محرومیتزدایی با توسعه معدنی
گفت‌وگو با مدیرعامل هلدینگ ماهان
توسعه برای هر کشوری مهم‌ترین هدف و غایت است. برخی کشورها به اهداف تعیین‌شده می‌‌رسند و برخی دیگر در مسیر باقی می‌‌مانند تا راه درست را بازیابند. توسعه یک پایان و نقطه مشخص ندارد و از نقطه زمانی تا زمان دیگر می‌توان پیشرفت کرد و توسعه یافت. به همین دلیل تمام کشورها در هر دوره مشخص اقدام به تدوین برنامه توسعه‌‌ای می‌کنند. برخی بر این باورند که توسعه یافتن یک روند زمانبر است و برخی دیگر می‌گویند که با برنامه‌‌ای تخصصی و مدون می‌توان در زمانی کوتاه‌‌تر به اهداف دست پیدا کرد. همچنین باید به این نکته توجه کرد که توسعه باید در هر بعد از جامعه معنا پیدا کند. بهداشت، اقتصاد، فرهنگ و... از زمینه‌هایی هستند که رشد و شکوفایی در آنها برای رسیدن به توسعه پایدار یک الزام به شمار میآید. مهم‌ترین ابزار اجرای برنامه‌های توسعه‌‌ای و دستیابی به اهداف تعیین شده، منابع مالی است. تامین منابع نیز یکی از چالش‌‌های مهم جوامع بوده و هست.
هر یک از کشورها برای رشد و شکوفایی خود راهبردهایی را تعریف و برای تحقق آن در جهت توسعه برنامه‌ریزی می‌کنند. برخی ازکشور‌‌ها کشاورزی را محور قرار داده و برای افزایش قدرت خود در این بخش سرمایهگذاری می‌کنند. برخی از کشورها صنعت گردشگری خود را تقویت می‌کنند و برخی دیگر به توسعه تکنولوژی تکیه می‌کنند. در این میان برخی کشورها با اتکا به منابع طبیعی و ذخایر معدنی که دارای ذخایر معدن زیادی هستند، تمرکز خود را به بخش معدن و صنایع معدنی معطوف می‌کنند تا با رشد این صنعت به توسعه پایدار دست یابند.
میانبر توسعه پایدار
توسعه معادن به دلیل ثروت عظیمی که به صورت رایگان در زمین کشورها نهفته است، یکی از سریع‌‌ترین مسیرها برای تامین مالی پروژه توسعه‌‌ای محسوب می‌شود. برخی از این کشورها به استخراج مواد معدنی و فروش آنها به سایر کشورها اکتفا کرده و برخی دیگر تولید محصولات پیچیده‌‌تر از مواد خام را با ارزش افزوده در دستور کار قرار می‌دهند. شیلی، برزیل، استرالیا و ایران از کشورهایی هستند که به معادن خود بها داده و از طریق مواد معدنی تولیدی اقدام به درآمد‌زایی می‌کنند.
ایران به عنوان یکی از کشورهایی که بیشترین منابع معدنی را نسبت به سایر کشورها در اختیار دارد، با توسعه معادن و صنایع معدنی خود، اکنون یکی از قدرت‌های معدنی به شمار میآید. یکی از ۱۰ قدرت برتر فولادی دنیا و حضور در جمع ۱۰ تولید‌کننده بزرگ مس در جهان از ثمرات سرمایهگذاری در این بخش است. از دیگر نتایج شکوفایی معادن می‌توان به توسعه بخش‌های محروم کشور از طریق توسعه معادن اشاره کرد. معمولا معادن در ایران در مناطق دور‌افتاده و محروم کشور واقع شدهاند.بنابراین توسعه معادن خود به شکوفایی منطقه معدنی کمک خواهد کرد.
در همین رابطه محمد‌حسین بصیری مدیرعامل هلدینگ گسترش صنایع و معادن ماهان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به لزوم توسعه معادن در مناطق محروم کشور پرداخت و گفت: معادن یکی از نعمت‌‌های خدادادی هستند که به کشور ما عطا شدهاند. پس باید از این هدیه برای توسعه و رفع محرومیت مناطق مختلف کشور بهره برد. معادن معمولا در نقاط محروم واقع شدهاند. اگر دولت‌ها بخواهند سیاست محرومیتزدایی را اجرا کنند، یکی از بهترین روش‌ها حمایت از بخش معدن است.
چرا که پتانسیل اشتغال‌‌زایی بسیار بالایی در این بخش نهفته است. علاوه بر آن، مشاغل غیر مستقیم بسیار زیادی از طریق افتتاح یک معدن و شروع فعالیت‌‌های آن در یک منطقه ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، در مراحل مختلف از اکتشاف تا بهره‌‌برداری از معدن، فرصتهای زیادی برای اشتغال‌‌زایی به وجود میآید و علاوه بر آن نیاز به خدمات جانبی در کنار این فعالیت‌‌ها باعث رشد و توسعه منطقه خواهد شد.
