روند دخل و خرج یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های کشور بررسی شد
کارنامه نیم‌دهه بانک ملت
هدف این گزارش بررسی و ارزیابی خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری بانک ملت در دامنه زمانی پنج سال منتهی به سال ۱۴۰۰ (۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰) است که این دوره متناظر با برنامه ششم توسعه کشور هم هست. مقدار این شاخص و مولفه مهم نیز نتیجه تفاضل هزینه سود سپرده‌ها از درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی است.
صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده بانک نشان می‌دهند مقدار خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری از ۲۵۸۸۵ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۶ با روند رشد متوسط ۷۰ درصد، بیش از ۱۱ برابر شده و به ۲۹۷۴۶۵ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و مقدار متوسط این شاخص در سه ساله ۹۶ تا ۹۸، ۶۰۰۲۱ میلیارد ریال و در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ۲۶۰۱۷۹ میلیارد ریال بالغ شده که حکایت از ۴ برابر شدن آن دارد و متوسط روند رشد این شاخص که در سه سال ۹۶ تا ۹۸، ۶۱ درصد بوده در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ۸۳ درصد افزایش یافته؛ به تعبیری هم مقدار و هم روند خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری در حال افزایش است و نباید از نظر دور داشت که روند افزایشی ایجاد شده در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ در شرایطی روی داده که عوامل موثر بر شتاب عنصر درآمدی در شاخص خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری نظیر افزایش سرمایه بانک نیز سیری صعودی داشته است.
سرمایه بانک که در سال ۹۸، ۵۰ هزارمیلیارد ریال بود با بیش از ۳۰۰ درصد رشد به ۲۰۷ هزارو۴۳ میلیارد ریال در سال ۹۹ رسیده، به‌عبارت دیگر متوسط سرمایه در دوره دو ساله ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ بیش از ۴ برابر متوسط سه سال ۹۶تا۹۸ شده است و برای استنباط شهودی از میزان تغییر سرمایه کافی است نسبت مقدار تغییر سرمایه به مقدار تغییر سپرده مشتریان در سال ۱۳۹۹ را محاسبه کرد که نتیجه این سنجش نزدیک به ۲۴ درصد است و میزان قابل توجهی محسوب می‌شود. در ادامه اجزای مرتبط با درآمد، در شاخص خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری مورد تحلیل قرار گرفته و ابتدا به بررسی و ارزیابی درآمد تسهیلات اعطایی پرداخته شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهند که مقدار درآمد تسهیلات اعطایی از ۱۶۳۶۰۲ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۶ با روند متوسط رشد ۳۴ درصدی، نزدیک به ۴ برابر شده و به ۵۹۷۲۲۰ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰رسیده است. ضمنا متوسط درآمد تسهیلات اعطایی در سه سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ برابر ۱۷۹۰۹۹ میلیارد ریال بوده و همین شاخص برای دوره زمانی دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ با رشد متوسطی معادل ۱۶۸ درصد، بیش از ۲ برابر شده و به ۴۸۰۰۹۶ میلیارد ریال رسیده است. شایان ذکر است که متوسط روند رشد درآمد تسهیلات اعطایی در سه سال ۹۶ تا ۹۸، ۸ درصد بوده که در دوره دو ساله ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ۷۲ درصد رسیده است که تغییر با‌اهمیتی به‌حساب می‌‌آید.
حال نوبت بررسی درآمد سپرده‌گذاری و اوراق بدهی است که از ۲۲۲۰۵ میلیارد ریال در سال۱۳۹۶ با رشد متوسط ۲۷ درصد نزدیک به ۳ برابر شده و به ۶۳۵۷۳ میلیارد ریال رسیده که متوسط روند رشد آن در سه سال ۹۶ تا ۹۸، ۳۲ درصد بوده و در دو ساله ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ۱۹ درصد کاهش یافته و مشخص است، متوسط روند تغییرات آن در دو سال ۱۳۹۹ و۱۴۰۰ نسبت به میانگین ۵ ساله و همچنین نسبت به دوره سه‌ساله ۹۶ تا ۹۸ کمتر است. البته عمده علت این کاهش روند در دو ساله ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به‌واسطه کاهش ۱۷ درصدی درآمد سپرده‌گذاری و اوراق بدهی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ است که این روند کاهشی در سال ۱۴۰۰ نیاز به ارزیابی و تطبیق با برنامه کمّی و جامع بانک دارد و حتما بخش‌های ذی‌ربط بانک، این برآورد و محاسبه را به‌انجام رسانده‌اند.
