«دنیای اقتصاد» ترازنامه بانک‌های بورسی را بررسی می‌کند
رنکینگ بانک‌ها در سپردهگیری ارزی
موفق‌ترین بانک‌ها در سپردهگیری ارزی
سپرده‌های ارزی یکی از مهم‌ترین سپرده‌هایی است که توسط بانک‌ها جذب می‌شود. این سپرده‌ها علاوه بر اینکه امنیت اسکناس‌‌های خارجی افراد را تضمین می‌کنند، این دارایی‌‌ها را به سمت چرخه تولید هدایت خواهند کرد. در ایران که تحت تاثیر تحریم‌ها دسترسی به ارز با مشکلات متعددی مواجه است، اهمیت این‌گونه سپردهپذیری بیشتر مشخص می‌شود. دولت در کنار بانک‌ها در تلاش است تا با وضع سیاست‌های تشویقی مردم را برای سپرده‌‌گذاری ارزی در بانک‌ها تشویق کند. هرچند که پیش‌تر سابقه نه چندان جذابی در بازگشت دارایی‌‌ها به افراد وجود داشته، ولی دولت امیدوار است با اصلاح قوانین مربوطه، اعتماد‌سازی دوباره‌‌ای انجام دهد.
اهمیت سپرده‌های ارزی برای بانک‌ها
سپردهپذیری یکی از خدماتی است که بانک‌ها از گذشته‌های دور تاکنون ارائه داده و به کمک آن ابزارهای سیاستی بسیاری ابداع شده است. سپرده‌ها در بانک‌ها علاوه بر اینکه از امنیت مناسبی برخوردارند، موجب می‌شوند تا نقدینگی در دست مردم کاهش یافته و با سرمایه‌‌گذاری‌‌های بانک، به سمت افرادی که نیازمند نقدینگی هستند حرکت کنند. درآمد حاصل از سرمایه‌‌گذاری سپرده‌ها یا سود ناشی از وام دادن آنها، بخش اعظمی از درآمد بانک‌ها را تشکیل می‌دهد و به همین منظور جذب سپرده بیشتر یکی از اولویت‌های بانک‌ها محسوب می‌شود.
سپرده‌‌گذاری در بانک‌ها شامل انواع ارزها، یعنی حتی ارزهای خارجی نیز می‌شود. این نهادهای مالی برای تامین مالی اموری که به ذخیره ارزهای خارجی نیاز دارد، باید به جذب سپرده‌های ارزی بپردازند. در کشور ما، به‌دلیل اعمال تحریم‌های گوناگون و همچنین تقاضای سفته‌‌بازی بالا برای ارزهای خارجی، دستیابی به این‌گونه دارایی‌‌ها برای نیازمندان اصلی آن مانند تولیدکنندگان سخت‌‌تر است. لذا جمع‌آوری ارزهای خانگی یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند جریان ارزها را به سمت نیازمندان اصلی آن هدایت کند.
بانک‌ها با جذب سپرده‌های ارزی، نقدینگی مورد نیاز خود را برای امور اعتباری ارزی تامین می‌کنند. باتوجه به تحریم‌ها و سختی تامین ارز مورد نیاز برای بانک‌ها، سپرده‌های ارزی می‌توانند کمک شایانی در این حوزه باشند. علاوه بر این موضوع، جمع‌آوری ارزهای خانگی می‌تواند نوسانات بازار ارز را نیز کنترل کند. در بیشتر کشورها، ارزش ارزها نسبت به یکدیگر در بازار تبادل ارزهای خارجی یا فارکس صورت میگیرد. این بازار یک بازار جهانی بوده که معامله‌‌گران بسیاری به آن دسترسی داشته و همین موضوع عمق بازار را افزایش داده و به‌دلیل وجود تعداد بالای مشارکت‌‌کنندگان بازار، قیمت ارزها کمتر تحت تاثیر هیجان‌‌ها قرار میگیرد. اما در کشور ما، به دلیل وجود تحریم‌ها، امکان قیمت‌گذاری ارزها در بازار فارکس وجود ندارد و همین موضوع ارزش‌‌گذاری ارزهای داخل کشور را پیچیده‌‌تر می‌کند.
علاوه بر این موضوع، بازار عمق کمی داشته و بازیگران آن محدود است لذا بیشتر از ارزهای حاضر در بازار فارکس تحت تاثیر هیجانات قرار می‌گیرند. معمولا در شرایطی که احساسات نسبت به یک موضوع خاص مانند مذاکرات برانگیخته می‌شود، نوسانات افزایش پیدا کرده و عملکرد معامله‌‌گران مبتدی بدون درنظر گرفتن شرایط صحیح سرمایه‌‌گذاری و معامله ارزها موجب افزایش نوسانات بازار می‌شود. لذا کاهش گردش ارزهای خارجی می‌تواند یکی از عوامل موثر در ثبات ارزش ارزهای خارجی باشد.
