«دنیای‌اقتصاد» از بهبود نسبی روابط تجاری در مرز ترکمنستان گزارش می‌دهد
بازگشایی بازارچههای مرزی در شمالشرق
به گزارش خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» از خراسان رضوی، پس از رفت‌‌‌وآمد روسای جمهوری ایران و ترکمنستان در ماه‌‌‌های گذشته و آب شدن یخ روابط دوجانبه، محدودیت‌های اعمال شده روی تبادلات تجاری ایران در مسیر آسیای میانه توسط ترکمنستانی‌‌‌ها یکی یکی برطرف می‌شود و پس از تسهیل ورود ناوگان ترانزیت ایرانی به این کشور، حالا خبر رسیده که بازارچههای مرزی هم در شرف بازگشایی هستند. از طرف دیگر و به گفته مدیر پایانه مرزی لطف آباد، عوارض ۵/ ۱ دلاری به ازای عبور کامیونهای خارجی از جادههای ترکمنستان صرفا برای کامیونهای ایرانی لغو شده است.
خراسان رضوی با ۵۳۰ کیلومتر مرز مشترک با ترکمنستان از شمال و شمال شرق و وجود پایانههای مرزی سرخس، لطف آباد و باجگیران، دروازه تجارت با کشورهای آسیای میانه محسوب می‌شود. روابط دیرینه سیاسی و تجاری ایران و ترکمنستان در سال‌های اخیر به دلایل مختلفی به مرورکمرنگ شد و سرانجام دولت ترکمنستان در اسفند ۹۸ همزمان با همه‌گیری کرونا، تمام مرزهای خود را نه تنها روی ناوگان ایرانی بلکه روی تمام محموله‌‌‌های ترانزیتی بست. پس از پیگیری‌‌‌های زیاد، تردد ناوگان حملونقل بین‌المللی بین دو کشور تنها به صورت تحویل تریلر در نقطه صفر مرزی امکان‌پذیر شد که این شیوه مشکلات بسیاری را برای ترانزیت کالا در مرزها ایجاد می‌کرد.
اخیرا پس از سفر روسای جمهور ایران و ترکمنستان به دو کشور و رایزنی‌‌‌های متعددی که بین مقامات دو طرف به منظور بازگشایی مرزها و تردد ناوگان ایرانی به ترکمنستان و دیگر کشورهای آسیای میانه صورت گرفت، اقداماتی برای روان‌‌‌سازی مبادلات تجاری در مرزها انجام گرفت که سبب بهبود نسبی شرایط شده است.
از سوی دیگر در ۹ شهریور سال‌جاری، رئیس گمرکات کشور و هیات همراه بازدید میدانی از پایانههای مرزی ایران و ترکمنستان انجام دادند که ملاقات مرزی مشترکی هم بین روسای گمرک دوکشور در پایانه مرزی لطفآباد انجام شد و این دیدار با رویکرد مثبت هیات ترکمنستانی، نتایج خوبی داشت.
به گفته جواد جعفری، مدیرکل گمرک مشهد و ناظر گمرکات خراسان رضوی، برای ایجاد بازارچههای مرزی در لطفآباد، هیات ترکمن از محل درنظر گرفته شده بازدید کردند و قرار است به زودی این اتفاق روی دهد. همچنین اخیرا بازارچه مرزی باجگیران فعالیت خود را آغاز کرده که موجب رونق اقتصادی در این منطقه شده است. در این بازارچه، طرف‌‌‌های ایرانی و ترکمن کالاهای خود را عرضه می‌کنند و اتباع دوکشور از این بازارچه‌‌‌ها خرید می‌کنند که اتفاق خوبی است. البته در مرز باجگیران هنوز تردد خودروهای مسافری انجام نمی‌شود که امیدواریم با توجه به بهبود روابط دو کشور، شاهد این اتفاق هم در آینده نزدیک باشیم.
