ناکارآمدی‌های بیمه کشاورزی
در ابتدا پوشش بیمه کشاورزی فقط محدود به محصولات کشاورزی، زراعی و باغی بود؛ اما اکنون محصولاتی مانند: دام، زنبور عسل، کرم ابریشم، آبزیان پرورشی، طرح‌های جنگلداری، مرتع‌‌داری و آبخیزداری هم تحت پوشش قرار می‌گیرند. در حالت کلی، ۱۵۷ محصول دامی و شیلاتی را می‌توان با بیمه محصولات کشاورزی بیمه کرد. همچنین حوادث تحت پوشش این بیمه شامل: تگرگ، توفان، خشکسالی، زمین‌لرزه، سیل، سرمازدگی، یخبندان، آتش سوزی، صاعقه، آفات و امراض نباتی عمومی و قرنطینه‌‌ای و امراض حیوانی هستند. به عبارتی باید گفت بیمه محصولات کشاورزی، هم برای کشاورزان و هم افراد فعال در دیگر حوزه‌های مرتبط، قابل استفاده و خریداری است. البته صیفی‌‌جات، گیاهان زینتی و داروهای سنتی تحت پوشش بیمه کشاورزی نیستند.
بیمه کشاورزی ناقص و ناکارآمد
در همین راستا عضو هیات‌‌مدیره باغداران کشور همچنین در پاسخ به این سوال که آیا بیمه کشاورزی می‌تواند تامین‌‌کننده خسارت وارد شده باشد یا خیر، گفت: عمق خسارتهای واردشده به حدی است که در چارچوب تعهدات بیمه کشاورزی نیست. چون بیمه کشاورزی هم چارچوب و محدودیت‌‌هایی دارد و پرداخت غرامت سقف دارد.
تنها ۲۰ تا ۲۵ درصد مزارع و باغات کشور بیمه شده است
«مجتبی شادلو» ادامه داد: حتی اگر بیمه بخواهد به صورت ۱۰۰ درصد غرامت بپردازد، میزان غرامت در قبال هزینه‌های تولید و درآمد باغ قابل توجه نیست اما به هر حال گوشه‌ای از ضررهای واردشده را می‌گیرد. شادلو خاطرنشان کرد: از سوی دیگر مساله‌ای که وجود دارد این است که بسیاری از کشاورزان بیمه نیستند به‌طوری که بر اساس آنچه گفته می‌شود اگرچه درصد بیمه‌شدگان در مناطق مختلف متفاوت است اما به طور کلی بین ۲۰ تا ۲۵ درصد مزارع و باغات بیمه است. وی همچنین درباره عوامل موثر بر پایین بودن درصد بیمه در بخش کشاورزی اظهار کرد: در بحث بیمه کشاورزی، کشاورزان همواره نسبت به شرایط پرداخت غرامت‌ها و زمان پرداخت غرامت‌ها اعتراضاتی دارند و بیمه هم میزان قطعی غرامت و خسارتهای وارد شده را پرداخت نمی‌کند و این یکی از مشکلات اصلی بین کشاورزان و صنعت بیمه است.
وی ادامه داد: از آن طرف صنعت بیمه نیز حرف‌هایی دارد و می‌گوید هر سال بیشتر از درآمد خسارت پرداخت می‌کند. شادلو تصریح کرد: در واقع موضوع اصلی این است که بیمه کشاورزی مثل بیمه‌های خودرو، آتش‌سوزی و دیگر بیمه‌ها متعادل نیست. چون بخش کشاورزی همیشه با تهدیدها، ریسک‌ها و چالش‌ها همراه است و لذا صنعت بیمه هم چندان تمایل ندارد با جدیت وارد این قضیه شود که معادله‌ای تعریف شود که در آخر هم برای او سودی نداشته باشد.
نگاه حمایتی دولت به کشاورزی حیاتی است
وی در پاسخ به این سوال که چه باید کرد که میزان باغات و مزارع بیمه شده کشور افزایش یابد، گفت: دولت باید در این قضیه با نگاه حمایتی وارد شود و به هر شکلی که می‌تواند کشاورزی کشور را حفظ کند. به‌ویژه اینکه شاهد هستیم درگیر شدن اوکراین در جنگ پیامدهای بسیاری برای غلات و دانه‌های روغنی جهان در پی داشت و این نشانگر اهمیت کشاورزی است. لذا باید دولت نگاه حمایتگر به کشاورزی داشته باشد. شادلو ادامه داد: در واقع دولت باید در نگاه حمایتی که به کشاورزی دارد صندوق بیمه را توانمند سازد تا صنعت بیمه در حوزه کشاورزی یک صنعت فراگیر و عمومی باشد. صندوق بیمه کشاورزی وابسته به درآمدهای دولت است و اگر دولت به درستی از آنها حمایت نکند این صندوق‌ها هم کارآیی خوبی نمی‌توانند داشته باشند.
