در همایش مشترک شرکت‌های دانشبنیان و بازار سرمایه بررسی شد
بازی برد-برد برای استارتآپها
در سال‌های اخیر و با رونق کسب و کارهای دانشبنیان و استارت‌آپی، ورود آنها به بازار سرمایه به موضوعی جدی تبدیل شده است. اگرچه امسال تپسی به عنوان اولین شرکت استارت‌آپی و بعد از پشت سر گذاشتن موانع و چالش‌های مختلف، سرانجام توانست به این بازار راه یابد، اما هنوز بسیاری از شرکت‌های نوپا برای عرضه سهام در بورس و تامین مالی از این طریق با مشکلات متفاوتی دست و پنجه نرم می‌کنند. در همین راستا سازمان بورس و اوراق بهادار تهران با همکاری سازمان نظام صنفی رایانه‌‌‌ای استان تهران و مشارکت بعضی از شرکت‌های فناوری شاخص بازار، با برگزاری همایشی تلاش کردند تا مسیری را برای گفتمان بیشتر و رسیدن به درک متقابل این شرکت‌ها با مدیران بازار سرمایه و سیاستگذاران اقتصادی کشور باز کنند. در این رویداد که چهارشنبه هفته گذشته و در محل سازمان بورس و اوراق بهادار تهران برگزار شد، نمایندگانی از سازمان بورس و اوراق بهادار، مجلس شورای اسلامی، معاونت علمی ریاست جمهوری و شرکت‌های دانشبنیان و فناوری محور حضور داشتند و با بررسی ابعاد مختلف ورود شرکت‌های دانشبنیان و فناوری محور به بازار سرمایه، بر اهمیت عملیاتی شدن این کار در بخش‌‌‌های مختلف اقتصادی و حاکمیتی تاکید شد.
چالش به رسمیت شناختن داراییهای نامشهود
سال‌هاست که بخش عمده اقتصاد کشور در تصرف صنایعی است که به شکل سنتی اداره میشوند و همچنین شرکت‌هایی که اتکای زیادی به داراییهای مشهود و فیزیکی دارند. این در حالی است که با توسعه فناوری و افزایش نفوذ اقتصاد دیجیتال در جهان، ماهیت تازه کسب و کارها به تدریج به رسمیت شناخته میشوند. کسب و کارها و شرکت‌هایی که نقطه قوت آنها، به جای داشتن زمین و ملک و ماشین‌‌‌آلات صنعتی، خلق ایده‌‌‌های نوآورانه و شکل‌‌‌دهی برندی متمایز است و با سرویس‌‌‌دهی به طیف گسترده‌‌‌ای از مخاطبان، ارزش‌‌‌آفرینی می‌کنند. اگرچه دارایی چنین شرکت‌هایی عموما در رده داراییهای نامشهود است، اما به خوبی توانسته‌‌‌اند به بازارهای مالی جهان راه پیدا کنند و با جلب اعتماد سرمایه‌گذاران، بخش قابل‌‌‌توجهی از سرمایه موردنیازشان برای تامین مالی پروژه‌‌‌ها را به دست آورند. در ایران اما چالش به رسمیت شناختن داراییهای نامشهود، یکی از مهم‌ترین موانع راه‌‌‌یابی شرکت‌های فناوری محور به بازار سرمایه بوده است و تا رسیدن این شرکت‌ها و سیاستگذاران به درک مشترکی از این موضوع، راه زیادی باقی مانده. این موضوعی است که «محمود گودرزی» مدیرعامل شرکت بورس و اوراق بهادار تهران، در همایش «شرکت‌های دانشبنیان، بازار سرمایه، دورنمای بازار»، بر آن تاکید کرد و در بخشی از صحبت‌‌‌های خود گفت: «با برگزاری این همایش قصد داریم تا مسیری برای ایجاد گفتمان میان مدیران بازار سرمایه و شرکت‌های دانشبنیان ایجاد کنیم؛ بستری که سازمان بورس بتواند با داستان کسب و کارهای نوین و الگوهای تجاری آنها آشنا شود.»
