عملکرد بانک‌ها در حوزه تراکنش‌‌ها بررسی شد
توان انحصاری در بازار کارت‌ها
اهمیت شاپرک و گزارش‌های آن
کارت‌های بانکی یکی از مهم‌ترین ابزارهای پرداخت روزمره ما محسوب می‌شوند. به کمک این کارت‌ها اعتبار از شخصی به شخص دیگر منتقل شده و عملیات انتقال اعتبار بدون دخالت فیزیکی اسکناس‌‌ها صورت می‌‌پذیرد. به همین منظور سامانه شبکه الکترونیک پرداخت کارتی (به اختصار شاپرک) پدید آمده تا با یکپارچه‌سازی ارائه‌‌دهندگان خدمات پرداخت کارتی، سرعت و امنیت انتقال اعتبار را افزایش دهد. از آنجا که تقریبا تمامی بانک‌ها و موسسات مالی موجود در ایران به این شبکه متصل بوده و خدمات خود را بر بستر آن ارائه می‌دهند، بررسی گزارش‌های این شبکه می‌تواند اطلاعات خوبی را از عملکرد بخش‌های مختلف شبکه پرداختی کشور ارائه دهد. در ادامه عملکرد بانک‌ها در تیرماه سال جاری بر اساس گزارش منتشر شده از شاپرک بررسی خواهد شد.
عملکرد بانک‌ها در بازاریابی خدمات شاپرکی
از سهم بانک‌ها در تعداد و مبلغ کل تراکنش‌‌های شبکه بانکی می‌توان عملکرد آنان را در کیفیت ارائه خدمات کارتی و بازاریابی سنجید. بر این اساس، هر بانکی که سهم بیشتری را از این شاخص به دست آورده باشد نشان می‌دهد که عملکرد بهتری در این حوزه داشته است. در بررسی این شاخص سه حوزه کارت‌خوان‌‌های فروشگاهی، ابزار پذیرش اینترنتی و ابزار پذیرش موبایلی مورد بررسی قرار می‌گیرند. بر اساس بررسی آمارهای گزارش شاپرک، سه بانک ملت، سپه و ملی ایران به ترتیب بیشترین سهم را از تعداد تراکنش‌‌های کارت‌خوان‌‌های سطح کشور داشته‌‌اند. در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی مانند اینترنت بانک‌ها، سه بانک ملی ایران، ملت و سامان پیشتازی کرده و سهم بیشتری را در تعداد تراکنش‌‌ها به خود اختصاص داده‌‌اند. در تراکنش‌‌های مربوط به ابزار موبایلی که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کدهای USSD و موبایل‌بانک‌ها اشاره کرد؛ سه بانک ملت، آینده و اقتصاد نوین بیشترین سهم تراکنش‌‌ها را داشته‌‌اند. در بخش سهم بانک‌ها از ارزش تراکنش‌‌های کارتی نیز در حوزه کارت‌خوان‌‌ها سه بانک ملت، ملی ایران و صادرات موفق‌‌تر از دیگران عمل کرده‌‌اند. در ابزار پذیرش اینترنتی سه بانک ملت، سامان و آینده پیشتاز بوده و در حوزه ابزار پذیرش موبایلی نیز سه بانک ملت، آینده و اقتصاد نوین بهتر از دیگران عمل کرده‌‌اند.
بررسی میزان تمرکز خدمات
با اندازهگیری شاخص هرفیندال - هیرشمن می‌توان میزان تمرکز در بازار هر حوزه را بررسی کرد. به عبارت دیگر با کمک این شاخص هم می‌توان متوجه شد که در بازار کدام حوزه رقابت بیشتری وجود دارد و کدام بانک‌ها توان انحصار بالاتر و کدام بانک‌ها توان انحصار پایین‌‌تری دارند. هرچه میزان عدد شاخص کمتر باشد، توان انحصار کمتر و در نتیجه بازار رقابتی‌تر و هرچه عدد شاخص بیشتر باشد، میزان انحصار در آن بازار بیشتر و توان انحصاری بانک نیز بالاتر است. در حوزه کارت‌خوان‌‌های فروشگاهی، بانک ملت توان انحصاری بالاتری با عدد شاخص ۳۱۱ نسبت به دیگر بانک‌ها دارد. پس از این بانک نیز به ترتیب بانک‌های سپه و ملی ایران با عدد شاخص ۲۱۵ و ۲۰۶ به ترتیب در جایگاه‌های دوم و سوم قرار دارند. در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی، در جایگاه اول بانک ملی ایران با عدد ۵۵۱ قرار داشته و پس از آن نیز بانک‌های ملت و سپه قرار دارند. این موضوع نشان می‌دهد این سه بانک نسبت به دیگران توان ایجاد انحصار بیشتری نسبت به دیگران دارند.