بسیاری از مزارع پرورش آبزی فاقد بیمه
براساس آمارها تنها ۲درصد از محصولات آبزی‌‌پروران بیمه هستند، این در حالی است که صندوق بیمه محصولات کشاورزی موظف است کل محصولات کشاورزی را بیمه اجباری کند. به گفته پرورش‌دهندگان آبزی، ما از سال ۹۰ از این صندوق درخواست کردیم به این قانون عمل کنند اما به‌‌دلیل اینکه بودجه کافی نداشتند شرایط بیمه را آنقدر سخت کردهاند که امکان بیمه شدن نبود. هم‌اکنون نیز ممکن است بگویند کسی مانع بیمه شدن تولیدکنندگان نیست اما واقعیت این است که شرایط بیمه شدن را به قدری مشکل کردهاند که تولید‌کننده خود را درگیر مشکلات نمی‌کند.
در این میان به باور کارشناسان این حوزه به‌طور قطع، با این اتفاق‌‌های ناگوار که پس از سیل برای این بخش افتاد، جبران خسارت چند میلیاردی کار آسانی نیست و طبیعتا آبزی‌‌پرورانی که بیمه نیستند باید منتظر پرداخت تسهیلات و حمایت از سوی دولت بمانند اما جبران خسارت محصولات بیمه‌‌شده راحت‌‌تر است. مدیرعامل اتحادیه ماهیان سردآبی نیز با بیان اینکه بسیاری از مزارع پرورش آبزی فاقد بیمه هستند گفت: با توجه به اینکه سیل آب گل‌‌آلود را وارد مزارع پرورش آبزیان کرده است بسیاری از آبزیان خفه شدهاند؛ برخی از مزارع پمپ تصفیه داشته‌‌اند و تعداد زیادی نداشته‌‌اند و آسیب بیشتری را متحمل شدهاند همچنین برخی از مالکان مزارع پرورشی برای جبران خسارت دارای بیمه بودند اما بسیاری نیز بیمه نداشتند. آرش نبی‌‌زاده افزود: زمانی که همراه با سیل رانش زمینی نیز صورت می‌گیرد جلوی آب گرفته می‌شود و مزارع مملو از گل می‌شود و در نتیجه مزارع به هر شکلی باشند ماهی‌‌ها از بین می‌‌روند و کاری نمی‌توان کرد.
غرامت پرداختی متناسب با میزان خسارت نیست
علیرضا الوندی، رئیس سازمان مردم‌نهاد هکا (همبستگی کشاورزی ایران) نیز گفت: همان‌طور که می‌دانید صندوق بیمه محصولات کشاورزی سازمانی است که با همکاری بانک کشاورزی سال‌ها است فعالیت می‌کند اما مشکل اصلی که در این سازمان وجود دارد این است که غرامتی که پرداخت می‌شود متناسب با میزان خسارت واردشده نیست و آن چیزی که باید تعلق بگیرد غالبا تعلق نمی‌گیرد. الوندی افزود: این مشکل از این جهت رخ می‌دهد که صندوق‌ها وابسته به درآمدهای دولت هستند و اگر دولت به درستی از آنها حمایت نکند این صندوق‌ها هم کارآیی چندانی نمی‌توانند داشته باشند. وی ادامه داد: دولت باید نگاه ویژه‌ای به این صندوق‌ها داشته باشد و زمانی که بودجه را به وزارت کشور می‌دهد قسمتی را هم به‌طور خاص برای بلایای طبیعی به صندوق‌های بیمه کشاورزی بدهد که بتوانند با دست بازتری کار کنند. در غیر این‌صورت صرفا با بیمه کردن محصولات کشاورزی، پرداخت خسارت برای این صندوق‌ها امکان‌پذیر نیست.
صندوق کشاورزی پول را بیمه می‌کند نه محصول را
همچنین در این راستا عباس زارعی فعال صنعت کشاورزی گفت: صندوق بیمه محصولات کشاورزی در حقیقت پول را بیمه می‌کند نه محصول را! حدود پنج سال است که باغات گردو، گیلاس و فندق خود را بیمه می‌کنم، سال ۹۹ حدود ۶ میلیون تومان پول بیمه دادم، درباره خسارت به باغ گیلاس گفتند حدود ۴۰ درصد خسارت وارد شده است ولی حدود سه میلیون تومان خسارت اعلام کردند که با عقل منطبق نیست؛ کارشناسان باید برآورد کنند یک هکتار باغ گیلاس چقدر محصول دارد؟ اگر ۴۰ درصد محصول به‌‌خاطر سرمازدگی از بین رفته باشد چقدر زیان مالی داشته است؛ من از ۶۰ درصد بقیه باغ حدود ۷۰ میلیون تومان عایدی محصول داشتم. بیمه بر چه اساسی می‌گوید ۴۰ درصد خسارت سه میلیون تومان می‌شود، این در حالی است که بیمه‌های کشاورزی نیز طبقه‌‌بندی دارد و من بیمه متوسط روبه‌‌بالا را انتخاب کردم.