مجید محمدنژاد، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان هم بازگشایی بازارچه مرزی باجگیران را از اتفاقات خیلی خوب در هفته‌‌‌های اخیر می‌‌‌داند و معتقد است این رویداد برای مردم مرزی و توسعه صادرات منطقه خبر بسیار ارزشمندی است.
رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان از بهبود روابط دو کشور خبر می‌دهد و می‌‌‌گوید: این بهبود شرایط، منجر به صدور ویزا برای ترانزیت کالا و تسهیل امور از سمت ترکمنستان شده که تردد در مرزهای دوکشور را افزایش داده است. اکنون تمامی مرزهای ایران با ترکمنستان باز بوده و شاهد حجم بالای صادرات به این کشور هستیم.
به گفته محمدنژاد، نبود امکان ترانزیت در ماه‌‌‌های قبل سبب شده بود صادرات از طریق مرزهای دریایی بیشتر انجام شود و رونق حملونقل زمینی و ریلی کاهش یابد. البته این مساله هزینه‌‌‌های حملونقل را افزایش و سرعت آن را کاهش داده بود. خوشبختانه با گشایش‌‌‌های اخیر، شرایط بهبود یافته و بهتر هم خواهدشد.
محمدحسین روشنک، رئیس کمیسیون تجارت اتاق مشهد هم تایید می‌کند که بازارچههای مرزی دو کشور اکنون به صورت یک طرفه فعالیت می‌کنند: پیش از این کشور ما در بازارچههای مرزی بسیار فعال بود اما اکنون این قضیه برعکس شده و بیشتر کالاها از طرف ترکمن‌‌‌ها عرضه می‌شود که به نظر می‌رسد مسائل ارزی موجب کاهش عرضه کالا از سوی ایرانی‌‌‌ها شده است و در این باره باید تجدیدنظر صورت گیرد.
محمدحسین روشنک، رئیس کمیسیون تجارت اتاق مشهد هم ارتباطات مرزی و روابط تجاری در حوزه صادرات، واردات و ترانزیت بین ایران و ترکمنستان را پس از دیدار روسای جمهور دو کشور و همچنین پیگیری‌‌‌های سفیر ایران در ترکمنستان، مطلوب و قابل قبول ارزیابی می‌کند.
محمود امتی، نایب‌رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حملونقل بین‌المللی خراسان رضوی هم بر رغبت بیشتر دولت ترکمنستان برای مبادلات تجاری، روان‌‌‌سازی و تردد مرزی در ماه‌‌‌های اخیر تاکید می‌کند.
امتی همچنین به شنیده‌‌‌ها درباره مجوز دولت ترکمنستان برای ورود و تردد کامیونهای ایرانی به مقصد عشق‌‌‌آباد، ماری و ترکمان باشی، اشاره می‌کند و امیدوار است به زودی وضعیت حمل کالا به ترکمنستان به حالت قبل برگردد.
امتی در ادامه می‌‌‌گوید: درآمد حاصل از ترانزیت برای ترکمنستان حائز اهمیت است؛ همچنین این کشور متقاضی بخشی از کالاهای صادراتی کشور ماست و به آنها نیاز دارد. از طرفی مسائل روسیه و مشکلات حملونقل در دریای سیاه با توجه به روابط ترکمنستان با این کشور، سبب شده تا بیشتر به موضوع روان‌‌‌سازی مسیر ترانزیتی از کشور خود بپردازند.
امتی با اشاره به اینکه پایانه مرزی لطف آباد یکی از مرزهای فعال خراسان و کشور است و عمده بارهای ترکیه از این پایانه حمل می‌شود، می‌‌‌افزاید: اکنون توقف‌‌‌ها در این مرز بین ۴ تا ۵ روز به طول می‌‌‌انجامد و روزانه حدود ۲۰۰ کامیون از این مرز تردد دارند که باید به ۳۰۰ تا ۴۰۰ کامیون در روز افزایش یابد.