در یک دهه اخیر، اهمیت و ضرورت اقتصاد دیجیتال در دنیا بیشتر شده و با تمرکز دولت‌‌‌ها بر این اقتصاد نوظهور و رو به رشد، شرکت‌های فناوری محور در حال تثبیت جایگاه خود در فهرست ارزشمندترین شرکت‌های جهان هستند. «مجید عشقی»، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به این روند جهانی تاکید کرد: «متاسفانه هنوز در کشور ما سهم عمده ارزش بازار مربوط به شرکت‌هایی است که دارایی فیزیکی قابل‌‌‌توجهی دارند و به نوعی در این زمینه هنوز با دنیا همسو نشده‌‌‌ایم.» وی با اشاره به تلاش سازمان بورس برای تسهیل ورود شرکت‌های دیجیتال و دانش‌‌‌بنیانی که اغلب آنها روزی استارت‌آپ‌های کوچکی بودند، گفت: «امیدواریم بتوانیم با اصلاح برخی ساختارها، کاری کنیم که این شرکت‌های دانشبنیان نیز بتوانند به فهرست شرکت‌های با ارزش بازار کشور راه پیدا کرده و جایگاه واقعی خود را کسب کنند.» عشقی پذیرش شرکت‌های فناوری محوری که به بلوغ نسبی رسیده و قابلیت پذیرش در بازار سرمایه را دارند، یکی از عوامل مهم در بهبود نقدشوندگی این شرکت‌ها دانست و تاکید کرد که این امر می‌تواند با ایجاد چشم‌‌‌اندازی مناسب برای خروج از سرمایه‌گذاری‌‌‌های گذشته، تمایل سرمایه‌گذاران را به مشارکت بیشتر در طرح‌‌‌های توسعه‌‌‌ای این شرکت‌ها افزایش دهد. رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به برنامه‌‌‌های این سازمان برای بهبود عملکرد صندوق‌های جسورانه شرکتی گفت: «به دلیل انتظارات نادرست و تعریف اشتباه ارکان این صندوق، این بخش نتوانست آن‌طور که باید به شکلی کارآمد ظاهر شود، اما با بهبودهایی که امسال ایجاد شده - خصوصا در نحوه مواجهه با ریسک- در تلاشیم تا عملکرد این شرکت‌ها را تقویت کنیم.» وی با اشاره به تلاشهای دو سال اخیر سازمان برای توسعه روش‌های تامین مالی جمعی، از برنامه‌‌‌های پیش رو برای افزایش این مدل تامین مالی برای شرکت‌ها خبر داد. عشقی با بیان اینکه حالا دیگر ضرورت استفاده بیشتر از فین‌‌‌تک‌‌‌ها در کل فرآیندهای بازار سرمایه به شدت احساس می‌شود، گفت: «در چند سال اخیر و در حوزه خدماتی مانند کارگزاری‌‌‌ها، پیشرفت‌های خوبی داشتیم؛ اما هنوز جای فین‌‌‌تک‌‌‌ها در زیرساخت‌های بازار، حوزه نظارت بر بازار و تسویه خالی است.» وی با اشاره به تلاشهای سازمان برای تسریع ورود شرکت‌های دانشبنیان به بازار سرمایه گفت: «مدتی است که کارگروه ویژه‌‌‌ای برای این امر در سازمان تشکیل داده‌‌‌ایم و اصلاح مواردی را که به ورود این شرکت‌ها به بازار کمک کند، در دستور کار داریم.»
عشقی در بیان اهمیت تمرکز بیشتر بر شرکت‌های دانشبنیان گفت: «بررسی‌‌‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که در حال حاضر بزرگ‌ترین چالش شرکت‌های دانشبنیان به ترتیب شامل قوانین و مقررات، جذب سرمایه، سیاست‌های دولتی و استخدام نیروی انسانی هستند؛ پس تحریم‌ها وزن چندانی در مشکلات چنین شرکت‌هایی نداشته‌‌‌اند و همین امر لزوم توجه بیشتر به این شرکت‌ها را به خوبی نشان می‌دهد.»
