رشد متوسط ۶۷ درصدی، بیش از ۱۳ برابر شده و به ۱۰۵۴۴۹ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و متوسط آن در دوره اول ۱۴۹۶۰ میلیارد ریال هست که با رشد ۴۱۲ درصدی بیش از ۵ برابر و به مقدار ۷۶۶۶۱ میلیارد ریال در دوره دوم رسیده است. سهم «سپرده‌های مشتریان» در سبد سپرده‌های بانک که در سال پایه ۱۳درصد بوده در پایان سال ۱۴۰۰ به ۲۶درصد رسیده که متوسط این سهم در دوره اول ۱۶ ولی در دوره دوم به ۲۵درصد رسیده است که اثباتی بر افزایش نسبت «سپرده‌های مشتریان» در سبد سپرده‌های بانک هست.
برآورد نسبت نمو «سپرده مشتریان» به نمو مجموع سپرده‌های بانک هم به طریق دیگری افزایش نسبت «سپرده‌های مشتریان» در سبد سپرده‌های بانک را به شکل دیگری ثابت می‌کند زیرا مقدار این کسر که در سال پایه ۹ بوده در سال پایانی به ۳۴درصد رسیده و متوسط آن طی دوره پنج‌ساله ۲۶درصد است و متوسط این نسبت در دوره اول ۲۳ و در دوره دوم بیش از متوسط دوره اول و میانگین برهه زمانی پنج ساله، برابر ۲۹درصد است که تاییدیه دیگری بر افزایش نسبت «سپرده‌های مشتریان» در سبد سپرده‌های بانک هست. حال نوبت سنجش «سپرده‌های سرمایه‌گذاری» است.
سپرده‌های سرمایه‌گذاری
«سپرده‌های سرمایه‌گذاری» (حقوق صاحبان سپرده‌های سرمایه‌گذاری) که در سال پایه ۵۵۲۷۳ میلیارد ریال بوده با رشد متوسط ۵۰ درصدی بیش از ۵ برابر و به ۲۹۵۶۸۶ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و متوسط آن از ۷۱۲۳۰ میلیارد ریال در دوره اول با روند رشد ۲۲۰ درصدی بیش از ۳ برابر شده و به ۲۲۸۰۲۵ میلیارد ریال در دوره دوم رسیده، مضاف بر آنکه متوسط روند رشد سپرده‌های سرمایه‌گذاری که در دوره اول ۴۹درصد بوده، در دوره دوم به ۵۱درصد صعود کرده، این افزایش در مقدار و روند رشد تجهیز سپرده‌های سرمایه‌گذاری در دوره دوم، در حالی به وقوع پیوسته که متوسط نرخ تجهیز سپرده‌های سرمایه‌گذاری در دوره دوم نسبت به دوره اول کاهش داشته است.
اما به رغم این فزونی مقدار و روند سپرده‌های سرمایه‌گذاری چنانچه نسبت مانده آن در سبد سپرده‌های بانک حساب شود ملاحظه خواهد شد که این نسبت از ۸۷درصد سال پایه به ۷۴درصد در سال ۱۴۰۰ تقلیل یافته و متوسط آنکه در دوره اول ۸۴درصد بوده به ۷۵درصد در دوره دوم تنزل پیدا کرده است. داده‌ها و اطلاعاتی که تاکنون در گستره عمومی و عام سپرده‌های بانک گرد هم آمده‌اند حاکی از آن است که رویه تجهیز سپرده‌های بانک با رویکرد کنترل هزینه سود سپرده‌ها صورت گرفته که در بخش بعدی به کمی‌سازی این ادعا عنایت خواهد شد.