همان‌طورکه عنوان شد عامل بعدی که پس از عنصر درآمد، در معادله خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری اثر دارد، هزینه سود سپرده‌ها است لذا در امتداد واکاوی حاضر، آنالیز سپردههای بانک دنبال می‌شود. مجموع سپردههای بانک ملت که در سال ۱۳۹۶، ۱۵۳۷۶۲۴ میلیارد ریال بوده با روند رشد متوسط ۳۹ درصد به ۶۲۹۲۰۰۰ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و بیش از ۴ برابر شده ضمن آنکه متوسط مانده سپردههای بانک در بازه زمانی سه سال ۹۶ تا ۹۸، ۲۱۲۰۰۷۳ میلیارد ریال بوده و این مقدار متوسط سپرده‌ها برای دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰با رشد متوسط ۱۵۱درصدی، بیش از ۲ برابر شده و به ۵۳۳۳۷۱۴ میلیارد ریال رسیده است. به‌علاوه متوسط روند تجهیز سه سال ۹۶ تا ۹۸ که ۲۹ درصد بوده در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ۵۳ درصد افزایش یافته، به‌عبارت دیگر نه‌تنها مقدار سپرده‌ها در حال افزایش است بلکه روند تجهیز آن هم در طول زمان رو به فزونی است که رفتاری باارزش در تجهیز سپرده‌ها تلقی می‌شود. در طول این گفتار مانده سپردههای پایان هر سال مالی به عنوان ماخذ مقایسه‌ها استفاده شده که بهره‌‌گیری از مقادیر متوسط هر دوره نیز نتایج مشابهی را بیان می‌کند.
برای تجزیه و تحلیل دقیق‌تر هزینه سود سپرده‌ها نیاز به مطالعه اجزای تشکیل‌دهنده سپرده‌هاست و در مرحله نخست سپردههای مشتریان مورد بررسی واقع شده که مشخص می‌شود مانده آن از ۴۱۶۳۵۵ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۶ با روند متوسط رشد ۵۵ درصدی، بیش از ۶ برابر شده و به ۲۶۶۸۲۱۹ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است. به‌علاوه متوسط سپردههای مشتریان که در سه سال اول ۹۶ تا ۹۸ معادل ۸۲۷۷۲۸ میلیارد ریال بوده با روند رشد فزاینده‌ای، بیش از ۲ برابر شده و در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ۲۲۵۷۱۶۸ میلیارد ریال رسیده و البته متوسط روند رشد سه سال ۹۶ تا ۹۸، بالغ بر ۵۹ درصد بوده ولی در دو سال ۱۳۹۹و۱۴۰۰، متوسط روند رشد به ۵۰ درصد رسیده است که پایین‌تر از میانگین روند تغییرات پنج ساله و سه ساله ۹۶ تا ۹۸ است و قطعا ریشه‌یابی علل این افت در روند تجهیز سپردههای مشتریان به دقت بیشتری احتیاج دارد که حتما بخش‌های ذی‌ربط بانک، بررسی و ارزیابی‌های لازم را به‌عمل آورده‌اند.
حال موقع بررسی سپردههای سرمایه‌گذاری (حقوق صاحبان سپردههای سرمایه‌گذاری) فرامی‌رسد که از ۱۱۲۱۲۶۸ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۶ بیش از ۳ برابر شده و با روند رشد متوسط ۳۳ درصدی به ۳۶۲۳۷۸۱ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است و مقدار متوسط آن در سه سال اول ۹۶ تا ۹۸، ۱۲۹۲۳۴۵ میلیارد ریال بوده و با روند رشد فزاینده‌ای این مقدار متوسط به ۳۰۷۶۵۴۶ میلیارد ریال در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰رسیده و بیش از ۲ برابر شده است. همچنین متوسط روند تجهیز سه سال ۹۶ تا ۹۸، ۱۷ درصد بوده و در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ۵۶ درصد ارتقا یافته که بالاتر از میانگین روند تغییرات پنج ساله و سه‌ساله ۹۶ تا ۹۸ است که معکوس رفتار سپرده مشتریان است.
پس از بررسی و ارزیابی‌های صورت گرفته درباره سپرده‌ها، ذکر این نکته ضرورت دارد که مانده تسهیلات اعطایی بانک از ۱۵۴۰۵۸۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۶ با روند متوسط رشد ۴۲درصدی، در سال۱۴۰۰ بیش از ۴ برابر شده و به ۷۱۶۱۴۰۷ میلیارد رسیده که روند تغییر آن مشابه با روند تغییر مانده سپرده‌هاست که روشنگر استفاده مناسب از سپردههای تجهیز‌شده است، اگرچه محاسبه نسبت این دو شاخص و نگاه به روند تغییر آن در مقطع زمانی پنج ساله این ادعا را به‌سادگی اثبات می‌کند.