لزوم ایجاد یک اکوسیستم دانشبنیان
کارشناسان در تشریح عواملی که می‌تواند به رشد هرچه بیشتر شرکت‌های دانشبنیان کمک کند، بر اهمیت وجود یک اکوسیستم تاکید کرده‌‌‌اند. «سورنا ستاری»، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز ضمن تاکید بر این موضوع گفت: «تا زمانی که اکوسیستم (زیستبوم) ویژه‌‌‌ای برای فعالیت این شرکت‌ها ایجاد نشود، مانند آن است که شرکت‌های دانشبنیان را مثل یک ماهی در آکواریوم نگه داشته‌‌‌ایم. در چنین شرایطی حتی کمک‌‌‌های دولتی و وام‌‌‌های خاص نیز فایده چندانی به حال این شرکت‌ها نخواهد داشت و آنها به زودی از میدان به در میشوند. اما اکوسیستم مانند اقیانوس است و ماهی می‌تواند بدون این کمک‌‌‌های مصنوعی حیات خود را در آن بیاید.» رئیس بنیاد ملی نخبگان ا بیان اینکه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پژوهش به کارآمدی و تولید محصول منجر می‌شود، ادامه داد: «یکی از اجزای مهم این اکوسیستم، چیزی جز سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پژوهش نیست. اگر می‌‌‌خواهیم به محصول برسیم باید زمینه و بستری فراهم شود تا بخش خصوصی در زمینه پژوهش سرمایه‌گذاری کند و این امر تنها با وجود یک زیست بوم مساعد برای سرمایه‌گذاری ممکن خواهد بود.»
ستاری درباره چشم‌‌‌انداز حل مشکلات شرکت‌های دانشبنیان گفت: «باید بپذیریم که هیچ غول چراغ جادویی برای تغییر شرایط وجود ندارد و صبوری نیاز است.» وی با بیان اینکه رشد و رونق شرکت‌های دانشبنیان و خلاق، با حضور و نقش‌آفرینی این شرکت‌ها در بازار سرمایه، شتاب بیشتری می‌گیرد، ادامه داد: «خوشبختانه این رویکرد که مهم‌ترین وجه ارزش‌‌‌گذاری و معیار سنجش شرکت‌های دانشبنیان و خلاق، نوآوری و سرمایه انسانی این کسب و کارهاست، به مرور در حال ترویج است. حرکت در مسیر توسعه اقتصاد دانشبنیان و خلاق، یک مبارزه تمام‌‌‌عیار فرهنگی است؛ مبارزه با فرهنگ وارادت‌‌‌چی، خام‌‌‌فروش و نفت‌‌‌محور و به‌ویژه تفکرات، ساختارها و رویکردهایی که با کارآفرینی مبارزه می‌کنند. در سایه همین تفکر است که دانشگاه‌‌‌ها، جامعه و اقتصادی شکل گرفته که با نوآوری، اشتغال و خلق ارزش افزوده مقابله می‌کند.»
معاون علمی و فناوری رئیس‌‌‌جمهوری، به ضرورت سرمایه‌گذاری برای تولید ارزش‌‌‌افزوده اشاره کرد و گفت: «این رویکرد که صرفا به داراییهای فیزیکی نگریسته شود، تفکر نادرستی است که باید جای خود را به تفکر دانشبنیان بدهد.»
مزایای بورسی شدن شرکت‌ها برای دولت
وقتی صحبت از لزوم عرضه اولیه سهام شرکت‌ها در بورس (IPO) به میان می‌‌‌آید، بیش از همه بر لزوم فراهم شدن روشی برای تامین مالی شرکت‌ها و خروج سرمایه‌گذاران تاکید می‌شود؛ غافل از اینکه بورسی شدن شرکت‌های دانشبنیان برای دولت نیز مزیت‌های متعددی دارد. در این همایش «مجتبی توانگر»، نماینده تهران و رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس، در بخشی از گفته‌‌‌های خود بر این موضوع تاکید کرد و گفت: طبق آمار حتی در یک اقتصاد توسعه‌یافته و ریسک‌پذیر مثل آمریکا، با بازارهای مالی جاافتاده کمتر از یک‌درصد کسب و کارها، عرضه عمومی میشوند و مابقی به صورت خصوصی باقی می‌‌‌مانند.» وی نظارت سفت و سخت دولت و متولیان بازار بر شرکت‌های پذیرش شده در بازار سرمایه را یکی از عوامل بی‌‌‌میلی برخی شرکت‌های خارجی برای عرضه سهام‌شان در بازار سرمایه دانست و افزود: «پس اگر زمینه برای تسریع ورود شرکت‌ها به بازار سرمایه فراهم شود، نفعی دوسویه دارد؛ هم منافع شرکت‌ها از جذب سرمایه جدید تامین می‌شود و هم امکان نظارت بر شرکت‌ها و حسابرسی‌‌‌های گسترده و دقیق فراهم می‌شود.» توانگر با اشاره به اینکه عرضه سهام شرکت‌ها می‌تواند به حاکمیت در جمع‌‌‌کردن نقدینگی از سطح جامعه کمک کند، گفت: «با فراهم شدن امکانی برای جمع کردن سرمایه از دست مردم، به جای گردش پول‌ها در فعالیت‌های سوداگرانه و حوزه‌‌‌های غیرمولد، منابع مالی مردمی به سوی فعالیت‌های تولیدی و بازرگانی که سازنده تولید ناخالص ملی است، سوق پیدا می‌کند.»
رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس با اشاره به تجریه پذیرش تپسی به عنوان اولین شرکتی که با رشد استارت‌آپی به بازار سرمایه راه پیدا کرد، گفت: «طبیعی است که همیشه اولین تجربه‌‌‌ها با سختی و وسواس بیشتری روبه‌رو شوند و البته این ضوابط هم ممکن است مقداری سخت‌‌‌گیرانه و دست و پاگیر به نظر برسد که به نظر من حتما می‌تواند و باید متناسب با شرایط روز کشور و استارتآپها و بازار سرمایه تغییر کند.»
روایت شرکت‌ها از ارزش‌‌‌آفرینی به سبک جدید
اگرچه ۸ شرکت از ۱۰ شرکت با ارزش دنیا در حوزه تکنولوژی فعال هستند، اما در میان ۳۰ شرکت بزرگ بورسی ایران، نامی از شرکت‌های فناوریمحور به چشم نمی‌‌‌خورد. مدیران شرکت‌های فناوریمحور کشور معتقدند که یکی از علل مهم رشد نیافتگی آنها، تامین نشدن سرمایه کافی و خروج سرمایه‌گذاری‌‌‌های قبلی است. در همین راستا مدیران بعضی از شرکت‌های فناوریمحور کشور در این رویداد حضور داشتند. هر چند انتظار می‌‌‌‌‌‌رفت این مدیران از فرصت حضور در چنین همایشی استفاده کرده و به بیان مشکلات و موانع پیش‌‌‌روی خود در راه ورود به بازار سرمایه بپردازند، اما آنها با ارائه آمارهایی درباره دستاوردهای خود به عنوان یک شرکت فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال، بر پتانسیل‌‌‌های موجود تاکید کردند تا توجه سیاستگذاران را به لزوم باز شدن مسیر تحول در این صنعت جلب کنند. در ابتدای ارائه‌های شرکت‌های فناوری محور، محمد باقر صمدی، معاون دیجیتال ایرانسل بر لزوم بهره‌مندی بازار سرمایه از زیستبوم در حال رشد استارت‌آپی کشور تأکید کرد.پس‌از آن نیز «حمید محمدی»، مدیرعامل دیجی‌‌‌کالا در بخشی از گفته‌‌‌های خود تصریح کرد: «جمعا ۴۳ شرکت دانشبنیان در بورس و فرابورس حصور دارند که ارزش مجموع آنها از فولاد مبارکه کمتر است.» وی در ادامه ضمن ارائه گزارش عملکرد یک سال اخیر شرکتش، به پیشرفت‌های رقبای خود در کشورهای همسایه اشاره کرد و بر پتانسیل‌‌‌های شرکت‌های دانشبنیان کشور برای خلق ارزش تاکید کرد. محمدی با اشاره به وابسته نبودن شرکت‌های فناوریمحور به داراییهای فیزیکی گفت: «امروز در دیجی‌‌‌کالا به جایی رسیده‌‌‌ایم که بدون داشتن مالکیت یک مترمربع زمین و ملک، یکی از بزرگ‌ترین ناوگان‌های حمل‌ونقل و لجستیکی کشور را ایجاد کرده‌‌‌ایم و این قدرت شرکت‌های دانشبنیان و فناوری محور جدید است.»