علاوه بر این موضوعات، نگهداری اسکناس‌‌های خارجی این دارایی‌‌ها را در معرض مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی قرار می‌دهد. خطراتی از جمله آتش‌‌سوزی، تخریب محل نگهداری، سرقت و حتی استهلاک خود اسکناس از جمله مخاطراتی است که نگهداری اسکناس در منازل را تهدید می‌کند. لذا سپرده‌‌گذاری در بانک‌ها می‌تواند این دارایی را از نابودی نجات دهد.
سپردهگیری ارزی در بانک‌ها
بانک‌ها برای جذب سپرده‌های ارزی معمولا از متداول‌‌ترین ابزار خود یعنی نرخ سود سپرده استفاده می‌کنند. آنها با تقاضای یک ارز خاص از سوی مشتریان و همچنین منابع در دسترس خود، نرخ بهره مناسب را برای جذب سپرده‌های ارزی انتخاب کرده و به نوعی باتوجه به نرخ سود، بایکدیگر در جذب دارایی‌‌های ارزی رقابت می‌کنند. علاوه بر این موضوع، بانک‌ها تسهیلات ویژه را هم برای سپردهگذاران در نظر خواهند گرفت تا بتوانند آنان را بیشتر نسبت به سپرده‌‌گذاری تشویق کنند. در ایران، بانک‌ها خدمت سپرده‌های ارزی را برای سه ارز دلار، یورو و درهم ارائه می‌دهند.
رکورد بانک‌ها در جذب سپرده‌های ارزی
«دنیای اقتصاد» براساس صورت‌‌های مالی منتشر شده سال مالی منتهی به 29/ 12/ 1400، برترین بانک‌ها را در جذب سپرده‌های ارزی رتبه‌‌بندی کرد. بر اساس این اطلاعات، بانک ملت با رقمی درحدود 100 هزار میلیارد تومان بیشترین میزان مانده سپرده را نسبت به دیگر بانک‌های بورسی در اختیار داشت. این بانک برای سه ارز دلار، یورو و درهم به‌صورت اسکناس سالانه سود یک درصد اختصاص داده است. رشد میزان سپرده‌های ارزی بانک ملت در سال 1400تنها 11 درصد بوده و این درحالی است که مانده کل سپرده‌های این بانک نسبت به سال رشد 43 درصدی را تجربه کرده بود.
بهترین عملکرد را در افزایش میزان سپرده‌های ارزی، پست بانک ایران داشته است. این بانک موفق شده در طول سال 1400، میزان مانده سپرده‌های ارزی خود را از 322 میلیارد تومان به 859 میلیارد تومان برساند که رشد 166 درصدی را نشان می‌دهد اما سپرده‌های ارزی تنها 2 درصد از کل سپرده‌های این بانک را تشکیل می‌دهند. این بانک برای دلار سود 4 درصدی، یورو3 درصدی و برای درهم نیز سود 2 درصدی پرداخت می‌کند. مشخصا این بانک از معدود بانک‌هایی است که سود بالایی برای سپرده‌های ارزی خود ارائه کرده و این موضوع یکی از اصلی‌‌ترین دلایل افزایش مانده سپرده‌های ارزی این بانک می‌تواند باشد.
سه بانک سینا، اقتصاد نوین و تجارت به ترتیب ضعیف‌‌ترین عملکرد را در جذب سپرده‌های ارزی داشته‌‌اند. میزان مانده سپرده‌های ارزی بانک سینا نسبت به سال گذشته حدود 51 درصد کاهش داشته و از 249 میلیارد تومان به 122 میلیارد تومان رسیده است. سپرده‌های ارزی بانک اقتصاد نوین نیز نسبت به سال 1399 حدود 3 درصد و بانک تجارت نیز 2 درصد کاهش داشته است.