وی ادامه داد: اگر معدن و صنایع معدنی توسعه یابد، مهاجرت از روستاها یا مناطق محروم به شهرهای بزرگ کاهش خواهد یافت. در شهرهایی که معدن وجود دارد، مهاجرت معکوس رخ می‌دهد و مردم از شهر‌‌ها به سمت روستاهای اطراف معادن نقل مکان می‌کنند. در سیرجان که یکی از قطب‌‌های معدنی کشور است این موضوع را به وضوح می‌توان مشاهده کرد. در واقع یکی از کلیدی‌‌ترین روش‌ها برای محرومیتزدایی توسعه معادن در مناطق محروم است.
مناطق محروم در انتظار رشد
در این میان چند نکته حائز اهمیت نیز وجود دارد. نخستین موضوع این است که بخشی از عواید توسعه معدن باید به خود مناطق محروم اختصاص یابد که این موضوع می‌تواند از طریق روش‌هایی نظیر تخصیص بخشی از حقوق دولتی توسط دولت به توسعه زیرساخت مناطق محروم و همچنین در نظر گرفتن بودجه در حوزه مسوولیت‌های اجتماعی توسط بهره‌‌بردار جهت محرومیتزدایی انجام شود. موضوع دوم این است که توسعه پایدار در منطقه مورد توجه قرار گیرد و توسعه معادن باعث آسیب به محیط زیست نشود و مردم منطقه تحت تاثیرات منفی احتمالی توسعه و بهره‌‌برداری از معادن قرار نگیرند. بنابراین توسعه صنایع معدنی در نزدیکی معادن باید با دقت زیادی صورت پذیرد.
بصیری در پاسخ به این سوال که آیا جانمایی‌‌های طرح‌های فولادی در مناطق محروم کشور به صورت تخصصی صورت گرفته است یا نه؟ عنوان کرد: ما همیشه وارث تصمیمات و ابلاغیه‌های دولت‌های قبل هستیم. دولت‌ها متاسفانه تحت تاثیر نظرات نمایندگان مجلس و نمایندگان مجلس نیز برای کسب رضایت مردم شهرهای تحت نمایندگی خود و آبادانی آن شهر اقدام به تصمیم‌گیری‌‌های غیرکارشناسی می‌کنند. در دولت‌های قبل که اجرای هشت طرح فولادی مطرح شد، در آن زمان زور نمایندگان به وزارت چربید. به ناگزیر در هر منطقهای که مجلس تصویب می‌کرد کارخانه مدنظر افتتاح شد.
مدیرعامل هلدینگ گسترش صنایع و معادن ماهان افزود: بالطبع جانمایی‌‌های غلط مشکلاتی را به وجود آورد که قابل پیش‌‌بینی هم بود. من همیشه این نکته را گفته‌‌ام که معمولا در سراسر دنیا صنایع فولادی نزدیک به منابع آب عظیم دایر می‌شوند که مشکلی برای تامین آب وجود نداشته باشد. اگر یک کارخانه فولادی به چاه آب و منابع زیر‌زمینی اکتفا کند به‌شدت برای زمین خطرناک خواهد بود. الان زیان وارده بر زمین کشور با جانمایی‌‌های غلط و تصمیمات غیرکارشناسی برای کارخانه‌های فولادی و صنایع معدنی قابل مشاهده است. از طرف دیگر نتیجه این تصمیمات باعث شده است که در مواقعی، مواد اولیه از شمال به جنوب کشور یا بالعکس جابه‌جا شوند تا به کارخانه مدنظر برسند. به عنوان مثال آهن اسفنجی از جنوبی‌‌ترین نقاط کشور به استان آذربایجان شرقی می‌‌رود و اگر محصول نهایی صادر شود، بخشی از محصولات مجددا جهت صادرات از طریق بنادر به جنوب کشور بازمی‌‌گردد.
وی در پایان اظهار کرد: در نظر داشتن منافع ملی و جمعی باید در تصمیمات کلان و راهبردی کشور بیش از گذشته نقش داشته باشد. با نگاه به میزان پیشرفت رقبای جهانی و منطقهای، فرصتهای زیادی در زمینه توسعه همگون منابع و ذخایر کشور از دست رفته است و نسل جدید فرصت کمتری برای تجربه و اشتباه دارد. نکته مهم این است که به جای اینکه گذشتگان را محکوم کنیم، بهتر است آیندگان را طوری تربیت کنیم که از تصمیمات قبلی عبرت گرفته و اگر قرار بر احداث کارخانه‌های جدیدتری است، با مطالعات اقتصادی، جغرافیایی و سیاسی در مناطق مناسب و با برنامه‌های دقیق‌‌تر این امر را انجام دهند.