«محمد خلج»، مدیرعامل اسنپ از دیگر حاضران این رویداد بود که در این همایش به ارائه از آمارهای مهم این سوپر اپلیکیشن و مقایسه آنها با آمارهای جهانی پرداخت. وی با بیان اینکه از نظر تعداد سفر روزانه، اسنپ در رتبه سوم تاکسی‌‌‌‌‌‌های آنلاین جهان قرار دارد گفت: «همین امر به خوبی نشان می‌دهد که شرکت‌های فناوریمحور توان خلق چه میزان ارزش را دارند. گاهی تنها راه ممکن برای حل چالش‌های موجود، استفاده از شرکت‌های دانشبنیان است. اکنون ما به کمک این شرکت‌ها توانسته‌‌‌ایم سرویس اس‌‌‌مپ (smap) را ایجاد کنیم و با تکیه به توان داخل از نقشه گوگل بی‌‌‌نیاز شویم.»
سید محمد رضوی، مدیر هلدینگ هزاردستان نیز در این رویداد ضمن ارائه گزارشی از عملکرد شرکت‌های زیرمجموعه خود مانند «بازار» و «دیوار»، به تلاشهای دو سال اخیر این مجموعه برای ورود به بورس اشاره کرد و گفت: «با وجود احراز شرایط لازم، موفق به پیشرفت در این امر نشدیم. ورود استارتآپها به بورس، می‌تواند تنوع شرکتی بازار سرمایه را بالا برده و برای سرمایه‌گذاران نیز جذابیت ایجاد کند.» رضوی با تاکید بر اهمیت فراهم شدن زمینه برای ورود شرکت‌های فناوری محور به بازار سرمایه گفت: «نبود یک سناریوی واضح برای خروج سرمایه، می‌تواند باعث بی‌‌‌میلی سرمایه‌گذاران به مشارکت در طرح‌‌‌های توسعه‌‌‌ای شرکت‌ها شود.»
حضور آسیا‌‌‌تک در این رویداد از جهاتی با دیگر شرکت‌های فناوریمحور متفاوت بود؛ زیرا این شرکت سرانجام توانست امسال پس از چند سال تلاش، راه خود را به بازار سرمایه باز کند. در همین راستا، «محمدعلی یوسفی‌‌‌زاده»، مدیرعامل این شرکت ضمن بیان دستاوردهای شرکتش، به بیان تجربیات خود از این تغییر نیز پرداخت. وی با اشاره به اینکه ورود شرکت‌ها به بورس، فرهنگ و دغدغه‌‌‌های شرکت‌ها را وارد سطح جدید و ارزشمندی می‌کند، گفت: «انتظار داریم فرآیند ورود شرکت‌های فناوری محور به بازار سرمایه به جایی برسد که یک بازار تخصصی (بورس فناوری اطلاعات) شکل بگیرد و در نهایت این شرکت‌ها بتوانند مجزا از شرکت‌های سنتی، ارزش‌های خود را به سرمایه‌گذاران ارائه کنند.»
نگاهی به آمارهای جهانی نشان می‌دهد که اکنون سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص ملی کشورها به سرعت در حال افزایش است و شرکت‌های فناوریمحور در حال رساندن خود به جایگاه پرارزش‌‌‌ترین شرکت‌ها هستند. با این‌حال اکنون به دلایل عدم‌تطابق ساختارهای مالی شرکت‌های دانشبنیان و فناوریمحور با بازارهای سنتی کشور، بسیاری از این شرکت‌های خلاق و نوآور از حضور در بازار سرمایه جا مانده‌‌‌اند که همین امر لزوم اصلاح هرچه سریع‌‌‌تر برخی قوانین برای تسهیل این حضور را نشان می‌دهد. کارشناسان تاکید دارند که در کنار این اصلاحات، شرکت‌های دانشبنیان و استارت‌آپی نیز نباید از اصول و استانداردهای مالی این بازارها غافل بمانند و بهتر است از همان روزهای ابتدایی شکل‌‌‌گیری، این موضوع را مورد توجه قرار دهند.