وی در بخش دیگر گلایه‌های خود گفت: ارزیابان بیمه، در باغات حضور پیدا نمی‌کنند، در دوران گل‌دهی با دیدن آثار و زیان‌‌های باغ به دفتر بیمه زنگ زدم و شماره ارزیاب را دادند اما پس از پیگیری کسی برای رویت خسارت نیامد، موقع برداشت گفتم برای ارزیابی بیایید تا محصول را برداشت کنم باز هم ارزیاب در مجموعه حضور پیدا نکرد. این کشاورز در نهایت تاکید کرد: قاعدتا هزینه ایاب‌‌وذهاب باید با بیمه باشد ولی حاضر هستیم هزینه را پرداخت کنیم تا ارزیابان در باغات حضور پیدا کنند؛ ارزیابی بخشی از شغل بیمه و وظایف صندوق است.
صندوق تعهدات خود را به درستی انجام نمی‌دهد
در این بین بخش بزرگی از دامداران خرد مدعی شدند صندوق بیمه کشاورزی شهرستان‌های مربوطه در زمان پرداخت خسارت به درستی به تعهدات خود عمل نمی‌کند. در همین راستا یکی از دامداران با ارائه اسناد مربوط به قرارداد بیمه‌‌نامه دام خود، اظهار کرد: دام سبک خود را در قالب دو قرارداد زیر پوشش بیمه پایه و تکمیلی درآورده‌‌ام. این دامدار افزود: چند سال پیش که بر اثر سیل بخش اعظمی از دام تلف شده است، شرکت بیمه‌‌گذار پس از پروسه‌های طولانی با بیان اما و اگرهایی تنها خسارت اندکی را پرداخت کرد. وی این شیوه پرداخت خسارت را غیرمنصفانه دانست و گفت: اینکه در زمان عقد قرارداد پول کامل را از دامدار اخذ کنند و در زمان پرداخت خسارت، عناوینی را به کار ببرند که ما با آنها بیگانه هستیم، از دایره انصاف به دور است.
به هر روی بنا به باور کارشناسان حوزه کشاورزی، بیمه کشاورزی درایران همانند بسیاری از کشورهای جهان با موانع و مشکلاتی روبه‌روست که توسعه و گسترش فراگیـر آن را محـدود می‌سازد و چنانچه با بهره‌گیری از تجربه‌های جهانی راهکارهای مناسب برای آنها اندیشیده نشود در آینده نه چندان دور چالش‌های جـدی را در رابطه با پایداری بیمه کشاورزی در کشور فراروی صندوق بیمه و بخش کشاورزی قرار خواهد داد. نکته درخور توجه ایـن اسـت کـه بررسـی بیمه کشاورزی در کشورهای مختلف جهان نشان می‌دهد بسیاری از مشکلات بیمه در بین این کشـورها مشـترک اسـت کـه دلیـل اصـلی آن اشتراک ماهیت تولید در بخش کشاورزی در کشورهای مختلف است. به همین دلیل بسیاری از راهکارهایی که کشورهای پیشـرو در امـر بیمه برای رفع موانع و مشکلات به کار گرفته‌اند می‌تواند در حال حاضر یا در آینده نزدیک با فراهم کردن برخی شـرایط لازم در ایـران نیـز مورد استفاده قرار گیرد.
به اعتقاد این کارشناسان دو ویژگی در بیمه کشاورزی وجود دارد که ریشه موانع و مشکلات این نوع بیمه است و آن را از مسائل بیمه درسـایر بخش‌های اقتصـاد متمایز می‌سازد. ویژگی اول ناشی از خصوصیات ساختاری مخاطرات در بخش کشاورزی است که ماهیت ریسک کشاورزی را از ریسک فعالیـت در سایر بخش‌های اقتصاد متفاوت ساخته است. ویژگی دوم مربوط به تمایل و گاهی اجبار دولت‌ها به مداخله در امـر بیمه‌گری کشـاورزی و نگرش بیمه‌گذاران این بخش به بیمه کشاورزی است.