از سوی دیگر مطالعه هزینه سود سپرده‌ها نشان می‌دهد مقدار این شاخص در پنج سال ۱۳۹۶تا ۱۴۰۰ با روند رشد متوسط ۲۱ درصدی از ۱۵۹۹۲۲ میلیارد ریال به ۳۶۳۳۲۸ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است و متوسط آن از مقدار ۱۵۵۵۲۸ میلیارد ریال در سه سال ۹۶ تا ۹۸ با روند ۸۶ درصدی، نزدیک به ۲ برابر شده و در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ۲۹۰۰۳۲ میلیارد ریال رسیده اما کندوکاو در بین سال‌های موصوف بیان از آن دارد که متوسط روند تغییرات هزینه سود سپرده‌ها که در سه سال ۹۶ تا ۹۸ صفر بوده در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ۵۴ درصد رسیده؛ به‌عبارتی هم مقدار هزینه سود سپرده‌ها در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ افزوده شده و هم متوسط روند رشد آن رو به تزاید است.
همان‌طور که عنوان شد خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری ماحصل تفاضل هزینه سود سپرده‌ها از درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی است که طبیعتا در این شاخص یا مولفه اساسی اگر عامل درآمد افزایش و برعکس عامل هزینه کاهش یا کمتر افزایش پیدا کند، خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری فزونی می‌یابد که محاسبات این معادله برای بانک ملت نشان داد درآمد تسهیلات اعطایی که در سبد درآمد تسهیلات، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی در بازه پنج ساله ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ سهمی بالغ بر ۸۵ درصد دارد با روند رشد متوسطی معادل ۷۲ درصد در دوره دو ساله ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ صعودی قابل ملاحظه را رقم زده است که این مهم بیانگر افزایش موثر در بخش درآمدی شاخص خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری است منتها برای تبیین بهتر نحوه مدیریت اعمال شده برای رشد خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری، کافی است نسبت درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی به هزینه سود سپردههای بانک در دوره پنج ساله محاسبه شود؛ در این‌صورت مشاهده خواهد شد، این نسبت که در سال ۱۳۹۶، ۱۱۶ درصد بوده، با روند متوسط رشد ۱۶۰ درصدی به ۱۸۲ درصد در سال ۱۴۰۰ ختم شده است که متوسط این روند در سه سال ۹۶ تا ۹۸، ۱۳۹ درصد و در دو سال ۱۳۹۹و۱۴۰۰ به ۱۹۲درصد رسیده که ملاحظه حاصل کسر مذکور روند افزایش پرشتاب‌تر درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی را نسبت به‌‌‌‌هزینه سود سپرده‌ها نشان می‌دهد که گویای افزایش پیوسته خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری است.
از طرف دیگر محاسبه سهم خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری در سبد درآمدهای عملیاتی بانک آشکار می‌کند، این نسبت که در سال ۱۳۹۶، ۳۰ درصد بوده بیش از ۲ برابر شده و به ۶۴ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده که بالاترین نسبت در دوره زمانی پنج ساله هم هست. افزایش حاصل این کسر موید کاهش سهم دیگر درآمدها در سبد درآمدهای عملیاتی بانک است که یقینا بانک برای عدم کاهش و حتی افزایش سهم این قبیل درآمدها در سبد درآمدهای عملیاتی، طرحی را در برنامه جامع خود در دست اقدام دارد.
خلاصه مهم‌ترین نکات موثر بر روند خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری بانک ملت در دو سال۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به این شرح قابل صورت‌بندی است که متوسط روند تجهیز سپردههای بانک افزایشی است اما متوسط روند تجهیز سپردههای مشتریان شیب کاهشی داشته و در مقابل متوسط روند تجهیز سپردههای سرمایه‌گذاری افزایشی بوده و سهم آن هم در سبد سپردههای بانک (حدود ۶۰ درصد) ثابت مانده، در این حالت طبعا متوسط روند هزینه سود سپرده‌ها سیری صعودی می‌یابد که بدین‌ترتیب عامل هزینه در خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری را افزایش می‌دهد.
برای اثبات این ادعا کافی است نسبت درآمد تسهیلات، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی به هزینه سود سپرده‌ها در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ محاسبه شود که نتیجه محاسبات نشان می‌دهد، این نسبت در سال ۱۳۹۹ از ۲۰۳ درصد به ۱۸۲ درصد در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته که این آنالیز تاییدیه‌ای بر سبقت گرفتن شتاب هزینه سود سپرده‌ها از درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی در دو سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ است که بی‌تردید بانک با اعمال تدابیر لازم اقدامات شایسته و درخور توجهی را در دست اجرا دارد تا بدین‌وسیله بر رشد مقدار و روند صعود خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری بیش از پیش بیفزاید.