تجربه تلخ سپرده‌های ارزی در ایران
در سال 1391 پس از بروز شوک ارزی و افزایش قیمت دلار در بازار آزاد بانک‌ها اقدام به جذب دلارهای خانگی کردند. اما روند بازپرداخت سپرده‌های ارزی نه‌‌تنها موفقیت‌آمیز نبود بلکه منجر به بروز نا‌اطمینانی مردم برای مشارکت در چنین سپرده‌‌گذاری‌‌هایی شد. دلیل این امر آن بود که پس از افزایش قابل توجه نرخ ارز نه‌‌تنها دلارهای خانگی به سپردهگذاران بازنگشت، بلکه معادل ریالی آن بر اساس نرخ ارز دولتی که به صورت قابل توجهی پایین‌‌تر از نرخ بازار آزاد بود بازگردانده شد. بنابراین دارایی سپردهگذاران نه‌‌تنها در برابر نوسانات نرخ ارز محافظت نشد، بلکه کاهش ارزش ریال در آن دوره باعث شد که سپردهگذاران ارزی متضرر شوند. این تجربه باعث شد فضای نا‌اطمینانی در این‌گونه سپرده‌‌گذاری‌‌ها حاکم شده و تضمین‌‌های بعدی مسوولان برای سپرده‌های‌گذاری‌‌های این‌چنینی چندان موثر واقع نشود. چندسال پس از این اتفاقات در سال 1397، پس از نوسانات مجدد نرخ ارز بانک مرکزی شرایط بهتری را برای جذب دلارهای خانگی ایجاد کرد و متعهد شد که اصل سپرده‌های ارزی به همراه سود آنها بازگردانده خواهد شد. سود تعیین شده برای دلار 4 درصد، برای یورو 3 درصد و برای درهم 2 درصد اعلام شد تا به صورت سالانه پرداخت شود. اما سپردهگذاران پس از چندی مدعی شدند در بازپسگیری وجوه خود با مشکل مواجه شدند. بانک‌ها تمایل داشتند معادل ریالی ارزها را بازپس بدهند، در صورتی که سپردهگذاران خواهان بازپسگیری ارز خود به همراه سود تضمین شده بودند. هرچند که بسیاری موفق به دریافت ارزهای خود شدند اما درباره دریافت سود با مشکل مواجه شدند. همین اتفاقات بار دیگر باعث ایجاد فضای نا‌اطمینانی در سپرده‌‌گذاری‌‌های ارزی شد.
جبران گذشته توسط دولت
بدعهدی بانک‌ها در بازگرداندن دارایی سپردهگذاران موجب بی‌‌اعتمادی این افراد به بانک‌ها شد. باتوجه به بحران‌‌های ارزی تازه در کشور، جذب ارزهای خانگی دوباره در دستور کار دولت قرار گرفت. سیاستگذاران در راستای اعتماد‌سازی دوباره برای مردم، در اردیبهشت سال جاری اقدام به اصلاح قوانین مربوط به سپرده‌های ارزی کردند. بر اساس اصلاحیه قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، از تاریخ 10 اردیبهشت سال 1401 هنگامی که سپرده‌‌گذاری با تحویل اسکناس ارز انجام شده باشد، بانک سپرده‌‌پذیر در صورت درخواست سپرده‌‌گذار، مکلف و متعهد به عودت همان نوع ارز اسکناس به مشتری بوده و علاوه بر این سود سپرده ارزی نیز باید به صورت نقدی (اسکناس ارز) پرداخت شود.
این اقدامات در راستای اعتماد‌سازی نسبت به شبکه بانکی انجام شده و دولت امیدوار است با این اصلاحیه، جریان ارزهای خانگی را دوباره به سمت سپرده‌های بانکی جاری سازد. لذا در بخشنامه‌های صادر شده از سوی بانک مرکزی دو نکته مورد تاکید اساسی قرار گرفته است. نکته اول، بانک‌های عامل در زمان برداشت یا بستن حساب توسط مشتریان، ملزم به پرداخت عین اسکناس ارز هستند. به عبارت دیگر در صورتی که سپرده‌‌گذاری با تحویل اسکناس ارز انجام شده باشد، بانک سپرده‌‌پذیر در صورت درخواست سپرده‌‌گذار مکلف و متعهد به عودت همان نوع ارز اسکناس بوده و علاوه بر این سود سپرده ارزی آن نیز باید به صورت اسکناس ارز پرداخت شود. نکته دوم هم این است که بانک‌ها مکلف شده‌‌اند هنگام سپردهپذیری ارزی از مشتریان، در رسید تحویلی به مشتری مواردی نظیر نوع ارز، نحوه وصول ارز از مشتری (اسکناس)، تعهد به بازپرداخت ارز به اسکناس و پرداخت سود به صورت اسکناس را قید کنند. در این ارتباط شایان ذکر است در صورت سپردهگیری ارزی به صورت اسکناس از اشخاص توسط بانک‌ها به نیابت از بانک مرکزی، بازپرداخت اصل و سود مبلغ سپرده‌‌گذاری شده، توسط بانک مرکزی تضمین شده است.
با جذب ارزهای خانگی به سیستم بانکی کشور، سیاستگذاران امیدوارند تا مخاطرات نگهداری فیزیکی ارز به حداقل رسیده و از بی‌فایده ماندن این دارایی‌‌ها جلوگیری به عمل آید. علاوه بر این، بازده مناسبی نیز به دارندگان این دارایی‌‌ها اختصاص یابد. علاوه بر نکات گفته شده، جمع‌آوری ارزهای خانگی می‌تواند این دارایی‌‌ها را به سمت بخش تولید هدایت کرده که به کمک آن، چرخ رونق اقتصادی نیز به گردش درآید. به هر حال سیاستگذاران امیدوارند این سیاست‌ها مثمر ثمر واقع شوند اما نتیجه نهایی آن را باید در صورت‌‌های مالی سال 1401 مشاهده کرد.