موافقت ترکمنستانی‌‌‌ها با ورود ۲۵۰ کامیون در روز
به گفته رئیس گمرک مشهد در مذاکرات انجام شده دو طرف خواستار تبادل الکترونیکی اسناد گمرکی بودند. همچنین ترکمنستان با افزایش میزان تردد کامیونهای خروجی حمل کالا از ایران از مرزهای دو کشور تا ۲۵۰ دستگاه در روز موافقت کرد که این میزان پیش از این در بهترین حالت به ۱۵۰ دستگاه در روز می‌‌‌رسید. البته ایران محدودیتی برای میزان کامیونهای ورودی از ترکمنستان ندارد.
جواد جعفری می‌‌‌افزاید: طبق آخرین اطلاعات تعداد کامیونهای خروجی و ورودی در مرز سرخس اکنون به حدود ۲۴۰ دستگاه افزایش یافته است. البته در پایانه مرزی لطفآباد شهرستان درگز برای افزایش ترددها باید تدابیری از سوی اداره کل پایانه‌‌‌ها اندیشیده شود و زیرساخت‌‌‌هایی برای پذیرش بیشتر کامیون‌‌‌ها در این محل فراهم شود.
به گفته جعفری با توجه به تحولات اخیر در روابط دو کشور، فعلا کامیونهای ترانزیتی کشورمان با راننده ایرانی به مقصد کشورهای ازبکستان و تاجیکستان اجازه ورود به مرز ترکمنستان و عبور از این کشور را پیدا کردند. یکی از تقاضاهای مطرح شده از سوی کشور ما رفع محدودیت درباره اجازه ورود رانندگان ایرانی با کِشنده‌‌‌های خود به ترکمنستان است که در این مورد منتظر تصمیم دولت و گمرک ترکمنستان هستیم.
لغو هزینه ۵/ ۱ دلاری برای هر تن/ کیلومتر تردد در خاک ترکمنستان
یکی از هزینه‌‌‌هایی که به رانندگان ایرانی در سال‌های اخیر تحمیل شده بود، پرداخت هزینه ۵/ ۱ دلاری به ازای هر تن/ کیلومتر تردد در خاک ترکمنستان بود که بر اساس اعلام محسن رکنی، مدیر پایانه مرزی لطف آباد در شهرستان مرزی درگز، این عوارض سنگین صرفا برای ناوگان ایرانی لغو شده است.
مدیر پایانه مرزی لطف آباد در این باره به «ایرنا» گفت: ترکمنستان عوارض سنگین حمل کالای ترانزیتی توسط ایران برپایه «پیمایش تن کیلومتر» از این مرز زمینی و دیگر مرزها را لغو کرده است.
رکنی ادامه داده است: طبق مکاتبات وزارت خارجه ترکمنستان و متعاقب آن ملاقات‌های دوجانبه در سطوح سران دو کشور و وزرا و کارشناسان، ترکمنستان ضمن اعلام بازگشایی مرزهای خود برای عبور ناوگان ترانزیتی بین‌المللی، نسبت به تعدیل تعرفه‌های سنگین وضع شده بر ناوگان ترانزیتی ایرانی اقدام کرده است.
مدیر پایانه مرزی لطفآباد با ابراز خشنودی از اتفاق رخ داده در روابط تجاری دوکشور، آن را موجب رونق تردد تجاری از این پایانه مرزی ارزیابی کرده و ادامه داده است: طبق مکاتبات یاد شده از ابتدای ماه جدید میلادی یعنی یکم اکتبر یا شنبه ۹ مهرماه، ترکمنستان عوارض حمل کالای ترانزیت توسط ناوگان ایرانی بر پایه «پیمایش» یعنی ۵/ ۱ دلار به ازای هر کیلومتر حمل کالا در قلمرو آن کشور را، اختصاصا برای ناوگان ایرانی لغو کرده است.