در حوزه ابزار پذیرش موبایلی هم بانک ملت با عدد ۱۸۷۴ با اختلاف بالایی از دیگر بانک‌ها، بیشترین توان انحصاری را نسبت به دیگر بانک‌ها در اختیار دارد. پس از آن نیز بانک آینده و بانک اقتصاد نوین هرکدام با عدد شاخص ۵۸۹ و ۲۲۶ به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. بررسی اعداد شاخص هرفیندال - هیرشمن نشان می‌دهد که بازار کارت‌خوان‌‌ها با عدد ۹۵۷ کمترین میزان انحصار را داشته و حوزه ابزار پذیرش موبایلی بیشترین میزان انحصار را با عدد ۲۷۶۵ نسبت به دیگر شاخص‌‌ها، دارد. بررسی گزارش خرداد نیز نشان می‌دهد که شاخص هرفیندال - هیرشمن در حوزه کارت‌خوان‌‌های فروشگاهی با رشد ۹۲/ ۱ درصدی روبه‌رو بوده است. این شاخص در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی هم رشد ۷۱/ ۶ درصدی داشته است. اما ابزار پذیرش موبایلی یک درصد کاهش را تجربه کرده است.
تعداد کارت‌های فعال در سامانه شاپرک
در سامانه شاپرک، به‌طور کلی سه دسته کارت بانکی وجود دارد. دسته اول کارت بدهی، دسته دوم کارت اعتباری و دسته سوم کارت پیشپرداخته مانند بن کارت و کارت‌های هدیه قرار دارند. در تیرماه سال جاری به‌طور کلی ۱۳۲ میلیون کارت بانکی فعال وجود داشته است که از این میان ۱۲۶ میلیون آن کارت بدهی، ۶۸۲ هزار عدد آن کارت اعتباری و تقریبا ۵ میلیون آن نیز کارت‌های پیشپرداخته بوده‌‌اند. با توجه به آمار خرداد سال جاری، تعداد کارت‌های بدهی حدود ۰۴/ ۰ درصد و تعداد کارت‌های پیشپرداخته نیز حدود ۲ درصد کاهش داشته است. این درحالی است که تعداد کارت‌های اعتباری حدودا ۱۰ درصد رشد کرده است.
سهم بانک‌ها از تعداد هر یک از انواع کارت‌های بانکی
با توجه به آمار گزارش اقتصادی شاپرک، بیشترین میزان کارت‌های تراکنش‌دار مربوط به بانک ملی ایران با سهم ۲۲ درصدی بوده است. پس از این بانک، بانک سپه با ۷۵/ ۱۱ درصد و بانک ملت با ۳۵/ ۱۱ درصد قرار دارند. باتوجه به این آمار، بیشترین میزان کارت‌های بدهی تراکنش‌دار مربوط به بانک ملی ایران با ۲۲ درصد بوده است. پس از آن نیز بانک سپه با ۱۲ درصد و بانک ملت با ۱۱ درصد قرار دارند. در بخش کارت‌های فعال اعتباری، بانک ملی ایران با ۷۸ درصد رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. پس از آن نیز بانک صادرات با ۵ درصد و بانک سپه با ۴ درصد جایگاه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌‌اند. در بحث عرضه کارت‌های پیشپرداخته نیز بانک ملی با صدور ۱۶ درصد از این کارت‌ها، در جایگاه اول قرار دارد. پس از بانک ملی نیز بانک ملت و پارسیان هرکدام با سهم ۱۳ و ۱۰ درصدی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. با توجه به آمارهای بالا مشخص می‌شود که بانک ملی ایران در صدور هر سه نوع کارت مذکور، پیشتاز دیگران بوده است.