هزینه سود سپرده‌ها
هزینه سود سپرده‌ها از ۶۵۹۰ میلیارد ریال در سال پایه با رشد متوسط ۴۳ درصدی بیش از ۵ برابر شده و به ۳۵۲۲۷ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است. متوسط «هزینه سود سپرده‌ها» در دوره اول ۷۷۹۲ میلیارد ریال بوده که با رشد ۱۸۹ درصدی نزدیک به ۳ برابر شده و به مقدار ۲۲۵۵۱ میلیارد ریال در دوره دوم رسیده و متوسط روند رشد هزینه سود سپرده‌ها که در دوره اول ۲۱درصد بوده به ۶۶درصد در دوره دوم افزایش یافته است. منتها به‌رغم این رشد فزاینده‌ای که در «هزینه سود سپرده‌ها» مشاهده شد، به سادگی اثبات می‌شود که «هزینه سود سپرده‌ها» به خوبی مدیریت شده است.
بدین منظور چنانچه نسبت «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» به «هزینه سود سپرده‌ها»ی بانک در دوره پنج‌ساله محاسبه شود، دیده خواهد شد، کسر مذکور از ۱۳۸درصد در سال پایه به ۱۵۱درصد در سال پایانی دوره افزایش پیدا کرده ضمن آنکه مقدار این نسبت در دوره اول ۱۴۴ و در دوره دوم به ۱۶۲درصد رسیده است. حاصل کسر مذکور سبقت گرفتن تندی «درآمد تسهیلات اعطایی، سپردهگذاری و اوراق بدهی» نسبت به شتاب «هزینه سود سپرده‌ها» را به خصوص در دوره دوم، نمایان می‌سازد که این شاخصه صرفا نمونه‌ای از شاخص‌های مبین و آشکارکننده مدیریت منابع و کنترل هزینه سود سپرده‌ها در راستای افزایش سرعت «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» در بانک خاورمیانه است.
در پایان نباید اثر چندوجهی افزایش سرمایه بانک را از نظر دور داشت زیرا سرمایه بانک خاورمیانه که در بدو تاسیس ۴۰۰۰ میلیارد ریال بوده در سال ۱۳۹۶ با ۵۰درصد رشد به ۶۰۰۰ میلیارد ریال رسید و همه ساله تا پایان سال ۱۴۰۰ با رشد متوسط ۳۸ درصدی به ۲۵۰۰۰ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده که محل تامین قریب به اتفاق آن هم از سود انباشته بانک بوده است. به دیگر سخن سرمایه بانک در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال پایه دوره پنج‌ساله بیش از ۶ برابر شده است، به جهت استنباط بهتر از میزان و اثر این انبساط سرمایه بانک کافی است که نسبت نمو سرمایه به نمو سپرده مشتریان بانک را در طول دوره پنج‌ساله حساب کرد، محاسبات بیانگر آن است که متوسط این نسبت در دوره پنج‌ساله ۲۳درصد هست و این نسبت در دوره اول ۱۹ و در دوره دوم ۲۶درصد بوده و طبعا اثر این افزایش موثر و پیوسته سرمایه در جای جای عملیاتی بانکی مشهود است که این راهکار روشنگر درایت بانک در تمشیت نحوه تجهیز و تخصیص منابع هست.
دیده شد که تمامی مؤلفه‌های موثر در اعتلای شاخص «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» در دوره دوم در مقایسه با متوسط پنج‌ساله و همچنین نسبت به دوره اول در وضعیت مطلوب‌تری قرار گرفته‌اند. با چنین پیشینه با ارزشی بدیهی‌ست که ذی‌نفعان بانک انتظار دستیابی به رکوردهای بالاتری را در دوره‌های آتی می‌کشند. اوج روند افزایش «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» در سال ۱۳۹۹ با ۸۱درصد رشد نسبت به سال ماقبل آن اتفاق افتاده که نشان می‌دهد، بانک از ظرفیت دگردیسی پویا و صعودی در شاخص «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» برخوردار است. مسلما بانک خاورمیانه در ادامه مسیر خود اقدامات شایسته و درخور توجه‌ی را برای رشد مقدار و شیب روند «خالص درآمد تسهیلات و سپردهگذاری» به انجام می‌رساند.