محمدنژاد، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان هم که پیش از اعلام خبر لغو تعرفه ترانزیتی با «دنیای‌اقتصاد» گفت‌‌‌وگو کرده بود، معتقد است پس از اینکه ترکمنستان امکان حضور کامیونهای ترانزیت را فراهم کرده، دیگر نیازی به ترانشیپ‌‌‌منت (تحویل تریلر به کامیونهای ترکمنستانی) در منطقه صفر مرزی نیست، اما هزینه۵/ ۱ دلاری که از سوی طرف ترکمنی از کامیونهای ایرانی اخذ می‌شود، شبکه حملونقل ایران را به سمت ترانشیپ‌‌‌منت کشانده و روز‌به‌روز شرکت‌های داخلی را ضعیف‌‌‌تر کرده است.
آیا ممنوعیت ورود ایرانی‌‌‌ها صرفا کرونایی است؟
اگرچه ممنوعیت ورود رانندگان و کِشنده‌‌‌های ایرانی به ترکمنستان به علت محدودیت‌های کرونایی اعلام شده است، اما به نظر می‌رسد برخی اختلافات دو کشور و سایر مسائل نیز مزید بر علت بوده است.
امید رحیمی، کارشناس مسائل حوزه آسیای مرکزی معتقد است باید این واقعیت را هم در نظر داشت که روابط ایران و ترکمنستان در دوره استقلال این کشور، همیشه دوستانه و گرم بوده و تنها در یک دوره کوتاه، اختلاف‌نظرهایی بین دو کشور به وجود آمد. در همین حال باید توجه داشت که صرف این اختلافات عامل سردی روابط اخیر نبود و پاندمی کرونا نیز به دلیل حساسیت‌‌‌های بیش از حد ترکمنستان، در این زمینه موثر بود. به هرحال ترکمنستان خود را کشوری عاری از کرونا می‌‌‌دانست و از این رو سختگیرانه‌‌‌ترین پروتکل‌‌‌های کرونایی در جهان را به اجرا درآورد که بر روابط خارجی این کشور، از جمله با ایران نیز سایه افکند.محمدحسین روشنک، رئیس کمیسیون تجارت اتاق هم درباره علت ممنوعیت ورود کِشنده‌‌‌های ایرانی به خاک ترکمنستان، معتقد است این ممنوعیت علاوه بر محدودیت‌های کرونایی، ریشه در تخلفات و رفتار برخی از راننده نماها در گذشته در این کشور داشته که موجب بروز بی‌اعتمادی شده است. امیدواریم وزارت راه و شهرسازی، امورخارجه و همچنین مجموعه حملونقل برای حل این مشکل و بازگشت اعتماد در طرف ترکمنستانی تلاش کنند.
محمود امتی، نایب‌رئیس انجمن صنفی شرکت‌های بین‌المللی حملونقل خراسان رضوی هم در این باره می‌‌‌گوید: به هرحال در هر حوزه‌‌‌ای که حجم کار و تردد ناوگان بیشتر باشد، ممکن است تخلفات بسیار اندکی نیز صورت گیرد که این امر مختص رانندگان ایرانی نیست و این موضوع نباید دلیلی برای محدودیت تردد کل ناوگان شود.
اما ناظر گمرکات خراسان رضوی علت ممنوعیت ورود رانندگان و کِشنده‌‌‌های ایرانی به ترکمنستان را صرفا در محدودیت‌های سختگیرانه وزارت بهداشت از زمان شیوع کرونا در این کشور دانسته و می‌‌‌افزاید: در بازدید هیات گمرک ایران از گمرک مقابل، محرز شد که گمرک ترکمنستان دخالتی در این محدودیت ندارد و مقامات بهداشتی این کشور به شدت برای مقابله با کرونا بر رعایت شیوه‌‌‌نامه‌‌‌ها و پروتکل‌‌‌های بهداشتی تاکید می‌کنند.
وضعیت ریلی مرز سرخس
به گفته رئیس گمرکات خراسان رضوی، تبادل کالا به صورت ریلی از مرز سرخس تنها برای مدت کوتاهی متوقف شده بود و اکنون وضعیت حمل کالا از طریق قطار مشکلی ندارد و لکوموتیوهای ایرانی واگن‌‌‌های حامل بار را تا مرز حمل کرده و پس از انجام تشریفات گمرکی، واگن‌‌‌ها از لکوموتیو ایرانی جدا و با اتصال به لکوموتیوهای ترکمن، وارد خاک این کشور می‌‌‌شوند و محدودیتی هم به لحاظ حجم محموله‌‌‌ها وجود ندارد.