انحصار در بازار صدور کارت
در این بخش از گزارش، باز هم به کمک شاخص هرفیندال - هیرشمن تلاش شده تا میزان انحصار در بازار صدور کارت سنجیده شود. بر اساس داده‌های این گزارش، بانک ملی ایران با عدد ۶۱۰۸، قدرت بسیار بالایی در ایجاد انحصار در بازار صدور کارت‌های اعتباری در اختیار دارد. به‌طوری‌که در جایگاه دوم قدرت انحصار، بانک سپه با عدد شاخص ۱۷ قرار دارد. کل عدد شاخص برای اندازهگیری میزان انحصار در صدور این نوع کارت، ۶۱۷۸ است که نشان از انحصار بالا در بازار صدور این کارت دارد. در بازار صدور کارت‌های بدهی، باز هم بانک ملی ایران با عدد ۴۷۴ در جایگاه صدر قدرت انحصار قرار دارد. پس از آن هم بانک‌های سپه و ملت با عدد شاخص ۱۴۲ و ۱۲۷ قرار دارند. عدد کل شاخص برای این بازار نیز ۱۰۰۵۶ است که نشان می‌دهد این بازار میان سه بازار اصلی صدور کارت‌های بانکی، در صدر جدول قرار دارد.
در بازار صدور کارت‌های هدیه و بن‌‌کارت، دوباره بانک ملی ایران با عدد ۲۵۶ در جایگاه اول قرار دارد. پس از آن هم بانک ملت با عدد ۱۹۰ و بانک پارسیان با عدد ۱۰۸، در جایگاه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌‌اند. به این ترتیب این بازار با عدد شاخص ۸۴۸، رقابتی‌ترین بازار میان بازارهای صدور کارت است. با مقایسه آمارهای تیر و خردادسال جاری، مشخص می‌شود که عدد شاخص هرفیندال - هیرشمن در بازار کارت‌های اعتباری حدود ۷ درصد افت داشته است. این درحالی است که عدد این شاخص برای کارت‌های بدهی و کارت‌های پیشپرداخته به ترتیب ۷ و ۵/ ۰ درصد افت داشته است.
عملکرد بانک‌ها از صدور و پذیرش تراکنش‌‌ها
بر اساس آمار این گزارش، بانک ملی ایران بیشترین تعداد صدور و پذیرش تراکنش‌‌های بانکی با مجموع ۳/ ۱ میلیارد تراکنش را داشته و برتر از دیگر بانک‌ها عمل کرده است. پس از این بانک، بانک ملت با ۱/ ۱ میلیارد و بانک سپه با ۹۳۵ میلیون تراکنش در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌‌اند. سه بانک ایران - ونزوئلا، توسعه صادرات ایران و صنعت و معدن کمترین سهم را در کل تراکنش‌‌های بانکی داشته‌‌اند. در بخش بررسی مبلغ تراکنش‌‌های بانکی اما جای بانک ملی ایران و بانک ملت جابه‌جا می‌شود. بانک ملت با مجموع ارزش ۳/ ۲ میلیارد میلیارد ریال در جایگاه نخست قرار گرفته است. پس از آن بانک ملی ایران با ۱/ ۲ میلیارد میلیارد ریال در جایگاه دوم و بانک سپه با صادرات ۵/ ۱ میلیارد میلیارد ریال در جایگاه چهارم قرار گرفته است.
یکی دیگر از شاخص‌‌های مورد اهمیت در بانک‌ها، محاسبه تفاضل ارزش ریالی صادرکنندگی آنها از مبلغ پذیرندگی آنهاست. این شاخص نشان می‌دهد که جریان مبلغی تراکنش‌‌های هر بانک در کدام جهت بوده و به دنبال آن می‌توان تعیین کرد که آیا نقش بانک به عنوان بانک پذیرنده برای وی مقرون به صرفه بوده یا نبوده است. عدد مثبت در این شاخص نشان‌دهنده عملکرد خوب بانک است، چرا که بیش از آنکه سپرده از آن خارج شده باشد، منابع مالی جذب کرده است. در بررسی این شاخص، بانک ملت با ۲۷۲ میلیون میلیارد ریال جذب منابع، در صدر قرار دارد. پس از آن نیز بانک سامان با ۱۶۸ میلیون میلیارد در جایگاه دوم قرار گرفته است. ضعیف‌‌ترین عملکرد در این بخش نیز مربوط به بانک ملی ایران بوده که خروج منابع ۳۸۵ میلیون میلیارد ریالی را تجربه کرده است.