جعفری عنوان می‌کند: مجموع بار ترانزیت از گمرکات مرزی استان در ۵ ماه نخست امسال، ۸۴۶هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۵۳درصد افزایش را نشان می‌دهد. همچنین در این مدت میزان صادرات استان ۸۱۳هزار تن به ارزش ۴۵۳میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ وزنی، ۳۴درصد و به لحاظ ارزشی ۲۱درصد کاهش داشته است.
میزان واردات هم در ۵ ماه اول امسال با ۶۵درصد رشد به لحاظ وزنی به ۱۲۸هزار تن و به لحاظ ارزشی به ۲۵۰میلیون دلار رسیده است. میزان صادرات به ترکمنستان در ۵ ماه نخست هم ۵۶میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴درصد کاهش داشته است. همچنین میزان واردات ترکمنستان به خراسان در این مدت ۳میلیون و ۳۹۰هزار دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۲۳درصد رشد را نشان می‌دهد.
محمدنژاد هم با اعلام اینکه ارزش کل صادرات در۵ ماه اول سال ۱۴۰۱ از مرزهای سرخس، لطفآباد، اینچه‌برون و باجگیران حدود ۵۰میلیون دلار بوده، می‌‌‌افزاید: از این میزان صادرات، سرخس حدود۱۴میلیون دلار، لطفآباد۱۲میلیون دلار و اینچه‌برون۲۳میلیون دلار را سهم خود کرده‌اند.
راهکارها برای روان‌‌‌سازی تجارت بین دو کشور
نایب‌رئیس انجمن صنفی شرکت‌های بین‌المللی حملونقل خراسان رضوی معتقد است علت یکی از مشکلات مرزی به اختلاف حدود ۲ ساعت کاری در گمرکات دو کشور برمی‌‌‌گردد. طرف ترکمن معتقد است فعالیت مرزها باید صبح‌‌‌ها زودتر آغاز شود تا ماشین‌‌‌ها زودتر آماده شوند و زمان رفت‌‌‌و‌‌‌آمدها افزایش یابد.
به گفته امتی، وضعیت کنونی حمل کالا به ترکمنستان علاوه بر افزایش هزینه‌‌‌ها، ارتباط فرستنده، تولیدکننده و صادرکننده ایرانی را با راننده قطع می‌کند و در صورت بروز آسیب به نیمه‌‌‌یدک‌‌‌ها یا مشکل با گیرنده کالا، روند جابه‌جایی محموله‌‌‌ها متوقف و طولانی می‌شود.
امتی معتقد است هر دو طرف ایرانی وترکمنستانی مشکلات خاص خود را دارند. در مرزهای ما تشریفات اداری و مرزی و نیز کنترل‌‌‌ها موانعی برای سهولت در تبادلات مرزی است که باید با دیپلماسی قوی اقتصادی بین دو کشور، این موانع برطرف شود. از سوی دیگر در ترکمنستان سیستم اداری این کشور تعامل خوبی با بخش خصوصی ندارد. البته اکنون با تحولات روسیه، ترکمنستان برای راه‌‌‌اندازی مسیر تجاری ایران رغبت بیشتری دارد. به‌ویژه در حوزه ریلی با توجه به اینکه راه‌‌‌آهن سرخس تنها مسیر ریلی متصل به شبکه و به آسیای میانه است، تقاضاهای بیشتری وجود دارد.
امتی خاطرنشان می‌کند اگر اراده جدی برای سهولت تردد بین دو کشور وجود داشته باشد، ظرفیت مبادلات تجاری در مرز سرخس که در واقع دروازه آسیای میانه محسوب می‌شود، به صددرصد افزایش خواهد یافت.
